Մարդակեր բույս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Յատևեո ծառի հետ հանդիպող աբորիգենների նկարը Ջ. Բուլի «Երկիր և ծով» գրքից 1887

Մարդակեր բույս, տարբեր երկրների բանահյուսությունում տարածված առասպելական գիշատիչ բույս, որը բավականաչափ մեծ է, և կարողանում է մարդկանց կամ խոշոր կենդանիներին թակարդի մեջ գցել և կուլ տալ։

Մադագասկարի մարդակեր ծառ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդակեր բույսի մասին ամենավաղ հայտնի հաղորդումը ստեղծվել է որպես գրական հորինվածք, որը գրել է Էդմունդ Սպենսերը «Նյու Յորք Ուորլդ» ամսագրի համար[1]։ Սպենսերի հոդվածն առաջին անգամ հայտնվել է «Նյու Յորք Ուորլդ» օրաթերթի 1874 թվականի ապրիլի 26-ի համարում, իսկ երկու օր անց կրկին հայտնվել է թերթի շաբաթական համարում[2]։ Հոդվածում հրապարակվել «Կարլ Լեչե» անունով ենթադրյալ գերմանացի բնախույզի նամակը (հետագայում գրված է նաև Կառլ Լիխե), որ հաղորդում է Մադագասկարի «Մկոդո ցեղի» կատարված զոհաբերությանը հանդիպելու մասին[3] և նկարագրում, թե ծառը ինչպիսի արագությամբ և վայրագությամբ է կլանել զոհերին[4]։ Այս պատմությունը վերատպվել է այլ օրաթերթերում, որոնք ներառում էին 1874 թվականի հոկտեմբերի 27-ի «Հարավային Ավստրալիայի գրանցամատյանը»[5], որի միջոցով մարդակեր ծառի լեգենդը մեծ տարածում է ստացել[6]։

Խաբեությունը հետագայում կրկին հրապարակվել է Միչիգանի նախկին նահանգապետ Չեյղ Օսբորնի «Մադագասկար. Մարդակեր ծառի երկիր» գրքում։ Օսբորնը պնդել է, որ Մադագասկարի և՛ ցեղերը, և՛ միսիոներները գիտեին ահավոր ծառի մասին, կրկնել է Լիչեի պատմությունը և խոստովանել. որ իր նպատակն է կենտրոնացնել ընթերցողի հետաքրքրությունը աշխարհի ամենաքիչ հայտնի կետերից մեկի վրա»[7]։

Գիտնական Վիլի Լեյը1955 թվականի «Սալամանդրներ և այլ հրաշքներ» գրքում հաստատել է, որ Մկոդո ցեղ, Կառլ Լիչե և Մադագասկարի մարդակեր ծառ չկան և այդ բոլորը հերյուրանքներ են[8]։

Յատևեո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջեյմս Վ. Բյուելի 1889 թվականի «Ծով և երկիր» գրքում[9] Յատևեո բույսը նկարագրված է որպես Աֆրիկայի և Հարավային Ամերիկայի բնիկ բույս, որն այդպես է անվանվել իսպաներեն ya te veo («այժմ տեսնում եմ քեզ») արտահայտության նման։ Ըստ նկարագրության բույսն ունի թունավոր «փշեր», որոնք «բազմաթիվ հսկայական օձերի նման , կարծես բռնում և խոցում են հասանելի ցանկացած արարածի»[10]։

Վամպիրի որթատունկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ռիվյու օֆ Ռիվյուզ» (անգլ.՝ Review of Reviews) ամսագրի խմբագիր Ուիլյամ Թոմաս Սթեդը 1891 թվականի հոկտեմբերին հրապարակել է հակիրճ հոդված, որտեղ քննարկվել է «Լյուցիֆեր» ամսագրում տպված մի պատմություն, որը նկարագրում էր Նիկարագուայի մի բույս, որը բնիկները կոչում էին «սատանայի որոգայթ»։ Այս բույսը կարող է «ցամաքեցնել ցանկացած կենդանի արարածի արյունը, որը հասանելի է իր մահացու հպմանը»[11]։

Սթեդի գրախոսության հետաքննությունը պարզել է, որ նման հոդված չի տպագրվել «Լյուցիֆերի» հոկտեմբերյան համարում և հանգել է եզրակացության, որ «Ռիվյու օֆ Ռիվյուզի» պատմությունը խմբագրի հորինածն է[12]։ Պատմությունն իրականում հայտնվել է սեպտեմբերյան համարում[13], որին նախորդել էր ավելի երկար տարբերակը թերթի 1889 թվականի համարներից մեկում, որտեղ Դանսթանը նկարագրվել էր որպես «հայտնի բնագետ» Նոր Օռլեանից[14]։

Գրականությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ֆիլ Ռոբինսոնի 1881 թվականի «Մարդակեր ծառը» պատմվածքում (ներառված է նրա «Պանկայի տակ» գրքում) նկարագրում է Նուբիայում հայտնաբերված «մարդակեր ծառը»[15]։
  • Հերբերտ Ուելսի «Տարօրինակ խոլորձի ծաղկումը» (ի սկզբանե տպագրվել է Pall Mall Budget ամսագրում, օգոստոսի 2 և 9, 1894 թ.), ստեղծագործությունում պատմվում է խոլորձի մասին, որն ընդունակ է թմրեցնել մարդուն և քամել նրա արյունը[16]։
  • Ֆրեդ Մ. Ուայթի 1899 թվականի «Մանուշակագույն սարսափը» ստեղծագործությունը ներկայացնում է մանուշակագույն ծաղիկներով մակաբույծ խաղողի վազեր, որոնք հայտնի են որպես «սատանայի կակաչ», որոնք բռնում և թունավորում են կենդանիներին[17]։
  • «Իսպանական վրեժը» (1906) ներկայացնում է «Յատվեո» Մեքսիկայում, որը նման է մեծ կակտուսի՝ բազմաթիվ երկար փշոտ ձեռքերով, որը հարձակվում է տեխասցի ճանապարհորդի վրա[18]
  • 1971 թվականի «Conan the Buccaneer» վեպում Ամազոնի սևամորթ ցեղը օգտագործում է մարդակեր ծառերի պուրակը, որը կոչվում է «կուլամտու»՝ որպես մահապատժի առանձնահատուկ դաժան մեթոդ[19]։
  • Էննի Պրուլքսի 2008 թվականի «The Sagebrush Kid» պատմվածքը ներկայացնում է մի բույս, որը աճում է կենդանիների և մարդկանց ուտելոով, այն բանից հետո, երբ նրան «մեծացրել» և սնել է անզավակ Վայոմինգցի մի զույգ[20][21]։
  • Ջասպեր ֆորդեն իր 2012 թվականի «Մոխրագույնի երանգները. Ճանապարհ դեպի բարձր զաֆրա» ստեղծագործությունում ներկայացնում է մսակեր յատեվեո ծառը։ «Վտանգավոր ինֆոգանդա» տեսահոլովակը թողարկվել է YouTube-ի միջոցով՝ վեպի գովազդման նպատակով, որը վերնագրված է «Ինչպես կուլ չգնալ Յատևեոյին»[22][23]։

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Michell, John; Rickard, Bob (2007). The Rough Guide to Unexplained Phenomena (2nd ed.). Rough Guides. էջեր 319–321. ISBN 978-1-84353-708-3.
  • Miller, T. S. (2012). «Lives of the Monster Plants: The Revenge of the Vegetable in the Age of Animal Studies». Journal of the Fantastic in the Arts. 23 (3): 460–479.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Spencer, Edmund (August 1888). Somers, Frederick Maxwell (ed.). «Wonderful Stories: The Man-eating Tree». Current Literature. Vol. 1, no. 2. էջ 109,154–155.
  2. ↑ Spencer, Edmund (April 26–28, 1874). «Crinoida Dajeeana, The Man-eating Tree of Madagascar» (PDF). New York World. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 1-ին.
  3. ↑ Ron Sullivan and Joe Eaton (2007 թ․ հոկտեմբերի 27). «The Dirt: Myths about man-eating plants - something to chew on». San Francisco Chronicle. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  4. ↑ Tyson, Peter. «A Forest Full of Frights, part 2». The Wilds of Madagascar. Nova Online.
  5. ↑ Spencer, Edmund (1874 թ․ հոկտեմբերի 27). «Man-eating Tree of Madagascar». South Australian Register. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 1-ին.
  6. ↑ Pollak, Michael (2014 թ․ օգոստոսի 15). «Answering a Question About a Tale of Human Sacrifice to a Tree». The New York Times. ISSN 0362-4331. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  7. ↑ Osborn, Chase Salmon (1924). Madagascar: Land of the Man-eating Tree. New York, N.Y.: Republic Publishing Company. էջեր 3-9.
  8. ↑ Ley, Willy (1955). Salmanders and Other Wonders: Still More Adventures of a Romantic Naturalist. Viking Press. էջեր 178–182.
  9. ↑ Richard Astro (1976). Literature and the Sea: Proceedings of a Conference Held at the Marine Science Center, Newport, Oregon, May 8, 1976. Oregon State University, Sea Grant College Program.
  10. ↑ Buel, James William (1887). Sea and Land: An Illustrated History of the Wonderful and Curious Things of Nature existing before and since the Deluge. Philadelphia, Pennsylvania: Historical Publishing Company. էջեր 475–477.
  11. ↑ «The Vampire Vine». Review of Reviews. London: Mobray House. IV (22): 391. October 1891.
  12. ↑ «A Cannibal Plant». The Western Druggist. Chicago: G. P. Englehard & Co. XIV (3): 93. March 1892.
  13. ↑ Besant, Annie, ed. (1891 թ․ սեպտեմբերի 15). «A Curious Story». Lucifer. Vol. 9, no. 49. London, England. էջ 20.
  14. ↑ Special Telegram (1889 թ․ դեկտեմբերի 9). «A Blood-Sucking Plant». The Times. No. 5196. Philadelphia, PA. էջ 2 – via Newspapers.com.
  15. ↑ Robinson, Phil (1881). «The Man-eating Tree». Under the Punkah (3 ed.). London, England: Sampson Low, Marston, Searle, & Rivington. էջեր 1–13.
  16. ↑ Wells, H. G. (1904) [1895]. The Stolen Bacillus and Other Incidents. New York, N.Y.: MacMillan and Co. էջեր 17-35 – via Internet Archive.
  17. ↑ White, Fred M. (September 1899). «The Purple Terror». The Strand Magazine. Vol. 18, no. 105. էջեր 243–251 – via Internet Archive.
  18. ↑ Staff writer (1906 թ․ սեպտեմբերի 1). «Spanish Revenge». Kansas City Gazette. Vol. 48, no. 8. Kansas City, Kansas: Gazette Printing and Publishing. էջ 7.
  19. ↑ Sprague de Camp, Lyon; Carter, Lin (1971). «16 The Devouring Tree». Conan the Buccaneer. New York: Lancer Books.
  20. ↑ Maunder, Patricia (2009 թ․ հունվարի 21). «Fine Just the Way It Is: Annie Proulx (review)». Australian Broadcasting Corporation. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 18-ին.
  21. ↑ Ron Carlson (2008 թ․ սեպտեմբերի 7). «True Grit». New York Times. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 18-ին.
  22. ↑ Fforde, Jasper (2009). Shades of Grey: The Road to High Saffron. London, England: Hodder & Stoughton. ISBN 978-1-84894-584-5.
  23. ↑ Fforde, Jasper (Publisher) (2010 թ․ փետրվարի 8). Shades of Grey - Infoganda 3 - Yateveo (YouTube video). Fforde, Jasper.
Microsoft: 2778614468
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարդակեր_բույս&oldid=9485259» էջից