Յուրատե և Կաստիտիս
| Յուրատե և Կաստիտիս | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Լեգենդ և mythical entity? |
Յուրատե ևԿաստիտիս (լիտ.՝ Jūratė ir Kastytis), լիտվական հայտնի հեքիաթ[1]։ Առաջին անգամ գրի է առնվել 1842 թվականին գրող, բանահավաք Լյուդվիկ Յուցևիչի կողմից[2]։ Հետագայում թեման բազմիցս գործածվել է պոեմներում, բալետում և նույնիսկ ռոք օպերայում[3]։
Անվան ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յուրատե անունը ծագում է լիտվերեն Jūra բառից, որ նշանակում է ծով[4]։
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կան սյուժեի տարբերակներ, որոնց հիմնական բովանդակությունը նույնն է։
Յուրատե աստվածուհին ապրել է Բալթիկ ծովի հատակին` սաթե պալատում, և հետևել ծովային կարգ ու կանոնին։ Երիտասարդ ձկնորս Կաստիտիսը, որ եղել է Շվյանտոյի գյուղից, առաջացրել է աստվածուհու զայրույթը, քանի որ չափազանց շատ ձուկ է որսացել։ Յուրատեն դուրս է եկել ծովի խորքից ծովային հավերժահարս Ունդինայի կերպարանքով ձկնորսին պատժելու համար։ Սական աստվածուհին սիրահարվում է ձկնորսին ու նրան տանում ծովային ապարանք` միասին ապրելու։ Նրանք ապրում են երջանիկ, մինչև ամպրոպի աստված Պերկունասն իմանում է աստվածուհու ու հասարակ մահկանացուի սիրո մասին[2]։ Նա բարկանում է, ջարդուփշուր անում սաթե ապարանքը` այն միլիոնավոր կտորների վերածելով, իսկ Յուրատեին շղթայում է ստորջրյա ժայռին։ Հենց այդ պատճառով էլ Բալթիկ ծովի ափերը փոթորկից հետո սաթ է սփռվում[5]։
Մի տարբերակի համաձայն` Յուրատեն սիրելիին փրկում է փոթորկի ժամանակ, իսկ մեկ այլ տարբերակով Կաստիտիսը մահանում է, իսկ Յուրատեն մինչ օրս սգում է նրա մահը։ Նրա արցունքները թափվում են սաթի հատիկների տեսքով` մաքուր ու թափանցիկ, ինչպիսին եղել է Յուրատեի ու Կաստիտիսի սերը, իսկ փոթորկի ձայնը աղջկա հեծկլտանքի արդյունքն է[2]։
Մշակութային նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.svg)
Լիտվական հեքիաթներից բոլորից առավել սիրելի են երկուսը` «Յուրատե և Կաստիտիս», «Էգլե` օձերի թագուհի»։ Նրանք արմատներով հասնում են լիտվական դիցաբանության խորքերը և փորձում բացատրել առօրյա երևույթների ու իրերի առաջացումը։
Պալանգա առողջարանային քաղաքում 1960 թվականից կա շատրվան` նվիրված Յուրատեին և Կաստիտիսին (քանդակագործ` Ն. Գայգալայտե)[6][7]։ Քաղաքի զինանշանը ևս մշակվել է լեգենդի մոտիվներով. լազուր դաշտը խորհրդանշում է Բալթիկ ծովը, սաթե մանյակը հղում է բանահյուսական հին ստեղծագործությանը, իսկ արծաթագույն թագը Յուրատե աստվածուհու խորհրդանիշն է[8][9]։
Լեհաստանում լեգենդար աստվածուհու պատվին անվանակոչվել է Յուրատա առողջարանը։
Գեղեցիկ լեգենդը գրական ու երաժշտական բազում գործերի ներշնչանքի աղբյուր է հանդիսացել։ 1920 թվականին լիտվացի նշանավոր բանաստեղծ Մայրոնիսը գրել է բալլադ` փառաբանելով հեքիաթի սիրահարներին[10]։ Այս բալլադի նկարազարդումները մեծ ուշադրության են արժանացել Փարիզի համաշխարհային ցուցահանդեսում (1937)[11]։ 1933 թվականին Յուոզաս Գրուդիսի երաժշտության հիման վրա բեմադրվել է բալետ, իսկ 1955 թվականին՝ օպերա և ներկայացում[10]։ 2002 թվականին Կլայպեդայի 750-ամյակի առթիվ բեմադրվել է ռոք օպերա, որն ունեցել է տխուր վերջաբան. ամրոցն ավերվել է, իսկ սիրահարները` բաժանվել[12]։
1959 թվականին ԽՍՀՄ-ում լիտվական լեգենդի հիման վրա նկարահանվել է «Սաթե ապարանք» մուլտֆիլմը[13][14]։
Բանաստեղծ Իոսիֆ Բրոդսկին այն հիշատակել է իր «Պալանգայում» բանաստեղծության մեջ (1967)։
'...Конец сезона. Столики вверх дном.
Ликуют белки, шишками насытясь.
Храпит в буфете русский агроном,
как свыкшийся с распутицею витязь.
Фонтан журчит, и где-то за окном
милуются Юрате и Каститис…
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Мотеюнайте Л. И. Юрате и Каститис / Григорович Ю. Н.. — Балет. Энциклопедия. — М.: Большая Советская энциклопедия, 1981.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Legenda apie Jūratės ir Kastyčio meilę». www.pgm.lt. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 14-ին.
- ↑ Мария Староста О том, как мы жили среди своих, или о Каунасе по-русски. — Litres, 2017. — ISBN 504033267X
- ↑ Jerry Greer 28000+ русский - Латышский Латышский - русский словарь. — Soffer Publishing.
- ↑ «Легенда о Юрате и Каститисе :: Музей янтаря» (ռուսերեն). www.ambermuseum.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 17-ին.
- ↑ Труды Академии художеств СССР / Научно-исследовательский институт теории и истории изобразительных искусств (Академия художеств СССР. — Изобразительное искусство, 1988. — Т. 5. — С. 311.
- ↑ Йонас-Римантас Ионович Глэмжа, Зита Жемаитытэ 300 памятников культуры. — Минтис, 1984. — 270 с.
- ↑ Геральдика.ру. «Герб города Паланга (Клайпедский уезд) | Геральдика.ру». geraldika.ru. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 15-ին.
- ↑ Edmundas Rimša Lietuvos heraldika. — Vilnius: Baltos lankos, 2008. — ISBN 978-9955-23-202-5
- ↑ 10,0 10,1 Борис Иванович Сребродольский Мир янтаря. — Киев: Наукова думка, 1988. — С. 7-8. — 141 с.
- ↑ A Journal of Central European Architecture and Related Arts (англ.) // Centropa. — 2004. — С. 32.
- ↑ «Jūros šventė - 2002. Roko opera " Jūratė ir Kastytis"» (видео). LRT (լիտվերեն). Lietuvos Radijas ir Televizija. 2002 թ․ օգոստոսի 1. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 15-ին.
- ↑ Советские художественные фильмы: 1958-1963. — Всесоюзный государственный фонд кинофильмов. — М.: Искусство, 1968. — С. 234.
- ↑ Воронов Б. А., А. В. Винокуров, Б. П. Степанцев, И. А. Шварцман Фильмы-сказки: сценарии рисованных фильмов. — Искусство, 1963. — Т. 1135. — С. 190-194. — 199 с.