Տիրան Ղազանչյան

Տիրան Ղազանչյան
Ծնվել է	հուլիսի 5, 1901(1901-07-05) Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	փետրվարի 21, 1967(1967-02-21) (65 տարեկան) Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	քիմիկոս
Հաստատություն(ներ)	Երևանի պետական համալսարան
Ալմա մատեր	Ներսիսյան դպրոց (1921) և Մոսկվայի պետական համալսարան (1936)
Գիտական աստիճան	քիմիական գիտությունների դոկտոր (1952) և պրոֆեսոր (1953)
Պարգևներ
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ

Տիրան Տիգրանի Ղազանչյան (հուլիսի 5, 1901(1901-07-05), Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն - փետրվարի 21, 1967(1967-02-21), Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), հայ քիմիկոս։ Քիմիական գիտությունների դոկտոր (1952), պրոֆեսոր (1953), ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1963)։

Կենսագրություն

1921 թվականին ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը և երկար տարիներ աշխատել որպես ուսուցիչ։ 1936 թվականին ավարտել է Մոսկվայի համալսարանը և աշխատանքի անցել աշխատել Երևանի պետական համալսարանում որպես ասիստենտ, դոցենտ, իսկ 1950-1962 թվականներին եղել անօրգանական քիմիայի ամբիոնի վարիչ։

Նա Հայաստանում հիմնել է ֆիզիկա-քիմիական անալիզի լաբորատորիա։ Միջնադարյան մատենագրական նյութերի հիման վրա քննարկել, համակարգել ու ներկայացրել է Հայաստանում քիմիայի ծագման և զարգացման պատմությունը, որի առանձին բաժինները հրատարակվել են պատմաբանասիրական և անօրգանական և անօրգանական քիմիայի հարցերին նվիրված աշխատություններում։ Հեղինակ է «Էլեմենտների ուսումունքը հայ բնափիլիսոփայության մեջ» (1946) և առանձնակի արժեք ներկայացնող «Очерки по истории химии в Армении» (1955) մենագրությունների, «Ջրածին» (1953), «Թթվածին» (1954), «Նյութի ատոմամոլեկուլյար կառուցվածքի մասին» (1956 թվական), «Ջրի կյանքը» (1957), «Ալյումինիում» (1959), «Պղինձ» (1961), «Սիլիցիումի աշխարհում» (1969) և բազմաթիվ այլ գիտական և գիտահանրամատչելի գրքույկների։

Պարգևներ

Պարգևատրվել է «Պատվո նշան» շքանշանով։

Երկեր

• Էջեր քիմիայի պատմությունից Հայաստանում։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Ա. հ., 1942:
• Գրիգոր Տաթևացու տարրաբանական հասկացությունների մասին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 1943։
• Էլեմենտների երկրաչափական ուսմունքի արձագանքները հայ փիլիսոփայության մեջ։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրաարակչություն, 1945։
• Էլեմենտների ուսմունքը հայ բնափիլիսոփայության մեջ։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1946։
• Քիմիա։ Դասագիրք միջնակարգ դպրոցի 8-10 դասարանների համար։ 2-րդ հրատարակություն, վերամշակված, Երևան, Հայպետհրատ, 1949 (համահեղինակ)։
• Քիմիան և նրա զարգացման ուղիները Հայաստանում։ (Դոկտորային դիսերտացիայի ավտորեֆ.) / Տ. Ղազանչյան, Երևան, Պետ. համալս. հրատարակչություն, 1949։
• Քիմիա։ Դասագիրք միջն. դպր. 8-10 դաս. համար։ 2-րդ հրատարակություն, Երևան, Հայպետհրատ, 1951 (համահեղինակ)։
• Դմիտրի Իվանովիչ Մենդելեև։ [1834-1907], Երևան, Հայպետհրատ, 1951 (համահեղինակ)։
• Հետաքրքրաշարժ գեոքիմիա։ Երկրի քիմիան։ Երևան, Հայպետհրատ, 1952 (համահեղինակ)։
• Ատոմային միջուկ։ [Միջուկային ֆիզիկայի հարցերի հանրամատչելի շարադրություն], Երևան, Հայպետհրատ, 1953 (համահեղինակ)։
• Ջրածին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1953։
• Հետաքրքրաշարժ միներալոգիա։ Երևան, Հայպետհրատ, 1954 (համահեղինակ)։
• Ջրածին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1955։
• Նյութի ատոմա-մոլեկուլյար կառույցի մասին։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1956։
• Սահակ ծաղկարար։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1956։
• Մարի Կյուրիի կյանքը։ Երևան, Հայպետհրատ, 1957 (համահեղինակ)։
• Գծագրումները քիմիական լաբորատորիայում։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1957։
• Ջրի կյանքը։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1957։
• Ալյումինիում։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1959։
• Պղինձ։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1961։
• Էդիսոն։ [Ամերիկյան գյուտարար Թ. Էդիսոնի մասին], Երևան, Հայպետհրատ, 1963 (համահեղինակ)։
• Սիլիցիումի աշխարհում։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, «Հայաստան», 1969։

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 7, էջ 18)։