Ալիսա Տեգներ

Ալիսա Տեգներ
Բնօրինակ անուն	շվեդ.՝ Alice Tegnér
Ի ծնե անուն	շվեդ.՝ Alice Charlotta Sandström
Ծնվել է	մարտի 12, 1864; Karlshamn church parish, Շվեդիա
Երկիր	Շվեդիա
Մահացել է	մայիսի 26, 1943 (79 տարեկան); Էնգելբրեքտ, Ստոկհոլմ քաղաք, Փոխմարզպետի պաշտոն, Շվեդիա
Գերեզման	Դյուրսհոլմի գերեզմանոց
Ժանրեր	մանկական երգ
Մասնագիտություն	կոմպոզիտոր, մանկավարժ, երգեհոնահար, երգերի հեղինակ, ուսուցչուհի, բանաստեղծուհի և գրող
Գործիքներ	երգեհոն
Անդամակցություն	Tolfterna?
Ամուսին	Jakob Tegnér?
Պարգևներ
	Alice Tegnér Վիքիպահեստում

Ալիսա Շառլոտա Տեգներ (շվեդ.՝ Alice Charlotta Tegnér, Swedish: [aˈliːs tɛŋˈneːr]^[10]մարտի 12, 1864(1864-03-12)^[1]^[2], Karlshamn church parish, Շվեդիա^[3]^[4] - մայիսի 26, 1943(1943-05-26)^[1]^[5], Էնգելբրեքտ, Ստոկհոլմ քաղաք, Փոխմարզպետի պաշտոն, Շվեդիա^[1]^[5]), շվեդ կոմպոզիտոր, մանկավարժ և երգեհոնահար։ Եղել է շվեդական մանկական երգերի գլխավոր հեղինակը 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի առաջին կեսին^[11]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալիսա Շառլոտան ծնվել է ծովային կապիտան Էդուարդ Սանդստրյոմի (շվեդ.՝ Sandström) և նրա կնոջ՝ Սոֆյայի ընտանիքում։ Նա եղել է ընտանիքի երկրորդ զավակը և ունեցել է ավագ քույր՝ Նաննան և երկու կրտսեր եղբայր՝ Էդուարդն ու Յունը։ Քույրերը բազմիցս ճանապարհորդել են Բալթիկ ծովում իրենց հոր «Ֆալկո» նավով։ Հայրը սիրել է երաժշտություն և ունեցել դաշամուր իր նավախցում։ Այնտեղ էլ Ալիսան գրել է իր առաջին մեղեդիները։ Նա ունեցել է բացարձակ երաժշտական լսողություն և դեռ մանկության տարիներին սկսել է սովորել ստեղնաշարային գործքիներ նվագել կարլսհամյան երգեհոնահարների, նախ՝ Կարլ Ֆրեդրիկ Ուլլմանի, ապա նրա հաջորդած Թեոդոր Վիլհելմ Սյոդերբերգի մոտ։ Սանդստրյոմները բավական միջոցներ չեն ունեցել Ալիսայի երաժշտական կրթության համար, այդ պատճառով էլ նա դարձել է ուսուցչուհի՝ ավարտելով Ստոկհոլմի ուսուցչական բարձրագույն սեմինարիան։

Կրթություն ստանալուց հետո Ալիսան մեկնել է Ֆինլանդիա և մեկ տարի աշխատել որպես տնային դաստիարակչուհի։ 1884 թվականին նա դասավանդել է գրահրատարակիչ Ֆրանս Բեյերի (շվեդ.՝ Frans Beijer) երեխաներին Ստոկհոլմում գտնվող նրա տանը և ծանոթացել Յակոբ Տեգների (1851-1926)՝ պաստոր Քրիստոֆեր Տեգների ու Էմմա Սոֆյայի (օրիորդական ազգանունը՝ Չինբերգ) որդու և Էսայաս Տեգներ կրտսերի հարազատ եղբոր հետ^[12]։ Յակոբն ու Ալիսան ունեցել են ընդհանուր հետաքրքրություններ, մասնավորապես երաժշտությունը։ Նրանք միասին նվագել են ու երգել։ 1885 թվականին Յակոբ Տեգներն ու Ալիսան ամուսնացել են։ Նրանք ունեցել են երկու որդի՝ Յոստը (ծնվել է 1887 թվականին) և Տորստենը (1888-1977)։

Յակոբ Տեգներն աշխատել է շրջանային դատարանում, իսկ հետագայում դարձել է Գերագույն դատարանի քարտուղար Ստոկհոլմում։ Նա զբաղեցրել է նաև Շվեդ հրատարակիչների ընկերության քարտուղարի և Svenska Bokhandelstidningen թերթի խմբագրի պաշտոնները։

1891 թվականին Տեգներները հաստատվել են Յուրսհոլմում, որտեղ Ալիսան դարձել է այդ արիստոկրատական ամառանոցային գյուղի երաժշտական կյանքի կենտրոնական կերպարներից մեկը։ Տեգներների տանը երգել են Ալիսայի մանկական երգերը, որոնք նրանց երեխաների ընկերների շնորհիվ տարածվել են ամբողջ Յուրսհոլմում, ապա և ամբողջ մայրաքաղաքում։ 1892 թվականին հրատարակիչ Ֆրեդրիկ Սկուգլունդը լույս է ընծայել Ալիսա Տեգների երգերի առաջին ժողովածուն՝ «Երգիր մեզ հետ, մայրի՛կ» (շվեդ.՝ Sjung med oss, Mamma!)։ 1892-1934 թվականներին լույս են տեսել երգերի ինը ժողովածուներ։

Հեղինակի վաթսունամյա հոբելյանի առթիվ մամուլում հրատարակվել են նրա ստեղծագործական գործունեությանը նվիրված հոդվածներ։ Այդ ժամանակ Տեգներներն ապրում էին Տուլինգեշյոն լճի մոտ՝ Ստոկհոլմից հարավ-արևմուտք^[13]։

Ալիսա Տեգները դասավանդել է Յուրսհոլմի միջնակարգ դպրոցում։ 1898 թվականից եղել է կանտոր Յուրսհոլմի մատուռում, որտեղ որպես պաստոր ծառայել է Նաթանիել Բեսկովը։

Տեգներների ընտանիքը բազմիցս ամառային արձակուրդներն անցկացրել է Հարավային մարգագետին (շվեդ.՝ Södra Äng) կոչվող վայրում, որը գտնվում է Ուրմարյուդում՝ Սմոլանդի փոքր գյուղում։ Այնտեղ Ալիսայի ցանկությամբ 1897 թվականին կառուցվել է «Սուլա» (շվեդ.՝ Villa Sola) ամառանոցը^[12]։

Արվեստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալիսա Տեգները համարվում է 20-րդ դարի առաջին կեսի շվեդական մանկական երգերի ականավոր հեղինակ։ Նա առաջիններից մեկն է եղել, որ նման ստեղծագործություններում առաջնությունը տվել է հենց երեխայի ընկալմանը, ինչպես դա արել է Աստրիդ Լինդգրենն իր մանկական գրքերում։ Ալիսա Տեգների և այլ հեղինակների ստեղծագործություններ լույս են տեսել «Երգիր մեզ հետ, մայրիկ» գրքում։

Մանկական երգերից բացի Ալիսա Տեգները գրել է ռոմանսներ, երգչախմբային ստեղծագործություններ, մասնավորապես՝ կանտատներ, ստեղծագործություններ դաշնամուրի և թավջութակի համար և ջութակային սոնատներ։ Նա չի ցանկացել մնալ միայն մանկական կոմպոզիտոր։ Ոգեշնչվել է շվեդալան երաժշտական բանահյուսությունից և կոմպոզիտորներ Ֆելիքս Մենդելսոնի և Ռոբերտ Շումանի ստեղծագործություններից։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1914 – Litteris et Artibus – թագավորական մեդալ, որը շնորհվում է «երաժշտության, բեմական արվեստի և գրականության բնագավառում ունեցած նշանակալի ստեղծագործական ավանդի համար»,
1926 – Շվեդիայի թագավորական երաժշտական ակադեմիայի անդամ (բազկաթոռ № 584),
1929 – առաջին մրցանակ կոմպոզիտորների մրցույթում, որ կազմակերպել էր Idun թերթը։

Ալիսա Տեգների հիմնադրամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1940 թվականին Ալիսա Տեգներն իր 75-ամյակի առթիվ գումար է հատկացրել Շվեդիայի տարրական դպրոցի ուսուցիչների միությանը, որը դարձել է Ալիսա Տեգների հիմնադրամի հիմքը։ Նա նյութապես աջակցել է Շվեդիայի դպրոցների տարրական դասարաններում վոկալի կրթության զարգացմանը։ «Երգենք» (շվեդ.՝ Nu ska vi sjunga) երգարանը մշակվել է Ալիսա Տեգների նախաձեռնությամբ և մասամբ ֆինանսավորվել նրա հիմնադրամի հաշվին^[14]։ Այդ գիրքը, որը նկարազարդել է Էլզա Բեսկովը, լույս է տեսել 1943 թվականին։

Ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալիսա Տեգների ծննդյան հարյուրամյակի առթիվ 1964 թվականին Կարլսհամնի կոմունան սահմանել է նրա անվան կրթաթոշակ, որը տրվում է Կարլսհամնի մշակութային գործիչներին^[15]։
Կոմպոզիտորի մահվան 50-ամյա տարելիցի կապակցությամբ 1993 թվականին ստեղծվել է Ալիսա Տեգների անվան երաժշտական մրցանակը (25 000 կրոն), որը շնորհվում է երեխաների համար նախատեսված երաժշտության և նրանց երաժշտական կրթության բնագավառում ունեցած նշանակալի ավանդի համար։ Մրցանակը շնորհվում է երկու տարին մեկ անգամ «Ալիսա Տեգների օրեր Կարլսհամնում» փառատոնի ժամանակ^[16]։
2006 թվականին կոմպոզիտորի ժառանգները Մալմյոյում ստեղծել են Ալիսա Տեգների ընկերությունը, որը նպաստում է նրա հիշատակի ու արվեստի պահպանմանը^[17]։
Ալիսա Տեգների անունով կոչվել է նրբանցք Սյոդերտելիեում (շվեդ.՝ Alice Tegnérs stig) և փողոցներ (շվեդ.՝ Alice Tegnérs väg) Շվեդիայի Ստոկհոլմ, Բոտչյուրկա, Սյոդերտելիե և Կարլսհամն քաղաքներում։
Յուրաքանչյուր երկու տարին մեկ Կարլսհամնում անցկացվում է «Ալիսա Տեգների օրեր» փառատոնը։

Առանձին ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործիքային երաժշտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Courage, դաշնամուրի համար
Madame X, դաշնամուրի համար
Etude, Ess-dur, դաշնամուրի համար
Etude (à la Chopin), դաշնամուրի համար
Etude romantique, 1925, դաշնամուրի համար
Sonat, 1901, դաշնամուրի և ջութակի համար
Långsam vals, 1923, ջութակի և դաշնամուրի համար
Melodi, թավջութակի և դաշնամուրի համար
Romans, թավջութակի և դաշնամուրի համար
Barnen dansa, թավջութակի և դաշնամուրի համար

Վոկալ երաժշտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժողովրդական ոճով հեղինակային երգերի մրցույթի համար

Hell, vårt land!, տեքստի հեղինակ՝ Alice Tegnér
Du svenska bygd, du hem i nord, տեքստի հեղինակ՝ Birger Mörner
Du ärorika fosterland, տեքստի հեղինակ՝ Bernhard Elis Malmström

Մանկական երգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Akta skogen (տեքստի հեղինակ՝ Disa Beijer)
Asarumsdalen
Barnen leka 'mamma och barn' (թարգմանական տեքստ)
Baka kaka
Blåsippor (տեքստի հեղինակ՝ Anna Maria Roos)
Borgmästar Munthe
Bä, bä, vita lamm
Dansa min docka
Danslåt (տեքստի հեղինակ՝ Astrid Gullstrand)
Ekorren (Ekorr’n satt i granen)
Gud, som haver barnen kär
Hemåt i regnväder (տեքստի հեղինակ՝ Zacharias Topelius)
I skogen
Julbocken
Katten och svansen
Klockan tolv (տեքստի հեղինակ՝ L. G. Sjöholm)
Kring julgranen
Lasse liten (տեքստի հեղինակ՝ Zacharias Topelius)
Majas visa («När Lillan kom till jorden»)
Marschlek
Mors lilla Olle (տեքստը գրվել է Stark i sin oskuld բանաստեղծության հիման վրա, հեղինակ՝ Wilhelm von Braun)
Mors namnsdag (տեքստի հեղինակ՝ Paul Nilsson)
Månaderna
Skogsblommorna till barnen (տեքստի հեղինակ՝ Elsa Beskow)
Sockerbagaren
Solvisa
Solstrålen (տեքստի հեղինակ՝ Anna Virgin)
Tre pepparkaksgubbar (տեքստի հեղինակ՝ Astrid Gullstrand)
Tummeliten
Ute blåser sommarvind
Vart ska du gå (Vart ska du gå, min lilla flicka?)
Videvisan (Sov, du lilla vide ung), տեքստի հեղինակ՝ Zacharias Topelius
Årstiderna

Վոկալ-դաշնամուրային ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Betlehems stjärna (Gläns över sjö och strand), տեքստի հեղինակ՝ Viktor Rydberg
Jag är så glad, att jag är svensk (տեքստի հեղինակ՝ Paul Nilsson)
Var är den vän, som överallt jag söker

Կանանց երգչախմբի համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ave Maria
Birgittahymnen (Ros, den himmelsk dagg bestänker), տեքստի հեղինակ՝ Nicolaus Hermanni, թարգմ.՝ Johan Bergman
Du ringa stad
Godnattsång
Helige Ande
I natten
I skogen
Julens gåva
Julottan
Kvällsång
Lycksalighetens ö
Min älskling
O Betlehem
O salve Regina
Om natten
Sköna klang
Stjärnenatt
Vid juletid

Տղամարդկանց երգչախմբի համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Hembygdssång (Hell dig vår hembygd), նվիրված է Բուերոյի (շվեդ.՝ Bureå) տղամարդկանց երգչախմբին, տեքստի հեղինակ՝ Karl Johan Åkerström
En idrottssång (Blåser en vårvind i Sverige), տեքստի հեղինակ՝ Karl-Erik Forsslund

Խառը երգչախմբի համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Advent
Betlehem
Böljebyvals
Dagg faller
Ej med klagan
En hymn till stjärnan
Gör portarna höga
Herren är min Herde
Herren är mitt ljus
Kvällssång
Loven Gud i himmelsfröjd
Loven Herren som i höjden bor
Långfredagsmotett
Min älskling
Morgon och kväll
Morgonsol och aftonstjärna
O Betlehem
Saliga
Trettondagshymn (Mörker övertäcker jorden), 1898, խառը երգչախմբի և երգեհոնի համար
Vad rätt du tänkt

Կանտատներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Kantat vid Anna Sandströms skolas femtioårsjubileum (Ännu i Humlegården)
Kantat vid Börstils kyrkas invigning (Herre, giv vår längtan vingar!)
Kantat vid invigningen af K.F.U.K:s byggnad 29.12.1907, (Gör portarna höga)
Kantat vid invigningen av Östhammars kyrka 1925 (Allt är förgängligt)
Kantat vid Kjellbergska skolans 100-årsjubileum 1935 (Ett sekels dagar svunnit)
Kantat vid nyinvigningen av Lyceum för flickor i Stockholm 1939 (Sverige vår moder kära)
Kantat vid Säbyholms-skolans (Sunnerdahls hemskolas) 25-års-fest 1936 (Vid sotig härd)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Շվեդիայի մահվան գիրքը
↑ ^2,0 ^2,1 Karlshamns kyrkoarkiv, Födelse- och dopböcker. Huvudserie, SE/LLA/13199/C I/7 (1861-1873), bildid: C0057565_00083
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Շվեդիայի 1880 թվականի մարդահամար (շվեդերեն) — Riksarkivet.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Karlshamns kyrkoarkiv, Husförhörslängder, SE/LLA/13199/A I/22 (1861-1871), bildid: C0057544_00308
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Engelbrekts kyrkoarkiv, Död- och begravningsböcker, SE/SSA/6003/F I/9 (1942-1947), bildid: 00017533_00072
↑ Alice Charlotta Tegnér — FinnGraven.se.
↑ Շվեդիայի 1900 թվականի մարդահամար (շվեդերեն) — Riksarkivet.
↑ Շվեդիայի բնակչության 1910 թվականի մարդահամար (շվեդերեն) — Riksarkivet.
↑ Svenskt kvinnobiografiskt lexikon (շվեդերեն) — Göteborgs universitet, 2018. — ISBN 978-91-639-7594-3 — ISSN 2003-0088
↑ Sveriges Radio – Vi firar Alice Tegnér
↑ Alice Tegnér samlingen (Ediffah)
↑ ^12,0 ^12,1 «Släkten Tegnér». Արխիվացված է օրիգինալից 2002 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 28-ին.
↑ Om Alice. Alice Tegnér Sällskapet. 07.09.2013
↑ Nu ska vi sjunga դպրոցական դասագրքի վերջաբան, Almqvist & Wiksell հրատարակչություն, քսաներորդ հրատարակություն, 1956։
↑ «Karlshamns kommun, «Alice Tegnér-stipendiet»» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 11-ին.
↑ Musik i Blekinge Årsberättelse 2008 — про музыкальную премию имени Алисы Тегнер и о празднике её имени Արխիվացված 2014-02-02 Wayback Machine
↑ Сайт Общества Алисы Тегнер

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Sohlmans musiklexikon
Ազգային երաժշտական գրադարան / Statens musikbibliotek

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալիսա Տեգներ» հոդվածին։

[_446c88a40f9ba5c9-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Շվեդիայի մահվան գիրքը

[_a5b8ab6d17f03b1d-2] 2,0 ^2,1 Karlshamns kyrkoarkiv, Födelse- och dopböcker. Huvudserie, SE/LLA/13199/C I/7 (1861-1873), bildid: C0057565_00083

[_247aeab78fbd623f-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Շվեդիայի 1880 թվականի մարդահամար (շվեդերեն) — Riksarkivet.

[_039b2a65f69e466a-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Karlshamns kyrkoarkiv, Husförhörslängder, SE/LLA/13199/A I/22 (1861-1871), bildid: C0057544_00308

[_3efc9fe30fcb7fb9-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Engelbrekts kyrkoarkiv, Död- och begravningsböcker, SE/SSA/6003/F I/9 (1942-1947), bildid: 00017533_00072

[_1037a4255a5d1929-6] Alice Charlotta Tegnér — FinnGraven.se.

[_81ce18ac4f66f307-7] Շվեդիայի 1900 թվականի մարդահամար (շվեդերեն) — Riksarkivet.

[_1484cfa6d357e57b-8] Շվեդիայի բնակչության 1910 թվականի մարդահամար (շվեդերեն) — Riksarkivet.

[_f1e363e7f11ceffb-9] Svenskt kvinnobiografiskt lexikon (շվեդերեն) — Göteborgs universitet, 2018. — ISBN 978-91-639-7594-3 — ISSN 2003-0088

[10] Sveriges Radio – Vi firar Alice Tegnér

[11] Alice Tegnér samlingen (Ediffah)

[nu-12] 12,0 ^12,1 «Släkten Tegnér». Արխիվացված է օրիգինալից 2002 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 28-ին.

[13] Om Alice. Alice Tegnér Sällskapet. 07.09.2013

[14] Nu ska vi sjunga դպրոցական դասագրքի վերջաբան, Almqvist & Wiksell հրատարակչություն, քսաներորդ հրատարակություն, 1956։

[15] «Karlshamns kommun, «Alice Tegnér-stipendiet»» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 11-ին.

[16] Musik i Blekinge Årsberättelse 2008 — про музыкальную премию имени Алисы Тегнер и о празднике её имени Արխիվացված 2014-02-02 Wayback Machine

[17] Сайт Общества Алисы Тегнер

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]