Կաղապար:Շաբաթվա հոդված/Շաբաթ 48, 2020 թ.
.png)
Հայերը Նախիջևանում, հայերը պատմականորեն բնակվել են Նախիջևանում։ Հայկական ավանդույթի համաձայն՝ ըստ Աբրահամյան կրոնի Նախիջևանը հիմնադրվել է Նոյի կողմից։ Խորհրդային տարիներին Նախիջևանում ժողովրդագրական զգալի տեղաշարժ է տեղի ունեցել։ Հայրենադարձության տարիներին հայ բնակչությունը զգալիորեն նվազել է։ Նախիջևանի հայ բնակչությունն աստիճանաբար կրճատվել է՝ հասնելով մոտ 0%-ի։ Մինչ օրս Հայաստանի և Սփյուռքի որոշ հայկական քաղաքական խմբավորումներ պնդում են, որ Նախիջևանը պետք է պատկանի Հայաստանին։ Նախիջևանի Ջուղայի միջնադարյան հայկական գերեզմանատունը, որը միջնադարյան տապանաքարերի ամենամեծ և արժեքավոր հայկական պահոցն է հանդիսացել, ինչը մատնանշում են քրիստոնեական խաչ-խաչքարերը (որոնցից ավելի քան 2000 խաչքար առկա էին 1980-ական թվակնների վերջին), ամբողջությամբ ավերվել է 2006 թվականին:
Նախիջևանը մ.թ.ա. մոտ 521 թվականին դարձել է Աքեմենյան Պարսկաստանի Հայաստանի սատրապության մի մասը: Մ.թ.ա. 189 թվականին Նախիջևանը Մեծ Հայքի թագավորության մի մասն է եղել, որը ստեղծվել էր Արտաշես I-ի կողմից: Այս շրջանի կարգավիճակը, որպես խոշոր առևտրի կենտրոն, թույլ է տվել նրան բարգավաճել, թեև հենց այդ պատճառով էլ շատ արտասահմանյան տերությունների համար այն ցանկալի տարածք է եղել: Ըստ պատմիչ Փավստոս Բուզանդի (4-րդ դար), երբ Սասանյանները ներխուժել են Հայաստան, նրանց թագավոր Շապուհ II-ը (իշխել է 310-380 թվականներին), 360-370 թվականների ընթացքում 2000 հայ և 16 000 հրեա ընտանիքներ արտաքսել է Նախիջևանից:
428 թվականին Արշակունիների հայկական թագավորությունը անկում է ապրել, իսկ Նախիջևանը՝ բռնակցվել Սասանյան Պարսկաստանի կողմից։ Մ․թ․ 623 թվականին տարածաշրջանն անցել է Բյուզանդական կայսրությանը: Շուտով Նախիջևանը դարձել է արաբական վերահսկողության տակ գտնվող Հայաստանի ինքնավար իշխանության՝ Արմինիա կուսակալության մի մասը։ IX դարում արաբական տիրապետության անկումից հետո այդ շրջանը անցել է Առանի և Ատրպատականի մի քանի մահմեդական կուսակալությունների տիրապետության ներքո։ Նախիջևանը Սելջուկյան կայսրության կազմի մեջ է մտել 11-րդ դարում, իսկ հետո՝ 12-րդ դարում, դարձել է Ելտկուզյանների մայրաքաղաքը։ 1220-ական թվականներին այն թալանվել է խորեզմեցիների և մոնղոլների կողմից։ 15-րդ դարում Նախիջևանում մոնղոլական տիրապետությունը թուլանալուց հետո դուրս մղվեց թուրքմենական կարա-կոյունլու և ակ-կոյունլու դինաստիաների կողմից:
16-րդ դարում Նախիջևանի նկատմամբ վերահսկողությունն անցել է պարսկական Սեֆյան դինաստիային։ Իր աշխարհագրական դիրքի պատճառով 14-18-րդ դարերում այն հաճախ է տառապել Պարսկաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև պատերազմների պատճառով։ 1604 թվականին Շահ Աբաս, որը մտահոգված էր, որ Նախիջևանի և հարակից շրջանների հողերը կանցնեն օսման թուրքերի ձեռքը, որոշել է «այրված հողի» քաղաքականություն վարել։ Նա ստիպել է տեղի ողջ բնակչությանը՝ հայերին, հրեաներին և մահմեդականներին, լքել իրենց տները և տեղափոխվել Արաքս գետից հարավ։ Տեղահանվածներից շատերը բնակվել են Սպահանի շրջակայքում, որն անվանվել է Նոր Ջուղա, քանի որ բնակիչների մեծ մասը եղել են նախնական Ջուղայից (հիմնականում հայկական քաղաք)... Ավելին⇒