Օսուն

Օսուն նահանգ; յորուբա՝ Ìpínlẹ̀ Ọ̀ṣun
	Դրոշ ;
	; ;
	Օսուն նահանգի գտնվելու վայրը Նիգերիայում
Երկիր	Նիգերիա
Մասն է	South West?
Կարգավիճակ	Նիգերիայի նահանգ
Մտնում է	Նիգերիա
Վարչկենտրոն	Օշոգբո
Օրենսդրական մարմին	Osun State House of Assembly?
ՀՆԱ (2007); ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով	$7.28 միլիարդ ; $2,076
Պաշտոնական լեզուներ	յորուբա
Բնակչություն (2006);	3,416,959 (36-ից 17-րդը տեղ)
Տարածք	9251 կմ² (36-ից 28-րդը տեղ)
Հիմնադրված է	օգոստոսի 27, 1991 թ.
Սահմանակցում է	Kwara State?, Ekiti State?, Ondo State?, Օգուն և Օյո նահանգ
Ժամային գոտի	UTC+1
ISO 3166-2 կոդ	NG-OS
Փոստային ինդեքսներ	230001
Անվանված է	Oshun river?
Մականուն	Ilu-aro (City of Tie and Dye).
	osunstate.gov.ng
	Օսուն Վիքիպահեստում

Օսուն նահանգ (/ˈoʊʃuːn/; յորուբա՝ Ìpínlẹ̀ Ọ̀ṣun), նահանգ Նիգերիայի հարավ-արևմուտքում, արևելքից սահմանակից է Էկիտի և Օնդո նահանգներին, հյուսիսից՝ Կվարա նահանգին, հարավից՝ Օգուն նահանգին, իսկ արևմուտքում՝ Օյո նահանգին։ Անվանվել է կենսական նշանակություն ունեցող Օսուն գետի անունով, որը հոսում է նահանգի միջով։ Նահանգը ձևավորվել է Օյո նահանգի հարավ-արևելյան մասում 1991 թվականի օգոստոսի 27-ին, որի վարչական կենտրոնն է՝ Օշոգբո քաղաքը^[4]^[5]։

Նիգերիայի 36 նահանգներից Օսունը տարածքով իններորդն է, իսկ բնակչությամբ՝ տասնիններորդը՝ 2016 թվականի տվյալներով մոտ 4,7 միլիոն բնակչությամբ^[6]^[7]։ Աշխարհագրորեն նահանգը բաժանված է նահանգի մեծ մասում գտնվող նիգերիական ցածրադիր անտառների և հյուսիսում գվինեական անտառների և սավաննաների ավելի չորային խայտաբղետության միջև։ Հիմնական աշխարհագրական օբյեկտները գետերն են, ներառյալ իր անվանումը նահանգին տված Օսուն գետը, որը բաժանում է նահանգի ներքին տարածքը, և նախքան Օյո նահանգի հետ նահանգի հարավ-արևմտյան սահմանի մեծ մասը ձևավորելը՝ հոսում է դեպի հարավ։ Մյուս կարևոր գետերն են Էրինլեն և Օբան՝ Օսունի երկու վտակները, որոնք հոսում են հյուսիսից՝ նախքան Օսունին միանալը հարավ-արևմտյան սահմանի երկայնքով։ Նահանգի կենդանական աշխարհն ընդգրկում է մոնա կապիկը, սովորական հողմավար բազեն, շիկակարմիր տառեղը և թագավորական անտիլոպը, ինչպես նաև Նիգերիայում մնացած վերջին նիգերիա-կամերունյան շիմպանզեներից մի քանիսը և աֆրիկյան անտառային փիղը, որոնք բնակվում են Օնդո և Օգուն նահանգների հարավային սահմանների երկայնքով վտանգի տակ գտնվող անտառներում^[8]^[9]^[10]։

Օսուն նահանգը հիմնականում բնակեցված է յորուբա ժողովուրդներով, որոնք հիմնականում պատկանում են Իբոլո, Իֆե, Իգբոմինա, Իջեշա և Օյո ենթախմբերին։

Նախագաղութային ժամանակաշրջանում տարածքը, որն այժմ զբաղեցնում է Օսուն նահանգը, բաժանված էր արևմտյան Յորուբայի տարբեր պետությունների միջև, որոշ պետություններ հիմնված էին քաղաքի վրա, քանի որ մյուսները մաս էին կազմում ավելի մեծ կայսրությունների, ինչպիսին է Օյո կայսրությունը։ 1877-1893 թվականներին Արևմտյան Յորուբայի պետությունները Արևելյան Յորուբայի այլ խմբերի հետ կռվել են Կիրիջիի պատերազմում՝ Արևելյան Յորուբայի խմբերի դեմ։ Պատերազմն ավարտվեց փակուղիով՝ բրիտանական միջնորդությամբ, ապա տարածքը գաղութացվում և ներառվում է Հարավային Նիգերիայի բրիտանական պրոտեկտորատի կազմում, որը հետագայում միաձուլվում է Բրիտանական Նիգերիային 1914 թվականին։ 1960-ի անկախացումից հետո Օսունի այժմյան տարածքը հետանկախության ժամանակ մաս էր կազմում Արևմտյան շրջանին մինչև 1967 թվականը, երբ շրջանը բաժանվեց և տարածքը դարձավ Արևմտյան նահանգի մի մասը։ 1976 թվականին Արևմտյան նահանգը բաժանվեց, և նահանգի արևմուտքը դարձավ Օյո նահանգը։ Տասնհինգ տարի անց, Օյո նահանգից անջատվեց արևելյան մասը և ձևավորվեց Օսուն նահանգը։

Տնտեսապես Օսուն նահանգը հիմնականում հիմնված է գյուղատնտեսության վրա՝ հիմնականում աճեցնելով կակաո, կասավա, կորեկ, եգիպտացորեն, կարտոֆիլ և յամ։ Այլ առանցքային ոլորտներն են ծառայությունները, հատկապես քաղաքային վայրերում, ինչպես նաև արհեստագործական հանքարդյունաբերությունը և անասնապահությունը։ Օսունում են գտնվում Նիգերիայի մի քանի ամենահայտնի տեսարժան վայրերը, ներառյալ Օբաֆեմի Ավոլովո համալսարանի կամպուսը, որը Նիգերիայի առաջատար բարձրագույն ուսումնական հաստատություններից է։ Համալսարանը գտնվում է հնագույն Իֆե քաղաքում, որը յորուբա մշակույթի վաղ շրջանի քաղաքական և կրոնական զարգացման կարևոր կենտրոն էր։ Այլ կարևոր քաղաքներից են Իլա Օրանգուն, Իրագբիջի, Իկիրուն, Օկե-Իլա Օրանգուն, Իջեբու-Հեսա, Իպետումոդու, Էդե, Իվո, Էջիգբո, Իբոկուն, Օդե-Օմու, Օտան Այեգբաջու, Իֆեդո, Էսա-Օկե, Իլեսա, Օկուկու, Օտան-Իլե և Իբյաջո թագավորությունների հնագույն մայրաքաղաքները։ Օսուն նահանգը հայտնի է նաև նրանով, որ գրագիտության մակարդակով երկրորդ տեղն է զբաղեցնում երկրում^[11]։

Պատմություն

Ժամանակակից Օսուն նահանգը ստեղծվել է 1991 թվականի օգոստոսի 27-ին Օյո նահանգի մի մասից։ Նահանգի անունը գալիս է Օսուն գետից՝ հարգված բնական աղբյուրից, որը Յորուբա աստվածուհու համանուն դրսևորումն է։

Նախկին նահանգապետ Օլագունսոե Օյինլոլան նախաձեռնեց և հիմք դրեց Օսունի պետական համալսարանի բացմանը վեց կամպուսներով (Օշոգբո, Օկուկու, Իկիրե, Էջիգբո, Իֆետեդո և Իպետու-Իջեշա), որոնք ռազմավարական դիրքով գտնվում են ամբողջ նահանգում։ Նահանգի կարևոր մշակութային իրադարձություններից են Օրի Օկե^[12] և Էգունգուն փառատոնը (դիմակահանդես)^[13] Իրագբիջիում, Օլոջոն Իֆեում և Օսուն Օսոգբո փառատոնը^[14]։

Մշակույթ

Ամեն տարի Օրիշաներից (յորուբա ժողովրդի ավանդական աստվածություններ) մեկի՝ Օսունի հետևորդներն ու չհետևողները, գալիս են ամբողջ աշխարհից՝ օգոստոսին մասնակցելու Օսուն-Օշոգբո ամենամյա փառատոնին։ Այցելուների թվում են Բրազիլիայի, Կուբայի, Տրինիդադի, Գրենադայի և Ամերիկայի այլ երկրների քաղաքացիներ, որոնք ունեն Յորուբայի մշակութային նշանակալի ժառանգություն։

Ամենամյա ավանդական տոնակատարություններն ու Օսուն աստվածուհուն կոչումներ են անցկացվում նրա անունը կրող գետի ափին, որին, ըստ Յորուբայական հռետորության ավանդույթների՝ նա կերպարանափոխվել է^[15]։

Օսուն-Օշոգբո պուրակը, որը աստվածության ամենամյա ծեսերի սրբավայր է և գեղարվեստական կարևոր կենտրոն, 2005 թվականին հայտարարվել է Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ^[16]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 «C-GIDD (Canback Global Income Distribution Database)». Canback Dangel. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 20-ին.
↑ «2006 PHC Priority Tables – NATIONAL POPULATION COMMISSION». population.gov.ng (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
↑ https://www.familysearch.org/wiki/en/Osun_State,_Nigeria_Genealogy
↑ Onyeakagbu, Adaobi. «See how all the 36 Nigerian states got their names». Pulse.ng. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-08-11-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
↑ «This is how the 36 states were created». Pulse.ng. 2017 թ․ հոկտեմբերի 24. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
↑ «Osun - Nigeria | Data and Statistics». knoema.com. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 20-ին.
↑ «Population 2006-2016». National Bureau of Statistics. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
↑ Okekedunu, J.O.; Ogunjemite, Babafemi; Adeyemo, I.A.; Olaniyi, Oluwatobi (2014 թ․ հունվար). «Daily activity budget of the Mona monkey was studied in Ibodi Monkey Forest, Osun State, Nigeria». FUTA Journal of Research in Sciences. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 18-ին.
↑ Owolabi, Bibitayo Ayobami; Adewumi, Adebayo; Odewumi, Oluyinka Sunday; Okosodo, Ehi Francis; Orimaye, Jacob Oluwafemi (2018 թ․ մարտ). «Survey of Avifauna Species of a Degraded Environment: Case Study of Osun State University, College of Agriculture, Ejigbo, Nigeria». Merit Research Journal of Environmental Science and Toxicology. 6 (2). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 18-ին.
↑ Uwaegbulam, Chinedum (2016 թ․ նոյեմբերի 14). «Conservationists discover chimpanzees in South West». The Guardian. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 18-ին.
↑ «Action Plan - Nigeria» (PDF).{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
↑ «Iragbiji hills: Monuments of nature's beauty». 2018 թ․ հոկտեմբերի 30.
↑ «Obatala Centre for Creative Arts © 2004».
↑ «Everything You Need to Know About the Osun-Osogbo Festival». 2016 թ․ հուլիսի 18.
↑ «Osun State of Nigeria :: Nigeria Information & Guide». www.nigeriagalleria.com. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
↑ «Osogbo | Location, History, Facts, & Population | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 8-ին.

[C-GIDD_GDP-1] 1,0 ^1,1 «C-GIDD (Canback Global Income Distribution Database)». Canback Dangel. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 20-ին.

[PHC_Tables-2] «2006 PHC Priority Tables – NATIONAL POPULATION COMMISSION». population.gov.ng (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.

[_21b2e33edd7d1c75-3] ttps://www.familysearch.org/wiki/en/Osun_State,_Nigeria_Genealogy

[4] Onyeakagbu, Adaobi. «See how all the 36 Nigerian states got their names». Pulse.ng. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-08-11-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.

[Creation-5] «This is how the 36 states were created». Pulse.ng. 2017 թ․ հոկտեմբերի 24. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.

[6] «Osun - Nigeria | Data and Statistics». knoema.com. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 20-ին.

[7] «Population 2006-2016». National Bureau of Statistics. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.

[8] Okekedunu, J.O.; Ogunjemite, Babafemi; Adeyemo, I.A.; Olaniyi, Oluwatobi (2014 թ․ հունվար). «Daily activity budget of the Mona monkey was studied in Ibodi Monkey Forest, Osun State, Nigeria». FUTA Journal of Research in Sciences. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 18-ին.

[9] Owolabi, Bibitayo Ayobami; Adewumi, Adebayo; Odewumi, Oluyinka Sunday; Okosodo, Ehi Francis; Orimaye, Jacob Oluwafemi (2018 թ․ մարտ). «Survey of Avifauna Species of a Degraded Environment: Case Study of Osun State University, College of Agriculture, Ejigbo, Nigeria». Merit Research Journal of Environmental Science and Toxicology. 6 (2). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 18-ին.

[10] Uwaegbulam, Chinedum (2016 թ․ նոյեմբերի 14). «Conservationists discover chimpanzees in South West». The Guardian. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 18-ին.

[11] «Action Plan - Nigeria» (PDF).{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)

[12] «Iragbiji hills: Monuments of nature's beauty». 2018 թ․ հոկտեմբերի 30.

[13] «Obatala Centre for Creative Arts © 2004».

[14] «Everything You Need to Know About the Osun-Osogbo Festival». 2016 թ․ հուլիսի 18.

[15] «Osun State of Nigeria :: Nigeria Information & Guide». www.nigeriagalleria.com. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.

[16] «Osogbo | Location, History, Facts, & Population | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 8-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]