Ցողախոտ

Ցողախոտ

Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytina)
Կարգ	Մեխակածաղկավորներ (Caryophyllales)
Ընտանիք	Ցողիկազգիներ (Droseraceae)
Ցեղ	Ցողախոտ (Drosera) L., 1753
Տարածվածություն
Տաքսոնի տարածվածությունը

Ցողախոտ (լատ. Drósera), միջատակեր բույսերի ցեղ, որը հանդիպում է ճահիճներում, ավազաքարուտներում, լեռներում, գրեթե բոլոր տեսակի բնահողերում:

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բույսի անվանումը հայերենում և շատ լեզուներում կապված է բույսի տերևների վրայի նյութի տեսքի հետ: Գիտական անվանումը ծագել է հունարեն «ցող» բառից (հուն.` δρόσος):

Արտաքին տեսքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հրվանդանային ցողախոտ

Ցողախոտի կպչուն կաթիլները նրա մազիկների ծայրերի վրա

Ցողախոտերը բազմամյա բույսեր են, երբեմն` պալարանման հաստացած ցողունով, կլոր կամ երկարավուն, կոթունավոր կամ փռված տերևներով, մածամասնությունն ունեն խիտ հավաքված վարդակապ: Եզրի և տերևի վերին մակերևույթը պատված է խոշոր գեղձավոր մազիկներով, որոնց դիպչելիս արտադրվում է լորձ, որը ծառայում է միջատների որսի համար:

Տերևների չափերը տատանվում են Ավտրալիայում աճող 5 միլիմետրանոց գաճաճ ցողախոտից (Drosera pygmaea) մինչև 60 սանտիմետրանոց արքայական ցողախոտի (Drosera regia) շրջակայքում^[1]:

Մանր կամ խոշոր, վառ (սպիտակ կամ վարդագույն) ծաղիկները հավաքված են անվանման ծաղկաբույլի մեջ: Ծաղիկն ունի կրկնակի ծաղկապատյան. հինգ (հազվատեպ` 4-8) բաժիններից բաղկացած կոթուն, ծաղկապսակը կազմված է հինգ (հազվադեպ` 4-8) թերթիկներից: Առէջների քանակությունը հավասար է թերթիկների քանակությանը: Վարսանդը վերին ձվաձև կամ գնդաձև, միաբուն, բազմասերմանի սերմնարանով է և պարզ կամ բացված սռնակով:

Պտուղը սերմնատուփիկ է` բազմաքանակ սերմերով. սերմերը սպիտակուցային են:

Սնուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլոր ցողախոտերը միջատակեր բույսեր են: Կպչուն նյութը, որն առաջացնում են տերևները, պարունակում են ալկալոիդ կոնին, որը կատարում է կաթվածահար անող ազդեցություն միջատների վրա և պարունակում է մարսողական ֆերմենտներ: Երբ միջատը թակարդն է ընկնում, տերևի եզրերը ծալվում են` նրան ամբողջությամբ բռնելով: Երբ միջատը մարսվում է (դա սովորոաբար տևում է մի քանի օր), տերևը նորից բացվում է: Տերևների ծալման արագությունը որոշ տեսակների մոտ մեծ է, մասնավորապես` Drosera burmannii-ի մոտ:

Սնման այդպիսի միջոցը թույլ է տալիս անբերրի հողերի պայմաններում միջատից քամել բույսի համար այսպիսի կարևոր նյութեր, որոնցից են` նատրիումի, մագնեզիումի, կալիումի, ֆոսֆորի, և ազոտի աղերը^[2]:

Տերևի ծալման գործընթացն ընտրողական է և արձագանքում է միայն սպիտակուցային սննդի վրա: Երբ պատահական ազդեցություները` ջրի կաթիլի կամ ցած ընկած տերևի նման, չեն հանգեցնում մարսողական գործընթացի:

Բազմացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորաբար ցողախոտի ծաղիկը գտնվում է երկար ցողունի վրա, որպեսզի այն միջատները, որոնք փոշոտում են բույսը, չընկնեն տերևների թակարդը:

Տարածվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Drosera ցեղի տարածվածությունը` կանաչով

Ցողախոտերը հանդիպում են բոլոր մայրացամաքներում, բացառությամբ Անտարկտիդաի: Տեսակների տարածվածությունը հյուսիսում հասնում է մինչև Ալյասկա նահանգին, հարավում մինչև Նոր Զելանդիա: Ցողախոտերի տեսակների մեծ մասը(ավելի քան 50%) գտնվում է Ավստրալիայում:Աճում են ազոտական միացություններով աղքատ միջավայրում՝ լճերի ու գետերի ափերին, տորֆային ճահիճներում, գերխոնավ մարգագետիններում։ Ազոտային քաղցը, ինչպես նաև ֆոսֆորի, կալիումի և այլերի անբավարարությունը լրացնում են որսած միջատների հաշվին։ Ներկա ժամանակ հայտնի 187 տեսակի ցողախոտերի մասին:

Տնտեսական նշանակություն և կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հրվանդանային ցողախոտ

Ժողովրդական բժշկության մեջ ցողախոտի ծաղկած տերևներն օգտագործվել են հազի, նաև կապույտ հազի բուժման համար: Նաև օգտագործվում է հոմեոպատիայում^[3]: Ժողովրդական բժշկության մեջ ցողախոտը տարբեր կիրառումներ ունի. դրա գեղձերի հյութը օգտագործվել է գորտնուկներից ազատվելու համար, ցողախոտի թուրմը օգտագործվել որպես քրտնքաբեր և միզամուղ միջոց, նաև վարակների և աչքերի հիվանդությունների բուժման համար: Ցողախոտի շատ տեսակներ աճեցվում են որպես սենյակային դեկորատիվ բույսեր: