Պատատուկ

Պատատուկ
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Մորմածաղկավորներ (Solanales)
Ընտանիք	Պատատուկազգիներ (Convolvulaceae)
Ցեղ	Պատատուկ (Convolvulus) L., 1753

Պատատուկ (լատ.՝ Convolvulus), պատատուկազգիների ընտանիքի բազմամյա, հազվադեպ՝ միամյա խոտաբույսերի, թփերի, կիսաթփերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 180 (այլ տվյալներով՝ 250) տեսակ։

Հայաստանում

Հայաստանում՝ 6 տեսակ՝ պատատուկ

• Կալվերտի (Convolvulus calvertii),
• պատատուկ փոփոխական (C. commutatus),
• պատատուկ դաշտային (Convolvulus arvensis),
• պատատուկ ասեղնատերև (Convolvulus lineatus) և այլն։

Տարածում

Տարածված է գրեթե բոլոր մարզերում։ Աճում է չոր, քարքարոտ վայրերում, խճային ավազուտներում, անտառներում, թփուտներում, այգիներում, որպես մոլախոտ (դաշտային պատատուկ)՝ ցանքսերում։

Կենսաբանական նկարագիր

Convolvulus գծապատկերը և ծաղկի բանաձևը

Ցողունը փաթաթվող է կամ ուղղաձիգ, երկարությունը՝ մինչև 1 (1,5) մետր։ Տերևները հերթադիր են, պարզ, ամբողջաեզր, նետասլաքաձև, ձվաձև։ Ծաղկում է մայիս-օգոստոսին։ Պտուղը երկբուն, քառափեղկ տուփիկ է։

Քիմիական կազմ

Որոշ տեսակներ դեղաբույսեր են. պարունակում են ալկալոիդներ, աղանյութեր, սապոնիններ, կարոտին (A- նախավիտամին), ֆենոլկարբոնային թթուներ, վիտամիններ՝ C, E։

Բժշկության մեջ

Պատրաստուկներն օգտագործվում են լեղապարկի, լյարդի, ստամոքսաղիքային համակարգի և այլ հիվանդությունների բուժման ժամանակ, նաև որպես հակաբակտերիային, հակաուռուցքային, ջերմիջեցնող միջոց։

Կալվերտի պատատուկը (հանդիպում է Վայոց ձորի, Գեղարքունիքի մարզերի գիհու նոսրանտառներում, չոր, խիստ քարքարոտ, խճային կամ կրային լանջերին) և փոփոխական պատատուկը (հանդիպում է Շիրակի և Երևանի մարզերի ստորին լեռն, գոտիների չոր, քարքարոտ լանջերին) գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում։

Պատատուկի տեսակներ

Convolvulus dorycnium

Convolvulus sabatius

Cultivated Convolvulus tricolor

Հայտնի է պատատուկների մոտ 250 տեսակ, առավել հայտնիներն են.

• Convolvulus althaeoides L.
• Convolvulus argyrothamnos Greuter
• Convolvulus askabadensis Bornm. & Sint. ex Bornm.
• Convolvulus assyricus Griseb.
• Convolvulus austro-aegyptiacus Abdallah & Sa'ad
• Convolvulus batatas L.
• Convolvulus betonicifolius Mill.
• Convolvulus boissieri Steud.
• Convolvulus bracteosus Juz.
• Convolvulus calvertii Boiss.
• Convolvulus campanulatus Zaprjag.
• Convolvulus cancerianus Abdallah & Sa'ad
• Convolvulus cantabrica L.
• Convolvulus carduchorum P.H.Davis
• Convolvulus cassius G.Samuelsson ex Rech.f.
• Convolvulus chinensis Ker Gawl.
• Convolvulus chondrilloides Boiss.
• Convolvulus cneorum L.
• Convolvulus coelesyriacus Boiss.
• Convolvulus commutatus Boiss.
• Convolvulus compactus Boiss.
• Convolvulus denticulatus Desr.
• Convolvulus deserti Hochst. & Steudel
• Convolvulus dianthoides Kar. & Kir.
• Convolvulus divaricatus Regel & Schmalh.
• Convolvulus dorycnium L.
• Convolvulus dryadum Maire
• Convolvulus durandoi Pomel
• Convolvulus edulis Thunb. ex A.Murray
• Convolvulus elegantissimus Mill.
• Convolvulus eremophilus Boiss. & Buhse
• Convolvulus farinosus L.
• Convolvulus fatmensis G. Kunze
• Convolvulus fernandesii P.Silva & Teles
• Convolvulus fruticosus Pall.
• Convolvulus georgicus Sa'ad
• Convolvulus glaouorum Br.-Bl. & Maire
• Convolvulus gortschakovii Schrenk
• Convolvulus hamadae (Vved.) Petrov
• Convolvulus hamrinensis Rech.f.
• Convolvulus heterotrichus Maire
• Convolvulus holosericeus M.Bieb.
• Convolvulus humilis Jacq.
• Convolvulus hystrix Vahl
• Convolvulus jordanensis Sa'ad
• Convolvulus korolkowii Regel & Schmalh.
• Convolvulus kotschyanus Boiss.
• Convolvulus krauseanus Regel & Schmalh.
• Convolvulus lanatus Vahl
• Convolvulus leiocalycinus Boiss.
• Convolvulus leucochnous Benoist
• Convolvulus libanoticus Boiss.
• Convolvulus maireanus Pamp.
• Convolvulus mairei Maire & Petitmengin
• Convolvulus mazicum Emberger & Maire
• Convolvulus nodiflorus Desr.
• Convolvulus olgae Regel & Schmalh.
• Convolvulus palaestinus Boiss.
• Convolvulus pentapetaloides L.
• Convolvulus persicus L.
• Convolvulus phrygius Bornm.
• Convolvulus pilosellifolius Desr.
• Convolvulus prostratus Forssk.
• Convolvulus pseudoscammonia K.Koch
• Convolvulus pulvinatus Sa'ad
• Convolvulus ruprechtii Boiss.
• Convolvulus sabatius Viv.
• Convolvulus sagittatus Thunb.
• Convolvulus scammonia L.
• Convolvulus schimperi Boiss.
• Convolvulus sericocephalus Juz.
• Convolvulus siculus L.
• Convolvulus spicatus Peter ex Hallier f.
• Convolvulus spinifer Popov
• Convolvulus stocksii Boiss.
• Convolvulus subhirsutus Regel & Schmalh.
• Convolvulus suendermannii Bornm.
• Convolvulus supinus Cosson & Kralik
• Convolvulus tauricus (Bornm.) Juz.
• Convolvulus trabutianus Schweinf. & Muschler
• Convolvulus tragacanthoides Turcz.
• Convolvulus tricolor L.
• Convolvulus tschimganicus Popov & Vved.
• Convolvulus tshegemensis Galushko
• Convolvulus tujuntauensis Kinzik.
• Convolvulus valentinus Cav.
• Convolvulus vidali Pau
• Convolvulus wallichianus Spreng.

Գրականություն

• Wang Wencai (王文采), Michael J. Warnock 11. Convolvulus // Флора Китая = Flora of China. — 2001. — Т. 16. — С. 289.(անգլ.)
• Fang Rhui-cheng, George Staples: Convolvulaceae.
• Henri Alain Liogier: Descriptive Flora of Puerto Rico and Adjacent Islands. Spermatophyta-Dicotyledoneae. Vol. IV: Melastomataceae to Lentibulariaceae. Universidad de Puerto Rico, 1995, ISBN 0-8477-2337-2, S. 252–255

Արտաքին հղումներ

• Պատատուկի բժշկական հատկությունները «Травушка» կայքում Archived 2009-01-04 at the Wayback Machine.
• Flora Europaea: Convolvulus

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։