Սահակ Ամատունի
Սահակ Ամատունի | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 1856 |
| Ծննդավայր | Օշական |
| Վախճանվել է | 1917 |
| Վախճանի վայր | Վաղարշապատ, Երևանի նահանգ, Ռուսական կայսրություն |
| Մասնագիտություն | գիտնական, բանասեր, հոգևորական, ձայնագրագետ, շարականագետ, մանկավարժ և բառարանագիր |
| Լեզու | Հայերեն (գրաբար) |
| Ազգություն | Հայ |
| Քաղաքացիություն | Ռուսական կայսրություն |
| Կրթություն | Էջմիածնի ժառանգավորաց դպրոց |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | «Հայոց բառ ու բան» (1912) |
| Ստեղծագործությունների ցանկ | «Հին և նոր պարականոն ու անվավեր շարականներ» (1911) |
Ներշնչվել է
| |
| Սահակ Ամատունի Վիքիդարանում | |
Սահակ վարդապետ Ամատունի (հունվարի 22, 1856, Օշական, Երևանի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 19, 1917, Վաղարշապատ, Երևանի նահանգ, Ռուսական կայսրություն), հայ գիտնական, բանասեր, հոգևորական, ձայնագրագետ, շարականագետ, մանկավարժ և բառարանագիր: Էջմիածնի միաբանության անդամ:
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սահակ Ամատունին ծնվել է 1856 թվականին Օշական գյուղում (այժմ՝ ՀՀ Արագածոտնի մարզում): Ծննդավայրում սկզբնական կրթությունը ստանալուց հետո ուսումը շարունակել է Էջմիածնի ժառանգավորաց դպրոցում: 1870 թվականի սեպտեմբերի 6-ին Մեսրոպ Սմբատյանցը նրան ձեռնադրել է կիսասարկավագ, իսկ 1876 թվականին՝ սարկավագ: Ամատունին ժառանգավորաց դպրոցում աչքի է ընկնում իր երաժշտական արտակարգ ընդունակություններով, որի համար վանքում նրան ձայնագրագետ սարկավագ են ասում:
1873 թվականին Գևորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցի կաթողիկոսը Կ.Պոլսից Մայր Աթոռ է հրավիրում հայկական ձայնագրության գիտակ, երաժշտագետ Նիկողոս Թաշչյանին՝ նպատակ ունենալով նրա օգնությամբ ձայնագրել ու տպագրել ս. պատարագը, շարականները և ժամագիրքը: Նիկողոս Թաշչյանը ուղիղ մեկ տարի աշխատում է Էջմիածնում և գրի առնում շարականները, պատարագի երգեցողությունն ու հոգևոր այլ մեղեդիներ և միաժամանակ Էջմիածնի ժառանգավորաց դպրոցի 25 ընդունակ աշակերտների հետ պարապում է, նրանց սովորեցնելով հայկական ձայնագրությունը: Այդ 25 աշակերտների մեջ առանձնապես աչքի են ընկնում Մակար Եկմալյանն ու Սահակ Ամատունին:
Սահակ Ամատունին Նիկողայոս Թաշչյանի երաշխավորությամբ նորաբաց Գևորգյան ճեմարանում նշանակվում է հայկական ձայնագրության ուսուցիչ: Նիկողայոս Թաշչյանն իր 1874 թվականի սեպտեմբերի թվակիր վկայականում գրում է.
«Դասատուութեամբ մերով ի միջոցի միոյ ամի, այն է 1873-էն ի 1874 ամն, ուսաւ կատարելապէս զհայական ձայնագրութիւն աշակերտ ուսումնարանի սրբոյ Էջմիածնի Սահակ Ամատունի օշականցի, որ և գիտէ և ունի կարողութիւն համարձակ ուսուցանելոյ զնոյն հայկական ձայնագրութիւնն ու նովաւ զբովանդակ զերգս և զեղանակս շարականաց և զայլ երգեցողությիւնս հայկական երաժշտութեան, որում վկայեմ իմով իսկական ստորագրութեամբ»[1][2]:
Նիկողայոս Թաշչյանի Կ.Պոլիս վերադառնալուց հետո Էջմիածնում Սահակ սարկավագ Ամատունին զբաղվում է շարականների ուսումնասիրությամբ և աշխատում հայ եկեղեցական երգերի էջմիածնական եղանակների գրառման ուղղությամբ:
1883 թվականին «Արարատ» ամսագրում (304-312) տպագրված իր հոդվածում Ամատունին հիշատակում է Երնջակի երաժիշտ-եպիսկոպոս Գրիգոր Հովբյանից հին անաղարտ եղանակները ձայնագրելու իր մտադրությունը[3]: Այդ առիթով հայ հին երաժշտության մասնագետ Նիկողոս Թահմիզյանը իր հոդվածներից մեկում գրում է.
«...Կարծում ենք, որ արժե մասնավոր որոշումներ նախաձեռնել պարզելու համար, թե Ամատունին երբևէ իրագործե՞լ է հիշյալ երգերի ձայնագրությունները»[4]:
Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում պահպանվող Սահակ վարդապետ Ամատունու արխիվում այդ հարցի վերաբերյալ կան բազմաթիվ փաստաթղթեր, որոնք ապացուցում են, որ իրոք, Սահակ Ամատունին կատարել է այդ ձայնագրությունը: Էջմիածնի սինոդը 1884 թվականի հունվարի 18-ին թիվ 39 որոշմամբ Սահակ սարկավագ Ամատունուն ուղարկում է Երնջակ.
«Կառավարչական մասն սինոդի ըստ հրամանի Տեարց Անդամոց առաջադրէ Ձեզ գնալ ի վանս Երնջակու առ վանահայր Գրիգոր արքեպիսկոպոս Յովբեանց և ըստ երգելոյն զոր նորին գերապատուութիւն երգեսցէ ճշտիւ ձայնագրել զշարականս և այլ եկեղեցական երգեցողութիւնս ըստ հին եղանակի Աթոռոյս, որպէսզի ըստ այնմ տպագրութեամբ ի լոյս ածցի և հրատարակեսցի վասն միաձև երգեցողութեան յամենայն եկեղեցիս Հայոց...»[5]:
1887 թվականի հունիսի 14-ին Մակար Ա Թեղուտցի կաթողիկոսի կարգադրությամբ սուրբ Գայանե վանքում Թադեոս արքեպիսկոպոսի ձեռքով Սահակ Ամատունին ձեռնադրվում է կուսակրոն քահանա[6]:
Սահակ Ամատունին սուրբ Գայանե վանքում վարել է մի շարք պաշտոններ: 1883 թվականի մարտի 28-ին նշանակվել է տպարանական խորհրդի անդամ, 1888 թվականի դեկտեմբերի 20-ին՝ Էջմիածնի մատենադարանապետի օգնական, իսկ 1891 թվականի նոյեմբերի 30-ին սինոդի որոշումով՝ մատենադարանապետ[7]:
«Արարատ» ամսագրում տպագրել է բանաստեղծություններ, հոդվածներ, թարգմանություններ։ Լույս է տեսել Ամատունու կազմած «Հին և նոր պարականոն ու անվավեր շարականներ» (1911) ժողովածուն, «Հայոց բառ ու բան» (1912) բառարանը, որը պարունակում է Արարատյան և այլ բարբառների 14 հազար բառ ու դարձվածք[8]:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Ս. Ամատունու արխիվ», Մատենադարան, թղթ. 39, վավ. 55
- ↑ Սահակ Վարդապետ Ամատունի. Էջմիածին. Պաշտօնական ամսագիր Հայրապետական Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, ԻԵ (Դ). pp. 31-35., Բեհբուդյան, Սանդրո, 1970
- ↑ «Պ. Նիկողայոս Թաշճեանի յօդուածի առթիւ», Սահակ սարկաւագ, 1883, Արարատ, ԺԶ (Է). pp. 304-312.
- ↑ «Էջմիածին», 1969թ. Համար 5, էջ 46:
- ↑ «Ս. Ամատունու արխիվ», Մատենադարան, թղթ. 39, վավ. 59
- ↑ «Ս. Ամատունու արխիվ», Մատենադարան, թղթ. 39, վավ. 54
- ↑ «Ս. Ամատունու արխիվ», Մատենադարան, թղթ. 39, վավ. 57
- ↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին։ Երևան: ՀՀ ԳԱԱ, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն։ 2005։ էջ էջ 82
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Ով ով է. Հայեր.» Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին. Երևան: ՀՀ ԳԱԱ, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն. 2005. էջ 82.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հայոց Բառ ու Բան, Սահակ վարդապետ Ամատունի։ Տպարան Մայր Աթոռոյ ս. Էջմիածնի, Վաղարշապատ, 1912:
- «Սահակ Վարդապետ Ամատունի». Էջմիածին. Պաշտօնական ամսագիր Հայրապետական Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, ԻԵ (Դ). pp. 31-35., Բեհբուդյան, Սանդրո, 1970