Լեոնիդ Կելդիշ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Լեոնիդ Կելդիշ
ռուս.՝ Леони́д Вениами́нович Ке́лдыш
Ծնվել էապրիլի 7, 1931(1931-04-07)[1]
Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1]
Մահացել էնոյեմբերի 11, 2016(2016-11-11) (85 տարեկան)
Մոսկվա, Ռուսաստան
ԳերեզմանԴոնսկոե գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ և  Ռուսաստան
Մասնագիտությունֆիզիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ, Մոսկվայի Ֆիզիկատեխնիկական Ինստիտուտ, Մոսկվայի պետական համալսարան և Advances in Physical Sciences?
Գործունեության ոլորտպինդ մարմնի ֆիզիկա և ֆիզիկա
Պաշտոն(ներ)տնօրեն
ԱնդամակցությունՌուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա[2], ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն և Մոլդովայի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատերՄոսկվայի պետական համալսարան (1954) և ՄՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետ
Կոչումպրոֆեսոր, ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ և Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամներ
Գիտական աստիճանֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներինռուսերեն
Գիտական ղեկավարՎիտալի Գինզբուրգ
Եղել է գիտական ղեկավարElena D. Mishina?
Հայտնի աշակերտներMikhail Sadovsky?
Պարգևներ
ՄայրԼյուդմիլա Կելդիշ

Լեոնիդ Վենիամինովիչ Կելդիշ (ռուս.՝ Леони́д Вениами́нович Ке́лдыш, ապրիլի 7, 1931(1931-04-07)[1], Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1] - նոյեմբերի 11, 2016(2016-11-11), Մոսկվա, Ռուսաստան), խորհրդային և ռուս ֆիզիկոս, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս (1976), ֆիզիկական և մաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր (1965): Կելդիշի աշխատանքները կարևոր դեր են ունեցել ֆիզիկայի զարգացման գործում[5]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կելդիշը ծնվել է 1931 թվականին Մոսկվայում, մեծացել է իր մոր և խորթ հոր՝ հայտնի մաթեմատիկոսների ընտանիքում։ Դպրոցը ոսկե մեդալով ավարտելուց հետո նա ընդունվել է Մոսկվայի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետ, 1954 թվականին դարձել է Լեբեդևայի անվան Ֆիզիկայի ինստիտուտի ասպիրանտ (նրա գիտական խորհրդականն էր Վիտալի Գինզբուրգը1957 թվականից մինչև իր կյանքի ավարտը Կելդիշը աշխատել է Լեբեդևի անվան ֆիզիկական ինստիտուտում, իսկ 1989-1994 թվականներին զբաղեցրել է ինստիտուտի տնօրենի պաշտոնը։ 1965 թվականին պաշտպանել է գիտական թեզ, որի պաշտպանական արդյունքների հիման վրա թեկնածուի աստիճանի փոխարեն նրան անմիջապես դոկտորի աստիճան է շնորհվում։

1962 թվականին Կելդիշը դարձել է Մոսկվայի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտի պրոֆեսոր, 1965 թվականին՝ Մոսկվայի պետական համալսարանի պրոֆեսոր, 1978 թվականից 2001 թվականը աշխատել է Մոսկվայի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետի քվանտային ռադիոֆիզիկայի բաժնում՝ որպես վարիչ, իսկ 2004-2011 թվականներին` Տեխասի A&M համալսարանի ֆիզիկայի և աստղագիտության ամբիոնում։ 1968 թվականին դարձել է ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի անդամ, 1976 թվականին՝ ակադեմիկոս, 1991-1996 թվականներին եղել է Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ընդհանուր ֆիզիկայի և աստղագիտության բաժնի ակադեմիկոսի քարտուղար, ապա Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի նախագահի խորհրդական և ռուս ֆիզիկոսների ազգային կոմիտեի նախագահ։ Կելդիշը երկար տարիներ եղել է «Ֆիզիկա և կիսահաղորդիչ տեխնոլոգիաներ»,, «Solid State Communications» ամսագրերի խմբագրական խորհուրդների անդամ, 2009 թվականի դեկտեմբերի 29-ից մինչև իր կյանքի ավարտը աշխատել է որպես «Ֆիզիկական գիտությունների հաջողություններ» ամսագրի գլխավոր խմբագիր։

Լեոնիդ Կելդիշը վախճանվել է 2016 թվականի նոյեմբերի 11-ին՝ սրտի հիվանդությունների պատճառով[6]։

Գիտական ձեռքբերումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կելդիշը գրել է աշխատություններ կիսահաղորդչային ֆիզիկայի և քվանտային ռադիոֆիզիկայի վերաբերյալ։

1950-ականների երկրորդ կեսին նա ստեղծեց կիսահաղորդիչների մեջ թունելային երևույթների տեսությունը։ 1957 թվականին առաջին անգամ կատարեց թունելային հանգույցի հավանականության ճիշտ հաշվարկը, հաշվի առնելով նյութի շղթայի կառուցվածքը և կանխատեսեց այսպես կոչված անուղղակի թունելային ազդեցությունը։ 1958 թվականին նա կանխատեսեց էլեկտրական դաշտի ազդեցությամբ կիսահաղորդչային բյուրեղներում կլանման գոտիների տեղափոխումը։ Այս արդյունքները չափազանց կարևոր էին կիսահաղորդիչների ֆիզիկայի զարգացման համար։ 1962 թվականին նա առաջարկել է օգտագործել տարածական-պարբերական դաշտի կառավարման էլեկտրոնային ազդեցությունը և էլեկտրոնային բյուրեղների հատկությունները։

1964 թվականին Կելդիշը ցույց տվեց, որ բազմաֆունկցիոնալ ֆոտոէլեկտրական ազդեցությունը և բարձր հաճախականությամբ թունելային ազդեցությունը նույն պրոցեսի տարբեր սահմանափակումային դեպքերն են։

1964 թվականին վիճակի տեսական բնութագրման և ուժեղ քվանտային համակարգերի կինետիկայի համար Կելդիշը մշակեց հատուկ դիագրամային տեխնիկա։ Այս մոտեցումը ընդհանուր առմամբ լայնորեն կիրառվում է ֆիզիկայի տարբեր ճյուղերում, մասնավորապես` լազերային ճառագայթման խտացված համակարգերի փոխազդեցության նկարագրության մեջ։

Նույն թվականին՝ 1964 թվականին, Կելդիշը Յուրի Կոպաևի հետ միասին առաջարկել է մետաղական կիսահաղորդչային ֆազային անցման հայտնի մոդել։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մրցանակներ և անդամակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Լենինյան մրցանակ (1974)
  • Եվրոֆիզիկա մրցանակ (1975)
  • Աշխատանքային կարմիր դրոշ (1975)
  • Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշան (1985)
  • ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի օտարերկրյա անդամ (1995)
  • Ամերիկյան ֆիզիկական հասարակություն անդամ (1996)
  • Հայրենիքի ծառայությունների համար IV աստիճանի շքանշան (1999)՝ ռուս գիտության զարգացման գործում ունեցած մեծ ներդրման, բարձր որակավորում ունեցող անձնակազմի պատրաստման և Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի 275-ամյակի կապակցությամբ[7]։
  • Մոլդովայի գիտությունների ակադեմիայի պատվավոր անդամ (2001)[8]
  • 2003 թվականին կրթության ոլորտում Նախագահական մրցանակի դափնեկիր
  • Սերգեյ Վավիլովի անվան ոսկե մեդալ (2005)
  • Միջազգային մրցանակ Նանոտեխնոլոգիայի բնագավառում (RUSNANOPRIZE) (2009)՝ կիսահաղորդիչների մեջ գերակշռող և թունելային ազդեցությունների ուսումնասիրման համար[9]
  • Եվգենի Ֆինբերգի հուշամեդալ (2001)
  • Իսահակ Պոմերանչուկի մրցանակ (2014)
  • Լոմոնոսովի մեծ ոսկե մեդալ (2015)

Հիմնական հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Келдыш Леонид Вениаминович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  2. http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-65.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
  3. http://www.ras.ru/win/db/award_dsc.asp?P=id-1.ln-ru
  4. https://www.phys.msu.ru/eng/news/slider-news-archive/2014/2014-Keldysh-award/
  5. Цитируемость статей по данным Scientific.ru
  6. Умер академик Леонид Келдыш // Индикатор, 11 ноября 2016
  7. Указ Президента Российской Федерации от 4 июня 1999 года № 701 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников Российской академии наук». // Официальный сайт Президента России. Проверено 18 августа 2016.
  8. Membrii Academiei de Ştiinţe a Moldovei: Dicţionar (1961—2006) / Ch.: Î.E.P. Ştiinţa, 2006
  9. Лауреаты премии Rusnanoprize 2009

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Леонид Вениаминович Келдыш (07.04.1931—11.11.2016) // УФН. — 2016. — Т. 186. — С. 1265—1266. — doi:10.3367/UFNr.2016.11.037979
  • Capasso F., Corkum P., Kocharovskaya O., Pitaevskii L., Sadovskii M.V. Leonid Keldysh // Physics Today. — 2017. — Vol. 70(6). — P. 75. — doi:10.1063/PT.3.3605

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]