Տիրան Ղազանչյան

Տիրան Ղազանչյան
Ծնվել է	հուլիսի 5, 1901; Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	փետրվարի 21, 1967 (65 տարեկան); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Թոխմախի գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	քիմիկոս
Հաստատություն(ներ)	Երևանի պետական համալսարան
Ալմա մատեր	Ներսիսյան դպրոց (1921) և Մոսկվայի պետական համալսարան (1936)
Կոչում	պրոֆեսոր
Գիտական աստիճան	քիմիական գիտությունների դոկտոր (1952)
Պարգևներ	; և
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Ղազանչյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Տիրան Տիգրանի Ղազանչյան (հուլիսի 5, 1901(1901-07-05)^[1], Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն^[1] - փետրվարի 21, 1967(1967-02-21)^[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]), հայ քիմիկոս։ Քիմիական գիտությունների դոկտոր (1952), պրոֆեսոր (1953), ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1963)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1921 թվականին ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը և երկար տարիներ աշխատել որպես ուսուցիչ։ 1936 թվականին ավարտել է Մոսկվայի համալսարանը և աշխատանքի անցել աշխատել Երևանի պետական համալսարանում որպես ասիստենտ, դոցենտ, իսկ 1950-1962 թվականներին եղել անօրգանական քիմիայի ամբիոնի վարիչ։

Նա Հայաստանում հիմնել է ֆիզիկա-քիմիական անալիզի լաբորատորիա։ Միջնադարյան մատենագրական նյութերի հիման վրա քննարկել, համակարգել ու ներկայացրել է Հայաստանում քիմիայի ծագման և զարգացման պատմությունը, որի առանձին բաժինները հրատարակվել են պատմաբանասիրական և անօրգանական և անօրգանական քիմիայի հարցերին նվիրված աշխատություններում։ Հեղինակ է «Էլեմենտների ուսումունքը հայ բնափիլիսոփայության մեջ» (1946) և առանձնակի արժեք ներկայացնող «Очерки по истории химии в Армении» (1955) մենագրությունների, «Ջրածին» (1953), «Թթվածին» (1954), «Նյութի ատոմամոլեկուլյար կառուցվածքի մասին» (1956 թվական), «Ջրի կյանքը» (1957), «Ալյումինիում» (1959), «Պղինձ» (1961), «Սիլիցիումի աշխարհում» (1969) և բազմաթիվ այլ գիտական և գիտահանրամատչելի գրքույկների^[2]։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարգևատրվել է «Պատվո նշան» շքանշանով։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էջեր քիմիայի պատմությունից Հայաստանում։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Ա. հ., 1942:
Գրիգոր Տաթևացու տարրաբանական հասկացությունների մասին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 1943։
Էլեմենտների երկրաչափական ուսմունքի արձագանքները հայ փիլիսոփայության մեջ։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրաարակչություն, 1945։
Էլեմենտների ուսմունքը հայ բնափիլիսոփայության մեջ։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1946։
Քիմիա։ Դասագիրք միջնակարգ դպրոցի 8-10 դասարանների համար։ 2-րդ հրատարակություն, վերամշակված, Երևան, Հայպետհրատ, 1949 (համահեղինակ)։
Քիմիան և նրա զարգացման ուղիները Հայաստանում։ (Դոկտորային դիսերտացիայի ավտորեֆ.) / Տ. Ղազանչյան, Երևան, Պետ. համալս. հրատարակչություն, 1949։
Քիմիա։ Դասագիրք միջն. դպր. 8-10 դաս. համար։ 2-րդ հրատարակություն, Երևան, Հայպետհրատ, 1951 (համահեղինակ)։
Դմիտրի Իվանովիչ Մենդելեև։ [1834-1907], Երևան, Հայպետհրատ, 1951 (համահեղինակ)։
Հետաքրքրաշարժ գեոքիմիա։ Երկրի քիմիան։ Երևան, Հայպետհրատ, 1952 (համահեղինակ)։
Ատոմային միջուկ։ [Միջուկային ֆիզիկայի հարցերի հանրամատչելի շարադրություն], Երևան, Հայպետհրատ, 1953 (համահեղինակ)։
Ջրածին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1953։
Հետաքրքրաշարժ միներալոգիա։ Երևան, Հայպետհրատ, 1954 (համահեղինակ)։
Ջրածին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1955։
Նյութի ատոմա-մոլեկուլյար կառույցի մասին։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1956։
Սահակ ծաղկարար։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1956։
Մարի Կյուրիի կյանքը։ Երևան, Հայպետհրատ, 1957 (համահեղինակ)։
Գծագրումները քիմիական լաբորատորիայում։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1957։
Ջրի կյանքը։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1957։
Ալյումինիում։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1959։
Պղինձ։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1961։
Էդիսոն։ [Ամերիկյան գյուտարար Թ. Էդիսոնի մասին], Երևան, Հայպետհրատ, 1963 (համահեղինակ)։
Սիլիցիումի աշխարհում։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, «Հայաստան», 1969։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ Կենսագրական հանրագիտարան, Ե., ԵՊՀ հրատ., 2009, էջ 408-409։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 18)։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տիրան Ղազանչյան» հոդվածին։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[2] Կենսագրական հանրագիտարան, Ե., ԵՊՀ հրատ., 2009, էջ 408-409։

[1]

[2]