Մասնակից:NikaEnk/Ավազարկղ
Թուրքիան բազմակուսակցական համակարգ ունեցող խորհրդարանական ժողովրդավարություն է: Այս հոդվածում նշվում է խորհրդարանում ներկայացված հիմնական կուսակցությունները և փոքր կուսակցությունները, որոնք բավարարում են Գերագույն ընտրական հանձնաժողովի պահանջներին (թուրքերեն, YSK) և ընդգրկված են ընտրությունների քվեաթերթիկում:
Հիմնական կուսակցությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ներկայումս Թուրքիայի խորհրդարանում ներկայացված են 9 կուսակցություններ:
Փոքր կուսակցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրանցված կուսակցություններ, չներկայացված խորհրդարանում։
- Թուրքական կոմունիստական կուսակցություն / Մարքսիստական-լենինիստական (թուրքերեն՝ Türkiye Komünist Partisi/Marksist-Leninist in Turkish, TKP/ML; 1972)։ Մարքսիզմ-լենինիզմ-մաոիզմ։ Ունի զինված թև՝ Թուրքիայի աշխատավորների եւ գյուղացիների ազատագրական բանակ (թուրքերեն՝ Türkiye İşci ve Köylü Kurtuluş Ordusu, TIKKO). Վերապրեց բազում բաժանումներ, գործում է ընդհատակյա, Թուրքիայում ճանաչված է որպես ահաբեկչական կազմակերպություն։ Մարքսիստական-լենինիստական կուսակցությունների և կազմակերպությունների միջազգային կոնֆերանսի անդամ է:
- Դեմոկրատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Demokrat Parti, DP; 1983)։ Աջակենտրոն, թուրք ազգայնականություն, ազատական ազգայնականություն, ազատական կոնսերվատիզմ, լիբերալիզմ, քեմալիզմ։ Ստեղծվել է արգելված արդարություն կուսակցուրյան հիման վրա Սուլեյման Դեմիրելի կոզմից որպես ճիշտ ուղու կուսակցություն: Ժամանակակից անունը 2007 թվականից: 1991-1996 թթ. եղել է իշխող կուսակցություն։
- Հայրենիք կուսակցություն (թուրքերեն՝ Anavatan Partisi; 1983)։ Աջակենտրոն, թուրք ազգայնականություն, տնտեսական ազատականացում, ազատական կոնսերվատիզմ, պահպանողականություն, եվրաինտեգրացում: Կազմակերպվել է Թուրքիայի զինված ուժերի փոխվարչապետ Թուրգութ Օզալի կողմից 1980-1982 թթ.: Ղեկավարում էր 1983-ից մինչեւ 1989 թվականը։ 2009-ին միացավ Դեմոկրատական կուսակցությանը: Այն վերականգնվել է 2011 թ․։
- Դեմոկրատական ձախ կուսակցություն (թուրքերեն՝ Demokratik Sol Parti — DSP; 1985)։ Ձախակենտրոն, սոցիալ-դեմոկրատիա, քեմալիզմ, աշխարհիկություն: Ստեղծվել է նախկին վարչապետ Բյուլենթ Էջևիթի կողմնակիցների կողմից։
- Թուրքիայի և Հյուսիսային Քրդստանի Մոիստական կոմունիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Maoist Komünist Partisi, MKP; 1987)։ Մարքսիզմ-լենինիզմ-մաոիզմ: Ստեղծվել է Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցության պառակտման արդյունքում / մարքսիստ-լենինիստ: Այն ունի զինված թև `Ժողովրդական ազատագրական բանակ (թուրքերեն՝ Halk Kurtuluş Ordusu, HKO) և Ժողովրդական կուսակցական ուժեր: Գործում է ընդհատակյա, Թուրքիայում ճանաչվում է որպես ահաբեկչական։ Հեղափոխական միջազգային շարժման և կոմունիստական և բալկանների աշխատողական կուսակցության համաժողովի անդամ է։
- Աշխատողական կուսակցություն (թուրքերեն՝ İşçi Partisi, İP; 1992)։ Գիտական սոցիալիզմ, հակասեմականիզմ, ազգային-ժողովրդավարական հեղափոխություն, քեմալիզմ, մաոիզմ, ազգայնականություն: Այն ստեղծվել է Թուրքիայի հեղափոխական աշխատողների եւ գյուղացիների կուսակցության, Թուրքիայի աշխատավորների եւ գյուղացիների կուսակցության, Սոցիալիստական աշխատողների եւ գյուղացիների կուսակցության, Սոցիալիստական աշխատողների եւ գյուղացիների կուսակցության եւ Սոցիալիստական կուսակցության հիմքի վրա:
- Ազգային կուսակցություն (թուրքերեն՝ Millet Partisi, MP; 1992)։ Աջակողմյան, կոնսերվատիզմ, ազգայնականություն: Ստեղծվել է բարեփոխումների դեմոկրատական կուսակցության հիմքի վրա։
- Մեծ միության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Büyük Birlik Partisi, BBP; 1993)։ Ծայրահեղ աջակողմյան, սունի իսլամիզմ, կոնսերվատիզմ, թուրք ազգայնականություն: Ստեղծված է Ազգայնական կուսակցության աջ թևի կողմից, որը պառակտումից հետո վերանվանվել է Ազգային շարժման կուսակցության:
- Մարքսիստ-լենինիստական կոմունիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Marksist-Leninist Komünist Partisi, MLKP; 1994)։Կոմունիզմ, մարքսիզմ-լենինիզմ, հակադեոնիզիզմ, խոջաիզմ: Ձևավորվել է Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցության / Մարքսիստական-Լենինիստական շարժման և Թուրքիայի կոմունիստական աշխատավորական շարժումից։ Ունի զինված թև՝ ազքատների և ճնշվածների զինված ուժերը(թուրքերեն՝ Fakirlerin ve Ezilenlerin Silahlı Kuvvetleri, FESK)։ Գործում է ընդհատակյա, Թուրքիայում ճանաչված է որպես ահաբեկչական։ Այն մտնում է միջազգային համակարգման կուսակցությունների և կազմակերպությունների միավորման մեջ։
- Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Liberal Demokrat Parti, LDP; 1994)։ Լիբերալիզմ: Այն ստեղծվել է Թուրքիայի նախագահ Թուրգութ Օզալի մահվանից հետո իր խորհրդական գործարար Բեսիմ Թիբուկի կողմից:
- Ազատություն և համերաշխություն կուսակցություն (թուրքերեն՝ Özgürlük ve Dayanışma Partisi, ÖDP; 1996)։ Ձախակողմյան, ժողովրդավարական սոցիալիզմ, ազատական սոցիալիզմ, ֆեմինիզմ, էկո-սոցիալիզմ, հակազգային, անիմիլիտարիզմ։ Այն ստեղծվել է մոիստական «Հեղափոխական ուղի» կազմակերպության, Միասնական սոցիալիստական կուսակցության, «Նոր ուղի» տրոյկկիզական կազմակերպության, Թուրքիայի և Հյուսիսային Քուրդիստանի ազատագրման կուսակցության և այլ ձախակողմյան կազմակերպությունների միավորման արդյունքում։ Կուսակցության ներսում գործում են մի քանի հոսանքներ՝ ազատամտական սոցիալիստական պլատֆորմ (ստեղծվել է «Հեղափոխական ուղու» հիմքի վրա), «Հեղափոխական համերաշխություն» և «Նոր ուղի» (Չորրորդ Միջազգային կազմակերպության թուրքական բաժին)։ Այն եվրոպական հակա-կապիտալիստական ձախակողմյանների և եվրոպական ձախակողմյանների մի մասն է:
- Աշխատավորական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Emek Partisi, EMEP; 1996)։ Ծայրահեղ ձախակողմյան, մարքսիզմ-լենինիզմ, գիտական սոցիալիզմ: Ստեղծվել է որպես աշխատանքային կուսակցություն (թուրքերեն՝ Emeğin Partisi, EMEP) աշխատավորական կուսակցության հիմքի վրա։ Ժամանակակից անվանումը 2005 թվականից ի վեր է, այն բանից հետո մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը արգելեց, գտնելով խախտում մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 11-րդ հոդվածի հետ կապված։ Մտնում է միջազգային համաժողովի Մարքսիստական-լենինիստական կուսակցությունների և կազմակերպությունների (Միասնություն և պայքար) մեջ։
- Հեղափոխական սոցիալիստական աշխատավորական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Devrimci Sosyalist İşçi Partisi, DSİP; 1997)։ Տրոցկիզմ: Այն ստեղծվել է «Սոցիալիստական աշխատող» ամսագրի հիման վրա: Միջազգային սոցիալիստական միտման անդամ է։
- Այլընտրանքային կուսակցություն (թուրքերեն՝ Alternatif Parti, ALPA или AL PARTİ; 1998)։ Աջակենտրոն, քեմալիզմ, թուրքական ազգայնականություն, աշխարհիկություն:
- Բարիություն կուսակցություն (թուրքերեն՝ Saadet Partisi, SP; 2001)։ Ծայրահեղ աջակողմյան, սունի իսլամիզմ, կոնսերվատիզմ, «Միլի Ցերուշ», հակաատլանտիզմ, հակաեվրոպականություն։ Ստեզծվել է Բարորություն կուսակցության արգելումից հետո նրա պահպանողական թևի միջոցով։
- Թուրքիայի անկախ կուսակցություն (թուրքերեն՝ Bağımsız Türkiye Partisi, BTP; 2001)։ Աջակողմյան, պահպանողականություն, թուրքական ազգայնականություն, տնտեսական անկախություն, սոցիալական ազգայնական պետություն, մահմեդականություն։ Ստեղծվել է բժիշկ-պրոֆեսոր Հեյդար Բաշի կողմից։
- Սոցեալ-դեմոկրատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Toplumcu Demokratik Parti, TDP; 2002)։ Սոցիալական ժողովրդավարություն: Ստեղծվել է Դեմոկրատական ձախ կուսակցության պառակտման արդյունքում:
- Սոցիալիստական դեմոկրատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Sosyalist Demokrasi Partisi, SDP; 2002)։ Սոցիալիստական ժողովրդավարություն, մարքսիզմ-լենինիզմ, ինտերնացիոնալիզմ։ Ստեղծվել է Սոցիալիստական գործողությունների պլատֆորմի հիման վրա (Ազատության և Համերաշխության կուսակցության խմբակցություն)։
- Իրավունքի և ազատության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Hak ve Özgürlükler Partisi, HAK-PAR; 2002)։ Ձախակենտրոն, քրդական ազգայնականություն:
- «Հայրենիք» կուսակցություն (թուրքերեն՝ Yurt Partisi; 2002)։ Աջակողմյան, պահպանողականություն, ազգայնական պահպանողականություն։
- Անկախ հանրապետական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Bağımsız Cumhuriyet Partisi, BCP; 2002)։ Ձախակենտրոն, քեմալիզմ։
- Երիտասարդություն կուսակցություն (թուրքերեն՝ Genç Parti, GP; 2002)։ Աթ կենտրոն, աջակողմյան պոպուլիզմ, ազգայնականություն , էտատիզմ, աշխարհիկություն, հանրապետականություն:
- Աշխատավորական շարժման կուսակցություն (թուրքերեն՝ Emekçi Hareket Partisi, EHP; 2004)։ Ծայրահեզ ձախակողմյան, մարքսիզմ-լենինիզմ, գիտական սոցիալիզմ: Ստեղծվել է Սոցիալիստական Դեմոկրատական կուսակցության պառակտման արդյունքում:
- Ազգային վերածնունդ կուսակցություն (թուրքերեն՝ Halkın Yükselişi Partisi, HYP; 2005)։ Կենտրոնամետ, քեմալիզմ, սոցիալական ժողովրդավարություն, ազգայնականություն: Ստեղծվել է Հայտնի գիտնական և աստվածաբան, Ստամբուլի համալսարանի պրոֆեսոր Յաշար Նուրի Օզթուրքի ժողովրդական վերածնունդ շարժման հիման վրա:
- Ժողովրդական ազատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Halkın Kurtuluş Partisi, HKP; 2005): Կոմունիզմ, մարքսիզմ, լենինիզմ:
- Աշխատավորական եղբայրության կուսակցություն (թուրքերեն՝ İşçi Kardeşliği Partisi; 2006)։ Ձախակենտրոն, սոցիալիզմ, ժողովուրդների եղբայրություն, աշխատողների իրավունքների պաշտպանություն:
- Ժողովրդավարական մասնակցության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Katılımcı Demokrasi Partisi, KDP или KADEP; 2006)։ Քրդական ազգայնականություն։ Ֆեդերալիզմ:
- Թուրքական իրավապաշտպանական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Türkiye Müdafa i Hukuk Partisi, TMHP; 2006)։ Աջակենտրոն, ազատականություն։
- Հեղափոխական աշխատողական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Devrimci İşçi Partisi, DİP; 2007)։ Կոմունիզմ, տրոքսկիզմ, հեղափոխական մարքսիզմ: Չորրորդ ինտերնացիոնալի վերակազմավորման համակարգող հանձնաժողովի անդամ:
- Ճիշտ ուղու կուսակցություն (թուրքերեն՝ Doğru Yol Partisi, DYP; 2007)։ Աջակենտրոնը, թուրքական ազգայնականություն, տնտեսական լիբերալիզմ, պահպանողականություն:
- Օրենքի և հավասարության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Hak ве Eşitlik Partisi, Hepar; 2008)։ Երրորդ ուղի, թուրքական ազգայնականություն, պոպուլիզմ, սոցիալական արդարություն:
- Օրենքի և ճշմարտության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Hak ve Hakikat Partisi, HAK PARTİ; 2008)։ Ծայրահեղ աջակողմյան, իսլամիզմը, պահպանողականություն, սոցիալական արդարություն:
- Թուրքիայում փոփոխությունների շարժում (թուրքերեն՝ Türkiye Değişim Hareketi, TDH; 2009)։ Սոցիալական ժողովրդավարություն:
- Ժողովրդական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Ulusal Parti; 2010)։ Երրորդ ուղի `թուրքական ազգայնականություն, սոցիալիզմ, քեմալիզմ, պանթուրքիզմ, հակաիմպերիալիզմ, հակաֆունդամենտալիզմ, հակակապիտալիստական, հակաանջատողականություն։
- ճնշվածների սոցիալիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Ezilenlerin Sosyalist Partisi, ESP; 2010)։ Ծայրահեղ ձախակողմյան, մարքսիզմ-լենինիզմ:
- Սոցիալական հաշտեցման և զարգացման բարեփոխման կուսակցություն (թուրքերեն՝ Toplumsal Uzlaşma Reform ve Kalkınma Partisi, TURK PARTİ; 2010)։ Կենտրոնականություն, սոցիալական խաղաղություն, բարեփոխականություն, արդարություն, հավասարություն, ազատություն, ազգայնականություն, համերաշխություն:
- Թուրքիայի ազգայնական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Milliyetçi Türkiye Partisi, MTP; 2011)։ Թուրքական ազգայնականություն:
- Հեղափոխական ժողովրդական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Devrimci Halk Partisi, DEV-PARTİ; 2011)։ Ձախակենտրոն, սոցիալիզմ:
- Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Sosyal Demokrat Parti, SODEP; 2011)։ Ձախակենտրոն, Սոցիալ-ժողովրդավարություն: Ստեղծվել է հավասարության և ժողովրդավարության կուսակցության անդամներից բաղկացած մի խումբ անդամների կողմից:
- Ապագայի կանաչ և ձախ կուսակցություններ (թուրքերեն՝ Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi, YSGP; 2012)։ Ձախակողմյան, ազատական սոցիալիզմ, կանաչ քաղաքականություն, հակակապիտալիստական, ալտերգլոբալիզմ, անմիջական ժողովրդավարություն, աշխարհիկություն, տրանսֆեմինիզմ։ Ձևավորվել է կանաչների և Հավասարություն և ժողովրդավարություն կուսակցությունների միավորման արդյունքում։
- «Անարգել Թուրքիա» կուսակցություն (թուրքերեն՝ Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi, YSGP; 2012)։ Հաշմանդամների իրավունքների պաշտպանություն:
- Իրավունքի և Արդարության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Hak ve Adalet Partisi, HAP; 2013)։ Թուրքական ազգայնականություն և հայրենասիրություն, պոպուլիզմ, քեմալիզմ, սոցիալական արդարություն:
- «Գեզի» կուսակցություն (թուրքերեն՝ Gezi Partisi; 2013)։ Շրջակա միջավայրի պաշտպանություն: Ստեղծվել է Թաքսիմ-Գեզիի այգու պաշտպանության ելույթից հետո:
- Ազատ գործերի կուսակցություն (թուրքերեն՝ Hür Dava Partisi, HÜDA PAR; 2013)։ Աջակողմյան, իսլամական ժողովրդավարություն, համա-իսլամիզմ, կոնսերվատիզմ, սոցիալական արդարություն: Ստեղծվել է քրդական Հեզբոլլահի նախկին ակտիվիստների կողմից: Կուսակցության անդամները հիմնականում քրդական սունիներ են:
- Պահպանողական վերածննդի կուսակցություն (թուրքերեն՝ Muhafazakar Yükseliş Partisi, MYP; 2013)։ Թուրքական ազգայնականություն, պահպանողականություն: Ստեղծվել է ազգայնական և պահպանողական կուսակցության հիման վրա:
- Սոցիալիստական վերակառուցման կուսակցություն (թուրքերեն՝ Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi, SYKP; 2013)։ Մարքսիզմ-լենինիզմ, ինտերնացիոնալիզմ, էկո-սոցիալիզմ, ֆեմինիզմ: Ստեղծվել է Ազատ նախաձեռնությունների սոցիալական կուսակցության, Սոցիալիստական աշխատավորների կուսակցության, Ապագայի սոցիալիստական կուսակցության և Սոցիալիստական միասնության շարժման միավորման արդյունքում:
- Կոմունիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Komünist Partisi, KP; 2014)։ Ծայրահեղ ձախակողմյան, կոմունիզմ, մարքսիզմ-լենինիզմ: Ստեղծվել է Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցության պառակտման արդյունքում: Մտնում է կոմունիստական և աշխատավորական կուսակցությունների և միավորած «Կոմունիստական և աշխատանքային կուսակցությունների նախաձեռնություն» միջազգային խորհրդարանի մեջ։
- Թուրքիայի ժողովրդական կոմունիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Halkın Türkiye Komünist Partisi, HTKP; 2014)։ Ծայրահեղ ձախակողմյան, կոմունիզմ, մարքսիզմ-լենինիզմ: Ստեղծվել է Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցության պառակտման արդյունքում:
- Կենտրոն կուսակցություն (թուրքերեն՝ Merkez Parti; 2014)։ Կենտրոնամետ, սոցիալ-դեմոկրատիա, լիբերալիզմ, եվրոսկեպտիցիզմ, ԱՄՀ -ից անկախություն, հարկային համակարգի պարզեցում, աղքատության դեմ պայքար, հակաանջատողականություն։ Ստեղծվել է «ժողովրդի ձայն» շարժման հիման վրա, Հայրենիք, Ազգային գործողություն և Ժողովրդավարական ձախ կոսակցություններից մի խումբ քաղաքական գործիչների շնորհիվ։
- Ազգային պայքար կուսակցություն (թուրքերեն՝ Milli Mücadele Partisi, MMP; 2014)։ Աջակողմյան, թուրքական ազգայնականություն, քեմալիզմ:
Գործունեությունը դադարեցրած կուսակցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Միասնություն և առաջադիմություն» կոմիտե (թուրքերեն՝ İttihat ve Terakki Cemiyeti; 1889—1918)։ Պանթուրքիզմ, բարեփոխականություն: Ստեղծվել է որպես «Օսմանյան միաբանության կոմիտե» բժիշկ-ուսանողների գաղտնի հասարակություն։ Այնուհետեւ այն վերափոխվեց քաղաքական կազմակերպության, ժամանակի ընդացքում դառնալով պաշտոնական քաղաքական կուսակցություն: Օսմանյան կայսրության անկման ժամանակ նրանք միաձուլվեցին երիտթուրքերի հետ: Իշխող կուսակցություն էր 1908 թ. երիտթուրքերի հեղափոխության պահից մինչև 1918 թ. Սուլթան Մեհմեդ VI- ի լուծարումը:
- Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Türkiye Komünist Partisi, TKP; 1920—1987)։ Ձախակողմյան, կոմունիզմ: Թուրքիայում առաջին օրինական կոմունիստական կուսակցություն: Ստեղծվել է մի շարք փոքր ձախակողմյան կուսակցությունների միավորման արդյունքում: Այն վերափոխվեց Թուրքիայի Միացյալ կոմունիստական կուսակցության:
- Առաջադեմ հանրապետական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, TCF; 1924—1925)։ Աջակենտրոն, ազատական պահպանողականություն, լիբերալիզմ, արևմտամտություն: Ստեղծել է գեներալ Քյազմ Քարաբեքիրը Մուստաֆա Քեմալի խնդրանքով։ Արգելվել է Շեյխ Սայիդի ապստամբությունից հետո։
- Ազատ Հանրապետական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Serbest Cumhuriyet Fırkası, SCF; 1930)։ Աջակենտրոն, լիբերալիզմ: Այն ստեղծվել է միակուսակցական համակարգի ազատականացման և լուծարման ընթացքում, կապված Մեծ դեպրեսիայի ժամանակ դժգոհությունների աճի հետ: Միայն երեք ամիս գոյատեւելուց հետո այն լուծարվեց իշխանությունների կողմից, ովքեր վախենում էին, որ նոր կուսակցությունը կխոչընդոտի Աթաթուրքի բարեփոխումներին:
- Ազգային զարգացման կուսակցություն (թուրքերեն՝ Milli Kalkınma Partisi; 1945—1958)։ Հետպատերազմյան Թուրքիայում առաջին օրինական ընդդիմադիր կուսակցությունը: Լիբերալիզմ, էտատիզմ, պառլամենտարիզմ: Փակվել է իր առաջնորդ, Թուրք գործարար Նուրի Դեմիրագանի մահից հետո։
- Դեմոկրատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Demokrat Parti, DP; 1946—1961)։ Աջակենտրոն, լիբերալ պահպանողականություն, տնտեսական լիբերալիզմ: Ստեղծվել է հետպատերազմյան ազատականացման և միակուսակցական համակարգի վերացման ժամանակաշրջանում: Հաղթել է 1950, 1954 և 1957 թվականների ընտրություններում, իշխում էր 1950-1960 թթ։ Այն լուծարվեց ռազմական հեղաշրջումից հետո:
- Ազգային կուսակցություն (թուրքերեն՝ Millet Partisi, MP; 1948—1953)։ Ծայրահեղ աջակողմյան, թուրքական ազգայնականությունը, պահպանողականությունը: Այն հիմնվել է Դեմոկրատական կուսակցության պահպանողական թևի վրա։
- Հանրապետական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Cumhuriyetçi Millet Partisi, CMP; 1954—1958)։ Ծայրահեղ աջակողմյան, թուրքական ազգայնականություն: Այն հիմնադրվել է փակ Ազգային կուսակցության անդամների կողմից: Միացվել է Թուրքական գյուղացիական կուսակցության հետ։
- Հանրապետական գյուղատնտեսական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, CKMP; 1958—1969)։ Ծայրահեզ աջակողմյան, թուրքական ազգայնականություն, պանթյուրքիզմ, թուրանաբանություն, ագրարային բարեփոխումների շարժում։ Ստեղծվել է հանրապետական ազգայնական և թուրքական գյողացիական կուսակցությունների միավորման արդյունքում:
- Նոր Թուրքիա կուսակցություն (թուրքերեն՝ Yeni Türkiye Partisi, YTP; 1961—1973)։ Ստեղծվել է մի խումբ նախկին դեմոկրատական կուսակցության անդամների կողմից, որը լուծարվել էր 1960 թ. Ռազմական հեղաշրջումից հետո:
- Արդարութուն կուսակցություն (թուրքերեն՝ Adalet Partisi, AP; 1961—1981)։ Աջակենտրոն, քեմալիղմ, ազատական պահպանողականություն, լիբերալիզմ, ատլանտիզմ: Ստեղծվել է 1960 թ. Հեղաշրջումից հետո լուծարված Դեմոկրատական կուսակցության հիման վրա: Հաղթել է 1965 և 1969 ընտրությունները: Կուսակցության ղեկավար Սուլեյման Դեմիելը չորս անգամ դարձավ Թուրքիայի առաջնորդ: 1980 թ. Հեղաշրջումից հետո լուծարվեց:
- Թուրքիայի աշխատավորական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Türkiye İşçi Partisi, TİP; 1961—1987)։ Ձախակողմյան գիտական սոցիալիզմ, մարքսիզմ: Հիմնադրվել է մի խումբ արհմիությունների ակտիվիստների կողմից: Արգելվել է 1971 և 1980 թ․թ. հեղաշրջումներից հետո:
- Թուրքիայի հեղափոխական աշխատավորական և գյուղացիական կուսակցություն (TİİKP) (թուրքերեն՝ Türkiye İhtilâlci İşçi Köylü Partisi, TİİKP; 1971—1974)։ Ձախակողմյան, կոմունիզմ, մաոիզմ։ Անօրինական կուսակցություն։
- Թուրքիայի սոցիալիստական աշխատավորական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Türkiye Sosyalist İşçi Partisi, TSİP; 1974—1993։ Ձախակոզմյա, սոցիալիզմ: Արգելվել է 1980 թ. Հեղաշրջումից հետո: Կուսակցության անդամները միացան Սոցիալիստական միասնության կուսակցությանը եւ Թուրքիայի Սոցիալիստական կուսակցությանը:
- Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցություն / Մարքսիստական-լենինիստական- Շարժում (թուրքերեն՝ Türkiye Komünist Partisi/Marksist-Leninist - Hareketi; 1976—1987)։
- Սոցիալ-դեմոկրատական ժողովրդական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Sosyaldemokrat Halkçı Parti, SHP; 1983—1995)։ Ձախակենտրոն, սոցիալ-դեմոկրատիա, քեմալիզմ, աշխարհիկություն:
- Ռեֆորմատոր Դեմոկրատական կուսակցություն(թուրքերեն՝ Islahatçı Demokrasi Partisi, IDP; 1984—1992)։ Աջակողմյան, ազգայնական, կոնսերվատիզմ։
- Թուրքիայի միավորված կոմունիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Türkiye Birleşik Komünist Partisi, TBKP; 1987—1991)։ Ստեղծվել է Թուրքիայի Աշխատավորական կուսակցության և Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցության միավորման արդյունքում։ Վերափքխվեց սոցիալիստական միասնության կուսակցության:
- Դեմոկրատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Demokrasi Partisi, DEP; 1991—1994)։ Ձախակենտրոն, քրդական ազգայնականություն: Ստեղծվել է Ժողովրդական աշխատանքային կուսակցության հիման վրա: Արգելված է։
- «Սոցիալիստական միասնություն» կուսակցություն (թուրքերեն՝ Sosyalist Birlik Partisi, SBP; 1991—1995)։ Ստեղծվել է Միավորված կոմունիստական կուսակցության, Սոցիալիստական աշխատավորական կուսակցության և Սոցիալիստական կուսակցության միավորման արդյունքում: Փակվել է Թուրքիայի Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ:
- Թուրքիայի սոցիալիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Sosyalist Türkiye Partisi, STP; 1992—1993)։ Ձախակողմյան, սոցիալիզմ, կոմունիզմ: Փակվել է Թուրքիայի Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ քրդական հարցի վերաբերյալ իր դիրքորոշման համար:
- Նոր կուսակցություն (թուրքերեն՝ Yeni Parti; 1993—1997)։ Աջակենտրոն, լիբերալիզմ: Ստեղծվել է նախագահ Թուրգութ Օզալի մահից հետո, իր եղբորորդու Յուսուֆ Օզալի կողմից:
- Սոցիալիստական ուժի կուսակցություն (թուրքերեն՝ Sosyalist İktidar Partisi, SİP; 1993—2001)։ Ձախակողմյան, սոցիալիզմ, կոմունիզմ։
- Միասնական սոցիալիստական կուսակցություն(թուրքերեն՝ Birleşik Sosyalist Parti, BSP; 1994—1996)։
- Ժողովրդական դեմոկրատական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Halkın Demokrasi Partisi, HADEP; 1994—2003)։
- Ժողովրդավարական ժողովրդական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Demokratik Halk Partisi, DEHAP; 1997—2005)։ Ծայրահեղ ձախակողմյան, քրդական ազգայնականություն։
- Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Türkiye Komünist Partisi, TKP; 2001—2014)։ Ծայրահեղ ձախակողմյան, կոմունիզմ, մարքսիզմ-լենինիզմ, իսլամական ֆունդամենտալիզմի դեմ պայքար։
- Սոցիալ-դեմոկրատական ժողովրդական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Sosyaldemokrat Halk Partisi, SHP; 2002—2010)։ Ձախակենրոն, ձախ լիբերալիզմ,սոցիալական ժողովրդավարություն: Ստեղծվել է Անկարայի նախկին քաղաքապետ և արտաքին գործերի նախարար Մուրատ Քարայալչինի կողմից։
- Դեմոկրատական հասարակության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Demokratik Toplum Partisi, DTP; 2002—2010)։ Ձախակենտրոն, Սոցիալ-դեմոկրատիա, քրդական ազգայնականություն։ Փակվել է Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ: Դարձավ խաղաղություն և ժողովրդավարություն կուսակցության ստեղծման հիմքը:
- Նոր կուսակցություն (թուրքերեն՝ Yeni Parti; 2008—2012)։ Ձախակենտրոն, ազգայնականություն, քեմալիզմ: Միավորվել է օրենքի և հավասարության կուսակցությանը:
- Խաղաղության և ժողովրդավարության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Barış ve Demokrasi Partisi, BDP, քրդ.՝ Partiya Aştî û Demokrasiyê; 2008—2014)։ Ձախակենտրոն, սոցիալական ժողովրդավարություն, քրդական փոքրամասնության իրավունքներ, քրդական ազգայնականություն, ֆեմինիզմ: Ստեղծվել է իշխանությունների կողմից լուծարված ժողովրդավարական հասարակություն կուսակցության հիման վրա: Միավորվել է ժողովրդական դեմոկրատական կուսակցության հետ:
- Հավասարության և ժողովրդավարության կուսակցություն (թուրքերեն՝ Eşitlik ve Demokrasi Partisi, EDP; 2010—2012)։ Ձախակենտրոն, ձախ ազատատերություն, սոցիալական ազատականություն:
- Ազգայնական և Պահպանողական կուսակցություն (թուրքերեն՝ Milliyetçi ve Muhafazakar Parti, MMP; 2010—2013)։ Թուրքական ազգայնականություն, պահպանողականություն:
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
http://publishing.ysu.am/files/Turqiayi_Hanrapetutyan_patmutyun.pdf