Ուկրաինացիները Մոլդովայում
| Ուկրաինացիները Մոլդովայում |
|---|
 |
| Ընդհանուր քանակ |
|
2004 թվականի դրությամբ՝ Մոլդովայի Հանրապետություն՝ 282 հազար[1] |
| Բնակեցում |
| Լեզու(ներ) |
| ուկրաիներեն, մոլդավերեն, ռուսերեն |
| Հավատք(ներ) |
| քրիստոնեություն՝ ուկրաինական ուղղափառ եկեղեցի և հույն կաթոլիկ եկեղեցի |
Ուկրաինացիները Մոլդովայում (ուկրաիներեն՝ Українці в Молдові, ռումիներեն՝ Ucrainienii din Moldova)՝ 21-րդ դարի սկզբի դրությամբ երկրի ամենամեծ էթնիկ խումբը մոլդովացիներից հետո[2][3]։ Պատմականորեն նրանք բնիկ (ավտոխթոն) բնակչություն են, որը տարածաշրջանում ապրել է երկար դարեր[2]։
Մոլդովայի 2004 թվականի մարդահամարի տվյալներով (առանց Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետության) երկրում ապրում էր 282,406 ուկրաինացի, որը կազմում էր բնակչության 8,4%-ը[1], մինչդեռ ևս ավելի քան 160 հազարը ապրում է չճանաչված Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետությունում։ 2014 թվականի մարդահամարի դրությամբ ուկրաինացիների թիվն էականորեն կրճատվել է՝ 181,035 մարդ կամ երկրի բնակչության 6.6 տոկոսը՝ հայտնվելով մոլդովացիներից ու ռումինացիներից հետո արդեն երրորդ տեղում[4]։ 2022-2023 թվականներին Ուկրաինայի սուվերեն տարածքներ Ռուսաստանի ներխուժումից հետո 2022 թվականի հուլիսի 26-ի դրությամբ ավելի քան կես միլիոն ուրկաինացիներ փախստականի կարգավիճակով հայտնվել են Մոլդովայում[5]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրուտ-Դնեստրի շրջանի սլավոնները, 14-րդ դարի կեսերին որպես կոմպակտ էթնոս հանդես եկող վալախներ և Սեմիգրադ Ռուսի (Տրանսիլվանիա) ռուսները ստեղծեցին Մոլդովայի իշխանությունը։ 14-րդ դարում նրանք կազմում էին այս իշխանության բնակիչների 39,5%-ը։ Մոլդովայի պատմության սկզբնական շրջանի գրեթե բոլոր կառավարիչները՝ Դրագոսը, Բոգդան I-ը, Բոգդան II-ը, Լացկոն և այլք կրում էին սլավոնական անուններ։ Իշխանության մեծ սլավոնական բնակչության մասին վկայում են Նովգորոդի և Հարության տարեգրությունները թվարկում են 14-րդ դարի վերջի և 15-րդ դարի սկզբի քաղաքները, ներառյալ այն հողերում, որոնք այդ ժամանակ դարձել էին Մոլդովական իշխանության մաս։ Նշվում են ռուսական բոլոր քաղաքների անունները՝ դրանից հեռու և մոտակայքում։
Արևելյան սլավոնները, ըստ ռումինացի հետազոտող Մարգարետա Ստեֆանեսկուի, Մոլդովայի իշխանության տարածքում թողել են ընդհանուր առմամբ 548 անուն՝ սլավոնական արմատներով և 321 անուն՝ սլավոնական ածանցներով, որոնք հատկապես տարածված են եղել Բուկովինայում (174 անուն), Հյուսիսային Մոլդովայում և Հյուսիսային Բեսարաբիայում։
Սլավոնները նշանակալի դեր են խաղացել մոլդովական ժողովրդի էթնոգենեզում, հսկայական ազդեցություն են ունեցել մոլդովացիների հոգևոր և նյութական մշակույթի ձևավորման վրա, ազդել են նրանց ազգային հագուստի վրա։ Մոլդովերենը պարունակում է մոտ 2 հազար արևելյան սլավոնական փոխառություններ։ Սլավոնների մի մասը ձուլվել է մոլդովացիների հետ, սակայն մյուս մասը, բնակվելով Մոլդովական արքունիքի հյուսիսում և հյուսիս-արևելքում, կարողացել է պահպանել իր սլավոնական ինքնությունը և իրենց անվանել ռուսիններ կամ ռուսնակներ (Ռուտենիա)։ 20-րդ դարի սկզբին հետազոտողները շեշտեցին այս էթնիկ խմբի մշակութային և լեզվական առանձնահատկությունները, նրա տարբերությունը մոլդովացիներից, ռուսներից և ուկրաինացիներից։
ԽՍՀՄ գոյության ընթացքում պնդում էին, որ ռուսները ուկրաինացի ժողովրդի խմբերից մեկի նախնիներն են, որ Բեսարաբիայի նահանգի Սորոկի և Բելցի շրջանների ռուսինական բնակավայրերը 19-րդ դարի կեսերին կորցրել են իրենց բնօրինակ մշակույթը և միաձուլվել մոլդովացիների հետ, չնայած դա հերքվում է մարդահամարի արդյունքներով, մասնավորապես 1989 թվականի մարդահամարով, որը ցույց է տալիս Մոլդովայի հյուսիսում մեծ թվով բնակավայրերի առկայությունը ուկրաինական բնակչության գերակշռությամբ[6]։
1989 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ ուկրաինացիների թիվը կազմում էր երկրի ընդհանուր բնակչության 13,8%-ը (600336 բնակիչ)[7]։
| Տարի | Բնակչություն | Տոկոս | Փոփոխություն |
|---|---|---|---|
| 1817 | 30 000 | 6.2% | |
| 1856 | 119 000 | 12.0% | ▲ 296.7% |
| 1897 | 379 698 | 19.6% | ▲ 219.1% |
| 1930 | 315 004 | 11.0% | ▼ 17.0% |
| 1941 | 261 200 | 11.1% | ▼ 17.1% |
| 1959 | 420 820 | 14.6% | ▲ 61.1% |
| 1970 | 506 560 | 14.2% | ▲ 20.4% |
| 1979 | 560 679 | 14.2% | ▲ 10.7% |
| 1989 | 600 366 | 13.8% | ▲ 7.1% |
| 2004 | 442 475 | 11.2% | ▼ 26.3% |
Արդի ժամանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մոլդովայում ներկայումս կան ավելի քան 300 բնակավայրեր, որոնցում ուկրաինական բնակչության մեծամասնությունը կենտրոնացած է հյուսիսային և արևելյան շրջաններում։ 2004 թվականին Մոլդովայում ավելի քան 180 981 մարդ նշել է ուկրաիներենը որպես մայրենի լեզուն։
1980-ականների վերջից և 1990-ականների սկզբից Մոլդովայում մի շարք դպրոցներում որպես առանձին առարկաներ ներմուծվեցին ուկրաիներեն լեզուն և գրականությունը, ստեղծվեցին փորձարարական դասարաններ, որոնցում ուսումնական գործընթացն իրականացվում է ուկրաիներենով։ 2006-2007 ուսումնական տարում ուկրաիներենն ուսումնասիրվել է Մոլդովայի 57 ուսումնական հաստատություններում՝ բացառությամբ Մերձդնեստրի։
Teleradio-Moldova ընկերությունը պարբերաբար հեռարձակում է հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդումներ ուկրաիներենով ամբողջ երկրում, բացի այդ, հեռարձակվում են ուկրաինական հեռուստատեսային և ռադիոընկերությունների հեռարձակումները Մոլդովայի տարածքում։
Քիշնևում գործում է ուկրաինական մշակութային և կրթական կենտրոն, որտեղ բացվել է «Ուկրաինացիները Մոլդովայի մշակույթում» թանգարանը, ինչպես նաև անընդհատ գործում է «կիրակնօրյա դպրոցը» (1999 թվականից), որտեղ ուկրաինացիների լեզուն և մշակույթը, ուսումնասիրվում է Ուկրաինայի պատմությունը. Մոլդովայի գիտությունների ակադեմիայի ազգամիջյան հետազոտությունների ինստիտուտում գործում է Մոլդովայի ուկրաինացի բնակչության պատմության, լեզվի և մշակույթի բաժինը, որը ստեղծվել է 1991 թվականին։
Նշանակալից իրադարձություն էր Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի բացումը 2002 թվականի մարտի 12-ին Բելցիում։ Հուշարձանը տեղադրվել է Մոլդովայի Հանրապետությունում Ուկրաինայի մշակույթի ընկերության ակտիվ մասնակցությամբ՝ Բելցիի քաղաքապետարանի և Լվովի մարզային պետական վարչության աջակցությամբ[8]։
Ուկրաինացիները Մերձդնեստրում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չճանաչված Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետության տարածքում բնակվող ուկրաինացիները հանրապետության երեք հիմնական ազգություններից մեկն են՝ մոլդովացիների և ռուսների հետ միասին։ Ըստ 2004 թվականի մարդահամարի, Մերձդնեստրում կար 160,069 ուկրաինացի (28,8%), որոնք կազմում էին Տիրասպոլի բնակչության մեկ երրորդը, Ռիբնիցայի (45,4%) և Կամենկայի (42,6%) շրջանների բնակչության գրեթե կեսը և զգալի մասը։ Հանրապետության այլ մարզերի բնակչության մի մասը.
| Ուկրաինացիների քանակ | % | |
|---|---|---|
| Ռիբնիցայի շրջան | 37 554 | 45,4 % |
| Կամենկայի շրջան | 11 610 | 42,6 % |
| Տիրասպոլ | 52 481 | 33,0 % |
| Դուբոսսարի շրջան | 10 594 | 28,3 % |
| Սլոբոզդեայի շրջան | 20 772 | 21,7 % |
| Բենդերի | 18 725 | 17,8 % |
| Գրիգորիոպոլիսի շրջան | 8 333 | 17,4 % |
| ընդամենը | 160 069 | 28,8 % |
Ուկրաիներենը, համաձայն չճանաչված հանրապետության Սահմանադրության, երեք պաշտոնական լեզուներից մեկն է[9]։ Լույս է տեսնում ուկրաինալեզու «Գոմոն» շաբաթաթերթը, կան ուկրաինական հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդումներ։
Ուկրաինական սփյուռքի ամենամեծ կազմակերպությունը Մերձդնեստրի ուկրաինացիների միությունն է, բացի այդ, կան մի շարք ուսումնական հաստատություններ[9].
- Տիրասպոլի ուկրաինական ճեմարան,
- Բենդերիում Իվան Կոտլյարևսկու անվան ուկրաինական գիմնազիա,
- Ռիբնիցայի Լեսյա Ուկրաինկայի անվան միջնակարգ դպրոց,
- երկու հիմնական դպրոց,
- Մերձդնեստրի Տարաս Շևչենկոյի անվան պետական համալսարանի ուկրաիներեն լեզվի և գրականության բաժին։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Владимир Кабузан, Украинцы в мире: динамика численности и расселения. 20-е годы XVIII века — 1989 год: формирование этнических и политических границ украинского этноса. Институт российской истории РАН. — Москва: Наука, 2006. — 658 с. ISBN 5-02-033991-1
- Роман Кухаренко // Украинцы в Молдове - Информационно-аналитическая ежемесячная газета - Миграция — 01.12.2016
- Pestrá Evropa. — Карта мест проживания украинского населения в Молдавии«Ukrajinci v Moldávii». Google Мои карты (չեխերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.
- «Украинцы в Республике Молдова». «Буковина толерантна» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.
- «Русины Молдавии → О нас». Rusyn.Md (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.
- Екатерина Банару — Интервью доктора истории, зав. отделением украинистики Института межэтнических исследований АНМ, председателя украинской общины города Кишинёва Виктора Кожухаря (2005 թ․ հոկտեմբերի 13). «Украинцы в Молдове. Взгляд учёного». Moldova Noastra (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 «Демографические, национальные, языковые и культурные характеристики». statistica.md (ռուսերեն) — смотреть п. 6 «Население по основным национальностям, в территориальном разрезе». Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.
- ↑ 2,0 2,1 Владимир Кабузан, Украинцы в мире: динамика численности и расселения. 20-е годы XVIII века — 1989 год: формирование этнических и политических границ украинского этноса. Институт российской истории РАН. — Москва: Наука, 2006. — 658 с. ISBN 5-02-033991-1
- ↑ Роман Кухаренко // Украинцы в Молдове Արխիվացված 2021-06-13 Wayback Machine - Информационно-аналитическая ежемесячная газета - Миграция — 01.12.2016
- ↑ Rezultatele Recensământului Populației și al Locuințelor 2014 (RPL2014)
- ↑ «Refugees fleeing Ukraine (since 24 February 2022)». UNHCR. 2022. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
- ↑ Сергей Суляк — Статья была опубликована в журнале «Золотой лев» № 11 (51-52) за 2004 год (2004 թ․ դեկտեմբերի 15). ««Забытый» этнос». «Золотой Лев» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.
- ↑ Про українську діаспору в Молдові на сайті «Буковина толерантна».
- ↑ Олена Марченко. Не свої і не чужі // ipress.ua, 29.06.2015
- ↑ 9,0 9,1 «Конституция Приднестровской Молдавской Республики». Официальный сайт Президента ПМР (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.