Պրիմախին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Պրիմախին
Изображение химической структуры
Քիմիական բանաձևC₁₅H₂₁N₃O
Մոլային զանգված4,3E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար90-34-6
PubChem4908
EINECS համար201-987-2
SMILESCC(CCCN)NC1=C2C(=CC(=C1)OC)C=CC=N2
ЕС201-987-2
ChEBI4739
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Պրիմախին, դեղամիջոց, որն օգտագործվում է մալարիայի կանխարգելման և բուժման, ինչպես նաև՝ պնևմոցիստային թոքաբորբի բուժման համար[2]։ Այն հիմնականում օգտագործվում է Plasmodium vivax-ով և Plasmodium ovale-ով հարուցված մալարիայի բուժման ժամանակ՝ այլ պրեպարատների հետ զուգակցված, ինչպես նաև կանխարգելման նպատակով, եթե մնացած տարբերակները հնարավոր չէ կիրառել[2]։ Պրիմախինը համարվում է պնևմոցիստային թոքաբորբի բուժման այլընտրանքային տարբերակ՝ կլինդամիցինի հետ զուգակցված[2][3]։ Օգտագործվում է պերօրալ[2]։

Ընդհանուր կողմնակի ազդեցություններն են՝ սրտխառնոցը, փսխումը և ստամոքսի կծկանքանման ցավերը[2][4]։ Խորհուրդ չի տրվում նշանակել պրիմախին գլյուկոզ-6-ֆոսֆատ դեհիդրոգենազայի պակասուրդով (Գ6ՖԴՊ) մարդկանց, քանի որ կա էրիթրոցիտների քայքայման վտանգ[4]։ Հղիության ընթացքում խորհուրդ է տրվում խուսափել պրիմախինի կիրառումից[5][6]։ Այն կարելի է օգտագործել կրծքով կերակրման ժամանակ, երբ հայտնի է, որ երեխան չունի գլյուկոզ-6-ֆոսֆատ դեհիդրոգենազայի պակասուրդ[6]։ Ազդեցության մեխանիզմն ամբողջությամբ պարզաբանված չէ, սակայն գտնում են, որ այն վնասում է մալարիայի պլազմոդիումի ԴՆԹ-ն[2]։

Պրիմախինն առաջին անգամ արտադրվել է 1946 թվականին[3]։ Այն ներառված է Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության (ԱՀԿ) հիմնական դեղամիջոցների ցանկում, որպես առավել արդյունավետ և անվտանգ դեղամիջոց, որն անհրաժեշտ է առողջապահության համակարգին[7]։ Այն հասանելի է որպես ընդհանուր դեղամիջոց[2]։ Զարգացող երկրներում մեծաքանակ ծախսերը կազմում են օրական 0.04–0.11 ԱՄՆ դոլար[8]։ ԱՄՆ-ում բուժման ստանդարտ կուրսի արժեքը կազմում է 50-100 ԱՄՆ դոլար[5]։

Բժշկական ցուցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մալարիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինը հիմնականում օգտագործվում է Plasmodium vivax-ով և Plasmodium ovale-ով հարուցված մալարիայի ռեցիդիվը (ախտադարձ) կանխելու նպատակով[9]։ Այն օրգանիզմից հեռացնում է հիպնոզոիտներին («քնած» ձևեր), որոնք մակաբուծում են լյարդում[10] (լյարդային փուլ) և հետագայում անցնում արյան հուն[11]։ Եթե հաստատված է, որ վարակը հարուցված է Pl. vivax-ով կամ Pl. ovale-ով և չի նշանակվել պրիմախին, ապա մեծ է ախտադարձի հավանականությունը շաբաթների կամ ամիսների ընթացքում (երբեմն տարիների)[9]։ Խինինի և պրիմախինի համատեղ կիրառման դեպքում, որոնցից յուրաքանչյուրը արդյունավետ կերպով նպաստում է արյան մաքրմանը Pl. vivax-ից, ունենում ենք ավելի լավ արդյունք, քանի որ մեծանում է պրիմախինի ազդեցությունը[12]։

Ըստ 2016 թվականի տվյալների՝ հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնի կողմից առաջարկվել է օգտագործել պրիմախինը էնդեմիկ գոտիներ այցելելուց առաջ (բարձր է Pl. vivax-ով հիվանդացության մակարդակը)՝ առաջնային կանխարգելման նպատակով, ինպես նաև ուղևորությունից հետո՝ վերջնական կանխարգելման նպատակով (հակաախտադարձային բուժում)[4]։

Մեկ դեղաչափ պրիմախինը կարող է արագ և ուժեղ կերպով սպանել Pl. falciparum-ի և Pl. vivax-ի արյան մեջ գտնվող գամետոցիտներին (5-րդ փուլ), ինպես նաև Pl. vivax-ի արյան մեջ գտնվող տրոֆոզոիտներին, սակայն չունի ազդեցություն Pl. falciparum-ի տրոֆոզոիտների վրա[12]։ Քանի որ այն հանգեցնում է գամետոցիտների ոչնչացմանը՝ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունն (ԱՀԿ) առաջարկում է այն օգտագործել որպես Pl. falciparum-ի դեմ պայքարի միջոց և այդ կերպ նվազեցնել վարակի տարածումը[13]։

Պնևմոցիստային թոքաբորբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինն օգտագործվում է նաև պնևմոցիստային թոքաբորբի, սնկային վարակի դեպքում, որը հաճախ է հանդիպում ՁԻԱՀ-ով հիվանդ մարդկանց շրջանում և ավելի հազվադեպ՝ իմունոճնշիչ (իմունոսուպրեսիվ) դեղորայքներ օգտագործողների մոտ։ Պնևմոցիստային թոքաբորբի արդյունավետ բուժման նպատակով պրիմախինը համակցում են կլինդամիցինի հետ[3]։

Հատուկ խմբեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինի ազդեցությունը 65 և ավելի բարձր տարիքով անձանց շրջանում լայնորեն չի ուսումնասիրվել, հետևաբար չենք կարող ասել, կարիք կա դեղաչափի փոփոխման, թե՝ ոչ[14]։

Պրիմախինը խորհուրդ չի տրվում նշանակել Գ6ՖԴՊ-ով անձանց, քանի որ կա ծանր ռեակցիայի առաջացման վտանգ, որը կարող է հանգեցնել հեմոլիտիկ սակավարյունության[4]։ Այնուամենայնիվ, ԱՀԿ-ի կողմից առաջարկվում է սահմանել պրիմախինի մեկանգամյա օգտագործման այնպիսի դեղաչափ (0.25 մգ/կգ), որն անվտանգ կլինի նույնիսկ Գ6ՖԴՊ-ով անձանց համար, որպեսզի հնարավոր լինի կանխարգելել Pl. falciparum-ի կողմից մալարիայի փոխանցումը[13]։

Հղիության ժամանակ հակացուցված է պրիմախինի օգտագործումը, քանի որ պտղի մոտ գլյուկոզ-6-ֆոսֆատ դեհիդրոգենազայի մակարդակը դեռևս անհայտ է[4]։

Պրիմախինով գերդոզավորումը կարող է հանգեցնել արյան բջիջների մակարդակի զգալի նվազեցման, հետևաբար ագրանուլոցիտոզի ռիսկի դեպքում պետք է խուսափել նրա կիրառումից, ինչպես նաև այնպիսի հիվանդությունների դեպքում, ինպիսին է ռևմատոիդ արթրիտը, համակարգային կարմիր գայլախտը և նվազեցնել այն դեղամիջոցների ընդունումը, որոնք նույնպես հանգեցնում են արյան բջիջների մակարդակի նվազեցմանը[14]։

Կողմնակի երևույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինի օգտագործման հիմնական կողմնակի ազդեցություններն են՝ սրտխառնոցը, փսխումն ու ստամոքսի կծկանքանման ցավը[4][14]։

Պրիմախինի կիրառումը ցիտոքրոմ b5 ռեդուկտազայի անբավարարությամբ մարդկանց մոտ բերում է մեթհեմոգլոբինեմիայի առաջացման, որի ժամանակ, ի տարբերություն նորմայի, արյունը սկսում է ավելի քիչ քանակությամբ թթվածին տեղափոխել[14]։

Գերդոզավորումը կարող է նվազեցնել արյան տարբեր բջիջների ֆունկցիոնալ հնարավորությունները․ հանգեցնել էրիթրոցիտների կորստի, մեթհեմոգլոբինեմիայի առաջացման և լեյկոցիտների կորստի[14]։

Գլյուկոզ-6-ֆոսֆատ դեհիդրոգենազայի պակասուրդով մարդկանց մոտ պրիմախինի կիրառումը կարող է առաջացնել հեմոլիտիկ սակավարյունություն[15]։

Դեղագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազդեցության մեխանիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինի կիրառումը P. vivax-ի և P. ovale-ի լյարդային փուլում համարվում է մահացու, ինչպես նաև P. vivax-ի արյան փուլում՝ շնորհիվ բջջի օքսիդատիվ վնասման։ Սակայն ազդեցության մեխանիզմը մինչև վերջ պարզ չէ[6]։

Ֆարմակոկինետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինը լավ ներծծվում է աղիներից և լայնորեն տարածվում օրգանիզմում՝ առանց էրիթրոցիտներում կուտակվելու։ Պրիմախինի ընդունումը սննդի կամ թուրինջի հյութի հետ մեծացնում է նրա պերօրալ կենսամատչելիությունը[16]։ Արյան մեջ շրջանառող պրիմախինի 20%-ը գտնվում է սպիտակուցի հետ կապված վիճակում։ Այն ընտրողաբար կապվում է սուր փուլի սպիտակուց օրոսոմուկոիդի հետ։ Ընդունումից 6 ժամ անց պրիմախինը լյարդի ֆերմենտների ազդեցությամբ արագ վերածվում է կարբօքսիպրիմախինի, որը չունի հակամալարիային ակտիվություն։ Երիկամային արտազատման է ենթարկվում պրեպարատի սկզբնական քանակության 4%-ից պակասը[6][17]։

Քիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինը համարվում է պամախինի անալոգ, որը 8-ամինոխինոլոնների դասին պատկանող առաջին պատրաստուկն է. այդպիսի պատրաստուկ է նաև Տաֆենոխինը[12]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինն առաջին անգամ ստեղծել է Ռոբերտ Էլդերֆիլդը՝ Կոլումբիայի համալսարանից, 1940-ականներին, որի նպատակը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հակամալարիային պատրաստուկների ստեղծմամբ զինվորներին պաշտպանելն ու բուժելն էր Խաղաղօվկիանոսյան ճակատում[12][18]։

Հասարակություն և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինը ներառված է ԱՀԿ-ի կողմից առաջարկվող հիմնական դեղամիջոցների ցանկում, որպես առողջապահության համակարգին առավել անհրաժեշտ դեղամիջոց[19]։

Այն ընդհանուր դեղամիջոց է, որը հասանելի է ամբողջ աշխարհում հետևյալ վաճառքային անուններով՝ Jasoprim, Malirid, Neo-Quipenyl, Pimaquin, Pmq, Primachina, Primacin, Primaquina, Primaquine, Primaquine diphosphate, Primaquine Phosphate և Remaquin[20]։

Հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրիմախինի կիրառումը կենդանիների մոտ Շագասի հիվանդության դեպքում եղել է չորս անգամ ավելի արդյունավետ, քան նիֆուրտիմոքսով ստանդարտ բուժումը[3]։

Հոմանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 PRIMAQUINE
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 «Primaquine Phosphate». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Vale, Nuno; Moreira, Rui; Gomes, Paula (2009 թ․ մարտ). «Primaquine revisited six decades after its discovery». European Journal of Medicinal Chemistry. 44 (3): 937–953. doi:10.1016/j.ejmech.2008.08.011. PMID 18930565.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Arguin, Paul M.; Tan, Kathrine R. (2016). «Malaria - Chapter 3». In Brunette, Gary W. (ed.). CDC Health Information for International Travel 2016 (Yellow Book). CDC and Oxford University Press. ISBN 978-0-19-937915-6. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 14-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Hamilton, Richart (2015). Tarascon Pocket Pharmacopoeia 2015 Deluxe Lab-Coat Edition. Jones & Bartlett Learning. էջ 57. ISBN 9781284057560.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Hill, D. R.; Baird, J. K.; Parise, M. E.; Lewis, L. S.; Ryan, E. T.; Magill, A. J. (2006). «Primaquine: Report from CDC expert meeting on malaria chemoprophylaxis I». The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 75 (3): 402–15. doi:10.4269/ajtmh.2006.75.402. PMID 16968913. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 23-ին.
  7. ↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. 2015 թ․ ապրիլ. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  8. ↑ «Primaquine». International Drug Price Indicator Guide. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 «Treatment of Malaria (Guidelines For Clinicians)» (PDF). CDC. 2013 թ․ հուլիս. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  10. ↑ Markus, MB (2011). «Malaria: Origin of the Term "Hypnozoite"». Journal of the History of Biology. 44 (4): 781–786. doi:10.1007/s10739-010-9239-3. PMID 20665090.
  11. ↑ «Treatment of Malaria (Guidelines For Clinicians)» (PDF). CDC. 2013 թ․ հուլիս. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Baird JK, Rieckmann KH (2003 թ․ մարտ). «Can primaquine therapy for vivax malaria be improved?». Trends Parasitol. 19 (3): 115–20. doi:10.1016/S1471-4922(03)00005-9. PMID 12643993.
  13. ↑ 13,0 13,1 Single dose primaquine as a gametocytocide in Plasmodium falciparum malaria. Geneva, Switzerland: World Health Organization. 2012 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 2-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 «Primaquine label» (PDF). FDA. 2007 թ․ նոյեմբեր. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  15. ↑ Keystone, Jay S.; Kozarsky, Phyllis E.; Connor, Bradley A.; Nothdurft, Hans D.; Mendelson, Marc; Leder, Karin (2018). Travel Medicine E-Book (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 185. ISBN 9780323547710.
  16. ↑ Cuong BT, Binh VQ, Dai B, et al. Does gender, food or grapefruit juice alter the pharmacokinetics of primaquine in healthy subjects? British Journal of Clinical Pharmacology. 2006;61(6):682-689. doi:10.1111/j.1365-2125.2006.02601.x.
  17. ↑ Pubchem. «PRIMAQUINE | C15H21N3O - PubChem». pubchem.ncbi.nlm.nih.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Edgcomb JH, Arnold J, Young EH, և այլք: (1950). «Primaquine, SN 13272, a new curative agent in vivax malaria; a preliminary report». Journal of the National Malaria Society. 9 (4): 285–92. PMID 14804087.
  19. ↑ «WHO Model List of EssentialMedicines» (PDF). World Health Organization. 2013 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 22-ին.
  20. ↑ «Primaquine brand names». Drugs.com. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  21. ↑ «Potentiation of the curative action of primaquine in vivax malaria by quinine and chloroquine». J Lab Clin Med. 46 (2): 301–6. 1955. PMID 13242948. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պրիմախին&oldid=9807967» էջից