Jump to content

Իռա Յան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իռա Յան
Դիմանկար
Ծնվել էփետրվարի 2, 1869(1869-02-02)
ԾննդավայրՔիշնև, Բեսարաբյան գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն
Մահացել էապրիլի 24, 1919(1919-04-24)[1] (50 տարեկան)
Մահվան վայրԹել Ավիվ, Occupied Enemy Territory Administration
ԳերեզմանՏրումպելդոր
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն
Մասնագիտություննկարչուհի, թարգմանչուհի և գրող
ԱմուսինԴմիտրի Սլեպյան
 Ira Yan Վիքիպահեստում

Իռա Յան (իսկական անունը` Էսթեր կամ Էսֆիր Իոսիֆովնա Իոսլևիչ, ամուսնական ազգանունը` Սլեպյան, փետրվարի 2, 1869(1869-02-02), Քիշնև, Բեսարաբյան գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն - ապրիլի 24, 1919(1919-04-24)[1], Թել Ավիվ, Occupied Enemy Territory Administration), նկարչուհի, գրքեր նկարազարդող, եբրայական պոեզիայի թարգմանիչ, գրականագետ։ Պաղեստինի հրեական բնակավայրերի առաջին նկարիչներից մեկը։ Իր ստեղծագործական ուղու տարբեր ժամանակահատվածներում Իռա Յանը ստորագրել է իր աշխատանքները որպես Էսֆիր Իոսիլևիչ, Էսֆիր Սլեպյան, Յան և Իռա Յան։ Նա իր գրական ստեղծագործությունները Ռուսաստանում հրատարակել է Էսֆիր Սլեպյան, Պաղեստինում՝ Էսթեր Սլեպյան անուններով։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էսֆիր (Էսթեր) Իոսիլևիչը ծնվել է Քիշնևում, Իրավաբանական կլինիկաների տեսական և գործնական հարցերի (իրավաբանական կլինիկաների ժանրի ստեղծող) և այլ դատական պրակտիկայի հիմնախնդիրների հեղինակ, հայտնի փաստաբան Իոսիֆ (Օսիպ) Սոլոմոնովիչ Իոսիլևիչի ընտանիքում[2] (տպագրվել է նաև «Քաղաքացիական և քրեական Իրավունքի հանդես»-ում)[3]։ 1885 թվականից սովորել է Մոսկվայի նկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ուսումնարանում, Վասիլի Պոլենովի, այնուհետև Փարիզում՝ Ռաֆայել Կոլլենի մոտ։ Փարիզից, Բորիս Շացի խորհրդով տեղափոխվել է Սոֆիա, որտեղ բացել է արվեստի մասնավոր ստուդիա[4]։

1895 թվականին Էսթեր Իոսիլևիչը վերադարձել է Քիշնև` ծնողների մոտ, որտեղ ամուսնացել է Օդեսայից եկած մանրէաբան և Էսէռ Դմիտրի Սլեպյանի հետ[5][6]։ Նրանց դստեր՝ Ելենայի (1896) ծնունդից անմիջապես հետո, նրան աքսորել են Արխանգելսկ՝ անլեգալ գրականության հեկտոգրաֆիական տարածման համար։ Այս ժամանակահատվածում նա ակտիվորեն զբաղվել է գրքի նկարազարդմամբ, հրատարակել է պատմություններ ռուս-հրեական մամուլում։

1903 թվականին Իռա Յանը հանդիպել է բանաստեղծ Հայիմ Նախման Բյալիկին, որը 5 շաբաթ անցկացրել է Քիշնևում` հավաքելով նյութեր Քիշնևի վերջին ջարդերի մասին (նրանք հանդիպել են հայր Էսֆիրի միջոցով, ով օգնել է Բյալիկին պարզել ջարդի հանգամանքները)։ Էսֆիրը սիրահարվել է Բյալիկին, հեռացել ձախ հայացքներից և հետաքրքրվել սիոնիզմի գաղափարներով։ Բյալիկի հեռանալուց հետո նա բաժանվել է ամուսնուց[7]։

1905 թվականին Վարշավայում զբաղվել է իդիշերենով ժամանակակից գրականության, այդ թվում՝ իդիշ ամենահայտնի գրողներից մեկի՝ Իցխոկ Պերեց-Լեյբուշի ստեղծագործությունների նկարազարդմամբ։ Այդ ժամանակ կրկին հանդիպել է Բյալիկին, որի հետ ռոմանտիկ կապեր է ունեցել։ Վերջինս սիրային քնարերգության շարք է նվիրել Էսֆիր Իոսելևիչին։ Նա ռուսերեն է թարգմանել Հայիմ Նախման Բյալիկի «Անապատի ննջեցյալները» և «Հրե խարտիան» երկու մեծ բանաստեղծությունները և դարձել ռուսերեն լեզվով նրա գրքերի առաջին նկարազարդողը[8][9]։

1908 թվականից ապրել է Պաղեստինում, Բորիս Շացի հրավերով դասավանդել Երուսաղեմի «Բեցալել» արվեստի դպրոցում, այնուհետև ընդունվել «Նոր Երուսաղեմ» միություն, զբաղվել լրագրությամբ և եբրայերենով գեղարվեստական գրականությամբ («Լեգենդ տաճարի մասին», «Երուսաղեմացու օրագրերը)» 1908-1909), կատարել եբրայերենից ռուսերեն թարգմանություններ և նկարազարդել գրքեր։ Նաև դասավանդել է երկրում երկրորդ եբրայական «Ռեհավիա» գիմնազիայում, այնուհետև` «Հերցլիյա» գիմնազիայում։ Եղել է Նախում Գուտմանի նկարչության առաջին ուսուցիչը։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց հետո` 1914 թվականի դեկտեմբերի 17-ին, որպես թշնամական տերության քաղաքացի, թուրքական իշխանությունների կողմից վտարվել է Ալեքսանդրիա, որտեղ հիվանդացել է թոքախտով։ Արդեն անկողնուն գամված վիճակում մահվանից անմիջապես առաջ վերադարձել է Թել Ավիվ։ Իռա Յանին թաղել են Թել Ավիվի Տրումպելդոր փողոցի վրա գտնվող հին գերեզմանատանը (հետագայում Բյալիկը թաղվել է նրա գերեզմանից ոչ հեռու)։

1972 թվականին Բյալիկի տուն-թանգարանի արխիվագետը հրապարակել է նրա նամակագրությունը Իռա Յանի հետ։ Այդ իրադարձությունը մեծ աղմուկ է բարձրացրել հասարակության շրջանում։ Գրականագետները սկսել են ուսումնասիրել բանաստեղծի փոխհարաբերությունները և այս ուսումնասիրությունների արդյունքում լույս են տեսել երկու վեպ «Իռա Յանի ողբերգական սիրո մասին»։ Շատերի մոտ Բյալիկի` Իռա Յանին ուղղված նամակները հիասթափություն են առաջացրել։ Ըստ գրականագետ Էյթան Գլասսի` Բյալիկը նրանց առջև կանգնել է որպես մանրախնդիր, ժլատ, սնապարծ, այլ ոչ թե ոգու հսկա, ինչպես ընդունված է եղել ներկայացնել նրան[7]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ У Иры Ян была сестра Марьем Иосифовна Иосилевич (в замужестве Кассовская, 1865—?), которая в 1889 году вышла замуж за уездного врача, доктора медицины Гавриила Давидовича Кассовского (1862—?).
  3. ↑ И. С. Иосилевич. Юридическая клиника. М.: Статут, 2011. — 254 с.
  4. ↑ «Les Nabis, Franz von Stuck and Others». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  5. ↑ Дмитрий (Мордух-Вольф, или Мордух Аронович) Слепян — старший брат художника Моисея-Меера Григорьевича (Герцовича) Слепяна (1872—1941), который учился вместе с Эсфирью Иосилевич в Московском училище живописи, ваяния и зодчества.
  6. ↑ Российская национальная библиотека: здесь зять присяжного поверенного Иосифа Соломоновича Иосилевича именуется Мордухом Ароновичем Слепяном («Объяснение по делу с кишинёвским купцом Лазарем Ионовичем Рейделем. В Одесскую судебную палату поверенного зятя своего химика Мордуха Ароновича Слепяна присяжного поверенного Иосифа Соломоновича Иосилевича». Одесса: «Славянская типография» Н. Хрисогелос, 1899). В документах Санкт-Петербургского губернского жандармского управления он также указывается как «Мордух Ааронов Слепян» и «Мордух Аронов Слепян», сын минского мещанина.
  7. ↑ 7,0 7,1 Петр Люкимсон. «Две музы Бялика». Jewish news. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  8. ↑ Роман Тименчик, Зоя Копельман «Вячеслав Иванов и поэзия Х. Н. Бялика»
  9. ↑ Батия Вальдман «Русско-еврейская журналистика (1860—1914): литература и литературная критика». Рига, 2008.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Rachel Yanait Ben-Zvi «Ira Jan: photoalbum with introduction and biography» (альбом, на иврите). Иерусалим: Neumann, 1965.
  • Nurit Govrin, "A Woman Alone: The Painter Ira Jan as an Israeli Storyteller", in "Honey from the Rock: Studies of Eretz Israel Literature", The Ministry of Defence Press, 1989, pp. 354–407.
  • Ziva Shamir, "To Your Secret Path: The Trail of the Ira Jan Affair in Bialik's Works" (edited by Haim Cohen), Tel Aviv, Hakibbutz Hameuchad, 2000
  • Eda Zoritte, "Life's Love: the Tragic Love of Painter Ira Jan to Haim Nahman Bialik", Jerusalem, Keter, 2000 (նորավեպ).
  • Ruth Baki Kolodny, "Take Me Under Your Wing: A Journey in the Tracks of Ira Jan" (Letters translated from Russian by Peter Kriksonov, Viktor Radutsky and Aharon Ormian), Tel Aviv, Hakibbutz Hameuchad, 2003 (կենսագրական).
  • Shlomo Shva, "O thou seer, go: Haim Nahman Bialik's Life Story", Dvir, 1990 (կենսագրական).

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իռա_Յան&oldid=10102784» էջից