Լիբերիայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Լիբերիայի տնտեսություն
Վիճակագրություն
ՀՆԱ2 158 000 000 $[1]
ՀՆԱ-ի աճ−1,2 ± 0,1 տոկոս[2]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով694 $[3]
Գնաճ (ՍԳԻ)12,5 ± 0,1 տոկոս[4]
Գործազրկություն85 տոկոս[5]

Լիբերիայի տնտեսությունը չափազանց թերզարգացած է՝ 2019 թվականի դրությամբ ընդամենը 3,222 միլիարդ դոլար համախառն ներքին արդյունքով, ինչը մեծապես պայմանավորված է Առաջին (1989–1996) և Երկրորդ Լիբերիայի քաղաքացիական պատերազմներով (1999–2003): Լիբերիան ըստ ՄԱԿ-ի համարվում է աշխարհի ամենաաղքատ և ամենաքիչ զարգացած երկրներից մեկն է։

Մինչև 1979 թվականը Լիբերիայի տնտեսությունն Սահարայից հարավ Աֆրիկայի առավել զարգացած և ամենաարագ զարգացող երկրներից էր, սակայն 1980 թվականի պետական հեղաշրջումից հետո այն անկում ապրեց, և քաղաքացիական պատերազմը ոչնչացրեց Լիբերիայի տնտեսության և ենթակառուցվածքների մեծ մասը, հատկապես երկրի ներսում և նրա շրջակայքում՝ երկրի մայրաքաղաք Մոնրովիանում։ Պատերազմը նաև առաջացրեց մարդկային կապիտալի արտահոսք և կապիտալի կորուստ, քանի որ քաղաքացիական պատերազմի հետևանքն էր երկիրը կառավարող ամերիկո-լիբերական փոքրամասնության տապալումը։ Ոմանք վերադարձել են 1997 թվականից հետո, իսկ շատերը չեն վերադարձել։

Լիբերիան հարուստ է ջրով, հանքային ռեսուրսներով, անտառներով և գյուղատնտեսության համար բարենպաստ կլիմայով, սակայն աղքատ է մարդկային կապիտալով, ենթակառուցվածքներով և կայունությամբ։ Լիբերիան բավականին տիպիկ բնութագիր ունի Ենթասահարայի տնտեսությունների համար։ Բնակչության մեծամասնությունը զբաղվում է կենսապահովման գյուղատնտեսությամբ, մինչդեռ արտահանման մեջ գերակշռում են հումքային ապրանքները, ինչպիսիք են կաուչուկը և երկաթի հանքաքարը։ Տեղական արտադրությունը այն տեսքով, ինչպիսին կա, հիմնականում պատկանում է օտարերկրացիներին։

Ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված կառավարությունը, որը ստեղծվել է 1997 թվականի օգոստոսին, ժառանգել է հսկայական միջազգային պարտքեր և ներկայումս ապավինում է իր ծովային ռեգիստրից ստացված եկամուտներին՝ ապահովելու իր արտարժութային եկամուտների հիմնական մասը։ Տնտեսության ենթակառուցվածքների վերականգնումը և եկամուտների ավելացումը կախված են նոր կառավարության առողջ մակրո և միկրոտնտեսական քաղաքականության իրականացումից, ներառյալ օտարերկրյա ներդրումների խրախուսումը։

Տնտեսության պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկախ Լիբերիայի տնտեսական պատմության մեծ մասի մասին առկան են սահմանափակ արխիվային փաստաթղթավորում, ինչը դժվարացնում է տնտեսական պատմաբանների համար ժամանակի ընթացքում Լիբերիայի տնտեսության բնույթի վերաբերյալ համապարփակ գնահատականներ տալը[6]։ Լիբերիայի կառավարությունը սկսեց ներկայացնել մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի տվյալները միայն 1964 թվականին[6]։

Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոցի տնտեսական պատմաբան Լեյ Ա. Գարդների կողմից 2022 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում Լիբերիայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն 1845 թվականին կազմում էր 430 դոլար, ինչը մի փոքր ավելի բարձր էր կենսապահովման մակարդակից և այդ ժամանակ Ճապոնիայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի մոտավորապես կեսն էր կազմում[6]։ Անկախություն ձեռք բերելուց առաջ այն հասավ մոտավորապես $500-ի, սակայն տնտեսությունը հետագայում լճացավ մինչև 1930-ական թվականները, երբ սկսվեց արագ տնտեսական աճի ժամանակաշրջանը[6]։ Չնայած Լիբերիան 19-րդ դարում և 20-րդ դարերի սկզբին Գանայից ավելի աղքատ էր, այն հասավ Գանային 1950-ին և հետագայում զգալիորեն առաջընթաց գրանցեց՝ 1970-ին դառնալով գրեթե երկու անգամ ավելի հարուստ, քան Գանան[6]։ 1970-ական թվականներին Լիբերիայի տնտեսությունը լճացավ[6]։

1926 թվականին Լիբերիայի կառավարությունը «Firestone Tyre» ընկերությանը իրավունք տվեց 99 տարով վարձակալել մինչև 1 միլիոն ակր հող՝ մեկ ակրը 6 ցենտ արժողությամբ[7]։ «Firestone»-ը չափազանց մեծ ազդեցություն ունեցավ Լիբերիայի կառավարության վրա՝ հետագա ժամանակաշրջանում փաստացիորեն ստանալով վերահսկողություն նրա ֆինանսների վրա[7]։ Այդ ժամանակահատվածում ընկերությունը Լիբերիայում օտարերկրյա ներդրումների կարևոր աղբյուր էր[7]։ Այնուհետև «Firestone»-ը ձեռնամուխ եղավ երկրում ոչ բնիկ հարավամերիկյան կաուչուկի՝ «Hevea brasiliensis»-ի կաուչուկի ծառերի տնկարկների հիմնմանը։ 1950-ական թվականներին ընկերությունը Լիբերիայի խոշորագույն մասնավոր գործատուն էր և նաև ամենամեծ արտահանողը[8]։ 1955 թվականին Վինսենթ Բրաունը գրել է, որ կաուչուկի արտահանումը կազմում է Լիբերիայի մոտ 55․000․000 դոլար արժողությամբ արտահանման ավելի քան $45․000․000-ը[7]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Լիբերիան դարձավ աշխարհում կաուչուկի ամենամեծ արտահանողներից մեկ[7]։ Այսօր Լիբերիայում «Firestone»-ի կաուչուկի պլանտացիան աշխարհի ամենամեծ պլանտացիան է, որը շահագործվում է «Firestone» (այժմ՝ Bridgestone) դուստր ձեռնարկության կողմից՝ «Firestone Natural Rubber Company»:

1940-ական թվականներին Լիբերիան դարձավ ամերիկյան օգնության ամենամեծ ստացողներից մեկը։ ԱՄՆ-ի օգնությունը Լիբերիային սկսվեց 1942 թվականի «Lend-Lease» ծրագրով[9]։ Լիբերիայի մեկ շնչին բաժին ընկնող օգնությունը համադրելի էր այնպիսի երկրների, ինչպիսիք են Կորեան և Միացյալ Թագավորության նման Մարշալի օգնություն ստացողները[9]։ Տնտեսական պատմաբան Ջորջ Դալթոնը 1965 թվականին գնահատել է, որ Լիբերիան մեկ շնչի հաշվով ավելի շատ օգնություն է ստացել Միացյալ Նահանգներից, քան աֆրիկյան ցանկացած այլ երկիր[10]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Լիբերիան փորձեց դառնալ օֆշորային ծառայությունների վայր, քանի որ երկիրը մեղմացրեց նավերի գրանցման, կորպորացիայի և հարկերի հետ կապված օրենքները[11]։ Լիբերիայի նավագնացության գրանցամատյանը մեծ հաջողություն ունեցավ, քանի որ 1960-ական թվականներին Լիբերիան դարձել էր ամենամեծ նավերի ռեգիստրն աշխարհում՝ ըստ տոնաժի[11]։

Լիբերիայի տնտեսությունը մինչև քաղաքացիական պատերազմը մեծապես հիմնված էր երկաթի հանքաքարի արդյունահանման վրա։ Լիբերիան համաշխարհային շուկայում երկաթի հանքաքարի խոշոր արտահանողն էր։ 1970-ական թվականներին երկաթի արդյունահանումը կազմում էր Լիբերիայի արտահանման եկամուտների կեսից ավելին։ 1980 թվականի Լիբերիայում պետական հեղաշրջումից հետո երկրի տնտեսական աճի տեմպերը դանդաղել են համաշխարհային շուկայում երկաթի հանքաքարի պահանջարկի անկման և Լիբերիայում քաղաքական ցնցումների պատճառով։

2003 թվականին պատերազմի ավարտից հետո ՀՆԱ-ի աճը կրկին սկսեց արագանալ և 2007 թվականին հասնավ գագաթնակետին՝ 9,4%[12]։ Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը դանդաղեցրեց ՀՆԱ-ի աճը մինչև 4,6% 2009 թվականինին[12], թեև կաուչուկի և փայտանյութի արտահանման հետևանքով ուժեղացող գյուղատնտեսական ոլորտը ավելացրեց աճը մինչև 5,1% 2010 թվականին և սպասվող 7,3% 2011 թվականին՝ դարձնելով տնտեսությունը աշխարհում 20 ամենաարագ զարգացողներից մեկը[13][14]։

2010 թվականի մարտին «BET»-ի հիմնադիր Ռոբերտ Լ. Ջոնսոնը ֆինանսավորեց Լիբերիայում 20 տարվա ընթացքում կառուցված առաջին հյուրանոցը։ 13-acre ([convert: %s]%s) շքեղ հանգստավայրը կառուցվել է Մոնրովիայի Փեյնսվիլ հատվածում[15]։

Լիբերիայի արտաքին պարտքը 2006 թվականին գնահատվել է մոտավորապես 4,5 միլիարդ դոլար՝ ՀՆԱ-ի 800%-ը[16]։ 2007-ից 2010 թվականներին երկկողմ, բազմակողմ և առևտրային պարտքի կրճատման արդյունքում 2011 թվականին երկրի արտաքին պարտքը նվազել է մինչև 222,9 միլիոն դոլար[17]։

Տնտեսական ոլորտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

տղա ձեռքին շաքարեղեգը 1968 թվական

Լիբերիայի բիզնես հատվածը հիմնականում վերահսկվում է հիմնականում լևանտական (հիմնականում լիբանանյան) և հնդկական ծագում ունեցող օտարերկրացիների կողմից։ Կան նաև սահմանափակ թվով չինացիներ, որոնք զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ։ Փայտանյութի ամենամեծ կոնցեսիան՝ «Oriental Timber Corporation» (OTC), պատկանում է Ինդոնեզիային։ Արևմտյան Աֆրիկան բնակիչների մեծ մասը զբաղվում են անդրսահմանային առևտրով։ Երկրում հնարավոր են օրինական մենաշնորհներ. Օրինակ, «Liberia Cement Corporation»-ը մենաշնորհ ունի ցեմենտի արտադրության համար։

Անտառային տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատերազմի ավարտից ի վեր Լիբերիայի արտահանման հիմնական ապրանքներն են փայտանյութն ու կաուչուկը։ Լիբերիան տարեկան վաստակում է ավելի քան 100 միլիոն դոլար և ավելի քան 70 միլիոն դոլար՝ համապատասխանաբար փայտանյութի և կաուչուկի արտահանումից։

Հանքարդյունաբերություն և ռեսուրսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ադամանդի և ոսկու արդյունահանման գործունեությունը նույնպես որոշակի տնտեսական ակտիվություն է ապահովում։ Վերջին տարիներին (2005 - 2012) օտարերկրյա ներդրումները «ArcelorMittal Steel»-ից, «BHP Billiton»-ից և «China Union»-ից նպաստում են երկաթի հանքաքարի արդյունահանման ոլորտի աշխուժացմանը։

Լիբերիան սկսել է ծովում նավթի որոնումները. Չապացուցված նավթի պաշարները կարող են գերազանցել մեկ միլիարդ բարելը[18]։ Կառավարությունն իր ծովային ջրերը բաժանեց 17 բլոկի և սկսեց աճուրդի հանել բլոկների հետախուզման լիցենզիաները 2004 թվականին, իսկ հետագա աճուրդները իրականացվեցին 2007 և 2009 թվականներին[19][20][21]։ Լրացուցիչ 13 ծայրահեղ խորը ծովային բլոկներ սահմանազատվել են 2011 թվականին և պլանավորվել են աճուրդի հանել[22]։ Լիցենզիա ստացած ընկերություններից են «Repsol YPF»-ը, «Chevron Corporation»-ը և «Woodside Petroleum»-ը[23]։

Առաքման դրոշը հարմարության համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիբերիան բաց ծովային ռեգիստր է պահում, ինչը նշանակում է, որ նավերի սեփականատերերը կարող են իրենց նավերը գրանցել որպես լիբերիական՝ համեմատաբար քիչ սահմանափակումներով։ Սա նշանակում է, որ Լիբերիայի նավերի գրանցումը սովորաբար հասկացվում է որպես «հարմարության դրոշի օգտագործում»։ Լիբերիան աշխարհում երկրորդ ամենամեծ ծովային ռեգիստրն է Պանամայից հետո, որի դրոշի ներքո գրանցված են 4300 նավ, որոնք կազմում են նավերի 12%-ը ամբողջ աշխարհում[24][25]։ Սա ներառում է համաշխարհային տանկերի նավատորմի 35%-ը։ Լիբերիան 2000 թվականին իր ծովային ծրագրից վաստակել է ավելի քան 18 միլիոն դոլար։

Օտարերկրյա օգնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիբերիան մեծապես ապավինում է հսկայական չափերի արտաքին օգնությանը, մասնավորապես ԱՄՆ-ից, Շվեդիայից, Բրիտանիայից, Ֆրանսիայից, Իտալիայից, Գերմանիայից, Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության և Ռումինիայից։ Սակայն Լիբերիայի կառավարության կողմից մարդու իրավունքների անտեսման պատճառով, Լիբերիային օտարերկրյա օգնությունը կտրուկ նվազել են։

Չինաստանի Հանրապետությունը (Թայվան) և Լիբիան ներկայումս Լիբերիայի կառավարությանն ուղղակի ֆինանսական օգնության ամենամեծ դոնորներն են։ Միջազգային օգնության գործակալությունների և ոչ կառավարական կազմակերպությունների միջոցով արևմտյան երկրներից զգալի օգնություն է շարունակվում մատակարարվել՝ խուսափելով կառավարությանն ուղղակի օգնությունից։

Հաղորդակցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիբերիայում հաղորդակցություն միջոցներն են մամուլնը, ռադիոն, հեռուստատեսությունը, ֆիքսված և բջջային հեռախոսները և ինտերնետը։ Լիբերիայում գործում են վեց խոշոր թերթեր, իսկ բնակչության 45%-ն ունի բջջային հեռախոսի ծառայություն։ Բացի այդ Լիբերիայում ռադիոկայաններն չափից շատ են, ամբողջ երկրում կա ավելի քան 70 ռադիոկայան։ Ինչ վերաբերում է Մոնսերադոյի շրջանին, ապա այնտեղ կա մոտ 30 ռադիոկայան։

Լիբերիայի մեդիա միջավայրը ընդլայնվում է նույնիսկ չնայած այն փաստին, որ երկրում կա տնտեսական և քաղաքական սահմանափակումները։ Գրանցված թերթերի և ռադիոկայանների թիվը (դրանցից շատերը համայնքային կայաններ) աճում են, չնայած շուկայի սահմանափակ ներուժին։ Իսկ քաղաքականապես քննադատական բովանդակությունը և հետաքննող նյութերը հրապարակվում կամ հեռարձակվում են[26]։

Էներգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլեկտրաէներգիայի պաշտոնական ծառայությունները մատուցվում են բացառապես պետական «Liberia Electricity Corporation»-ի կողմից, որը փոքր ցանց է շահագործում Մեծ Մոնրովիա շրջանում[27]։ Էլեկտրաէներգիայի ծառայությունների ճնշող մեծամասնությունը տրամադրվում է փոքր մասնավոր սեփականություն հանդիսացող Շարժիչ-գեներատորի կողմից։ Լիբերիայում էլեկտրաէներգիայի սակագինը 0,54 դոլար մեկ կՎտժ-ի համար աշխարհում ամենաբարձրերից մեկն է։ Ընդհանուր հզորությունը 2013 թվականին կազմել է 20 ՄՎտ, ինչը կտրուկ ընկել է 1989 թվականի 191 ՄՎտ գագաթնակետից[27]։

Միջազգային տնտեսական ցանցեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիբերիան Արևմտյան Աֆրիկայի պետությունների տնտեսական համայնքի (ECOWAS) անդամ է։ Գվինեայի և Սիերա Լեոնեի հետ այն ստեղծել է «Mano River Union» (MRU)՝ զարգացման և տարածաշրջանային տնտեսական ինտեգրման խթանման համար։ MRU-ն գրեթե դադարեց գործելուց Լիբերիայի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով, որը տարածվեց հարևան Սիերա Լեոնե և Գվինեա։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  2. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO?year=2016
  3. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  4. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016
  5. ↑ https://web.archive.org/web/20200831034011/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/li.html
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Gardner, Leigh A., ed. (2022), «Reconstructing the Fragments: Liberia's Economic History, 1847–1980», Sovereignty without Power: Liberia in the Age of Empires, 1822–1980, Cambridge University Press, էջեր 1–30, doi:10.1017/9781009181082.002, ISBN 978-1-009-18110-5
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Browne, Vincent J. (1955). «Economic Development in Liberia». The Journal of Negro Education. 24 (2): 113–119. doi:10.2307/2293474. ISSN 0022-2984. JSTOR 2293474.
  8. ↑ "Firestone and the Warlord, Chapter 2", T. Christian Miller and Jonathan Jones, November 18, 2014, ProPublica and PBS Frontline
  9. ↑ 9,0 9,1 Gardner, Leigh A., ed. (2022), «An African Marshall Plan», Sovereignty without Power: Liberia in the Age of Empires, 1822–1980, Cambridge University Press, էջեր 191–216, doi:10.1017/9781009181082.009, ISBN 978-1-009-18110-5
  10. ↑ Dalton, George (1965). «History, Politics, and Economic Development in Liberia*». The Journal of Economic History (անգլերեն). 25 (4): 569–591. doi:10.1017/S0022050700058423. ISSN 1471-6372. S2CID 154558909.
  11. ↑ 11,0 11,1 Gardner, Leigh A., ed. (2022), «Selling the Flag», Sovereignty without Power: Liberia in the Age of Empires, 1822–1980, Cambridge University Press, էջեր 246–270, doi:10.1017/9781009181082.011, ISBN 978-1-009-18110-5
  12. ↑ 12,0 12,1 «Report for Selected Countries and Subjects: Liberia». International Monetary Fund. 2011 թ․ հունիսի 20.
  13. ↑ «IMF Country Report No. 10/37» (PDF). International Monetary Fund. 2010.
  14. ↑ «Liberian President: Government and People are Partners in Progress». Africa Governance Initiative. 2011 թ․ հունվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  15. ↑ «Fact Sheet - RLJ Kendeja Resort & Villas». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 28-ին.
  16. ↑ «The Challenges of Post-War Reconstruction—the Liberian Experience». Government of Liberia. allAfrica.com. 2011 թ․ հունիսի 13.
  17. ↑ «Second Quarter 2010/2011 Public Debt Management Report» (PDF). Debt Management Unit. Ministry of Finance. 2011 թ․ մարտի 25. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  18. ↑ «Liberia may have over 1 bln barrels in oil resources». Reuters Africa. 2009 թ․ նոյեմբերի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 20-ին.
  19. ↑ «NOCAL 2004 Liberia Offshore Bid Round Announcement». Business Wire. 2004 թ․ փետրվարի 2.
  20. ↑ Pearson, Natalie Obiko (2007 թ․ դեկտեմբերի 10). «Liberia Opens Bidding for 10 Offshore Oil Blocks». RigZone.
  21. ↑ «Third Liberian Offshore Petroleum Licensing Round 2009». Deloitte Petroleum Services. Deloitte. 2009 թ․ օգոստոսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  22. ↑ Toweh, Alphonso (2011 թ․ հուլիսի 21). «Liberia marks out new oil blocks, auction seen soon». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 22-ին.
  23. ↑ «Chevron to Acquire Deepwater Interest Offshore Liberia» (Press release). Chevron Corporation. 2010 թ․ սեպտեմբերի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  24. ↑ Schoenurl, John W. (2003 թ․ օգոստոսի 11). «Liberian shipping draws scrutiny». NBC News.
  25. ↑ «About the Liberian Registry». Liberian Registry. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  26. ↑ "Media Environment and Regulation in Liberia" Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine, AudienceScapes. Retrieved 8 February 2014.
  27. ↑ 27,0 27,1 «Options for the Development of Liberia's Energy Sector» (PDF). International Bank for Reconstruction and Development. World Bank Group. 2011.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լիբերիայի_տնտեսություն&oldid=9947197» էջից