Էվթիմեն
Էվթիմենը Մասալիայից (հին հունարեն՝ Ευθυμένης ο Μασσαλιώτης), հին հունական ծովագնաց Մասալիայից, ենթադրաբար մ․թ․ա․ VI դարից մինչև մ․թ․ ճանապարհորդել է Ատլանտյան օվկիանոսում՝ Հյուսիսային Աֆրիկայի ափերի երկայնքով և, հնարավոր է նաև այլ ջրերում[1]։ Էվթիմենի տեղեկագիրը լողի մասին չի պահպանվել։ Դրա մասին հայտնի է ուշ անտիկ ժամանակաշրջանի աշխարհագրագետ Մարսիան Հերակլեսի աշխատությունից։
Տարեգրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թե որ դարաշրջանում է ապրել Էվթիմենը՝ պարզ է, անհայտ է միայն նրա ճանապարհորդության նպատակը։ Մի շարք հետազոտողներ կարծում են, որ Էվթիմենն Պիֆեյի ժամանակակիցն էր, այսինքն՝ նա ապրել է մ.թ.ա. IV դարից մինչև մ․թ , մյուսները դա վերագրում են մ.թ.ա. VI դարի վերջից մինչև մ․թ․։ Ենթադրվում է, որ նրա ճամփորդությունը մասսալիացիներին Աֆրիկայի ափերը գաղութացնելու փորձն էր, ինչին դեմ էին արտահայտվում նրանց հանդեպ թշնամացած կարթագենցիները։ Այս պարագայում կարող է ճիշտ լինել միայն ավելի վաղ ժամանակաշրջանը[2], քանի որ Էվթիմենի ճամփորդությունը տեղի է ունեցել այն բանից առաջ, երբ մի քանի դար շարունակ Կարթագենը արգելափակել է Ջիբրալթարի նեղուցը օտարերկրյա նավերի համար և գերիշխանություն է ձեռք բերել Միջերկրական ծովի արևմտյան մասի հանդեպ։
Թե երբ են կարթագենցիները լիակատար վերահսկողություն հաստատել Ջիբրալթարի հանդեպ, անհայտ է. ամենավաղ ամսաթիվը կարող է լինել Ալալիայի ծովային ճակատամարտը (540 թվականի և 535 թվականի ընթացքում), ամենաուշը՝ 510 թվականից մինչև 509 թվականը, երբ Կարթագենի և Հռոմի միջև հաստատվել է նավարկության պայմանագիր, որով վերջինս ճանաչել է նեղուցի փակումը[3]։
Լողալու ուղին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էվթիմենը, ըստ երևույթին, դեպի հարավ լողացել է բավականին հեռու։ Մարսիան Հերակլեսը նշում է, որ նա հայտնաբերել է գետ, որում կային կոկորդիլոսներ և գետաձիեր, ամենայն հավանականությամբ, դա Սենեգալ գետն էր, չնայած պետք է հիշել, որ մ.թ.ա. առաջին հազարամյակից մինչև մ․թ․ կլիմայական պայմանները այլ էին, քան հիմա, և այդ կենդանիները ապրում էին Հյուսիսային Աֆրիկայի շատ այլ գետերում։ Ցանկացած արևմտաաֆրիկյան գետում կոկորդիլոսների հայտնաբերումը անխուսափելիորեն պետք է հանգեցներ ենթադրության, որ այն կապված է Նեղոսի հետ։ Ի վերջո, նույնիսկ Ալեքսանդր Մակեդոնացու ժամանակաշրջանում համարում էին, որ կոկորդիլոսները հանդիպում են միայն Նեղոսում։ Հետևաբար, հավանական է, որ հենց Էվթիմենն էր, թեկուզ և սխալ վարկածի հեղինակը, թե ինչու են Նեղոսում ամռանը առեղծվածային ջրհեղեղներ լինում․ ըստ նրա, պասսատներից առաջացած ջրհեղեղը, ծովային ջրի հսկայական զանգվածներ էր մղում դեպի Նեղոսի առասպելական հունը, որը թափվում է Ատլանտյան օվկիանոս։ Համոզմունքը, որ Նեղոսը իր ջրերը ուղղում է Ատլանտիկա ինչ-որ հունի միջով, պահպանվել է մինչև ուշ միջնադար․ նույնիսկ արաբները ենթադրում էին, որ Նիգերը «սևամորթների Նեղոս»-ն է[4]։ Այս թեմայով Սենեկան մեջբերում է Էվթիմենը քաղվածքը[5]։
|
Ես լողացել եմ Ատլանտիկ օվկիանոսով։ Այնտեղից հոսում է Նեղոսը, գետը, որն առավելագույն հոսք է ունենում պասսատային քամիների ժամանակ, քանի որ դրանք մղում են ծովի ջուրը։ Իսկ երբ պասսատային քամիները խաղաղվում են, ծովը հանդարտվում է, և արդյունքում Նեղոսի հոսքի ուժգնությունը նվազում է։ Այնուամենայնիվ, այստեղ ծովի ջուրը թարմ է, իսկ ջրային կենդանիները հիշեցնում են Նեղոսի ջրային կենդանիներին։ | 
|
Շուլթենն առաջարկել է, որ Էվթիմենի ճանապարհորդությունները Ատլանտյան օվկիանոսիով, հիմք հանդիսանան Ուեսանի և Մասսալիայի միջև հին առափնյա նավարկության նկարագրության համար։ 900 տարի անց այս նկարագրության հիման վրա ստեղծվել է Ավիենի աշխարհագրական բանաստեղծական գործը՝ «Ծովի ափեր»։ Մեկ այլ հեղինակ, լավ գիտեր ափերը և տվել է ճշգրիտ տեղեկություններ՝ փոքր ինչ աղավաղելով հենց Ավիենի ստեղծագործությունը։
Ավիենն օգտագործել է շրջալողը, որը վերջին աղբյուրն էր, որտեղ Տարտեսոսը հիշատակվում էր չքանդված քաղաք, որի հեղինակին այլևս հայտնի չէ Ջիբրալթարի նեղուցով անցնելու նավարկության մասին։ Ընդհակառակը, նա խոսում է Իսպանիայում Տարտեսոսի և Մայնակայի միջև եղած ցամաքային ճանապարհի մասին։ Հետևաբար, այս շրջալողը պատկանում է այն ժամանակաշրջանին, երբ Էվթիմենն էր ապրում, և շատ հավանական է, որ վերջինս ճանապարհորդել էր ոչ միայն աֆրիկյան, այլև Ատլանտյան օվկիանոսի եվրոպական ափերով։ Եթե Ավիենի աղբյուրի այս վերագրումը ճիշտ է, ապա կարելի է ենթադրել, որ Աֆրիկայի ափերին Ջիբրալթարի նեղուցի փակվելուց անմիջապես առաջ նավարկությունը ստանձնել է Էվթիմենը՝ մինչև Եվրոպայի ծովափի երկայնքը[6]։
Այլընտրանքային տեսակետի համաձայն՝ էվթիմենյան շրջագայությունը գեղարվեստական գրականություն է՝ հիմնված ժամանակի աշխարհագրական ներկայացումներին[7]։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Էվթիմենը Ֆերդինան Լալեմանի «Պյութեոս։Անտիկ նավարկողի օրագիրը» (1956) վեպում կերպար է։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Хенниг, 1961, էջ 104
- ↑ Хенниг, 1961, էջ 105
- ↑ Хенниг, 1961, էջ 106—107
- ↑ Хенниг, 1961, էջ 106
- ↑ Луций Анней Сенека. Вопросы естествознания, IV, 2, 22.
- ↑ Хенниг, 1961, էջ 107
- ↑ Ельницкий, 1962, էջ 40—41
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էվթիմեն» հոդվածին։ |
| ||||||
