Էկզոլուսին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Էկզոլուսին
Էկզոմոլորակի արբանյակ նկարչի ցուցադրության մեջ HD 28185 b:Մոլորակը գտնվում է բնակելիության գոտու ներքին սահմանին։
Հետազոտման տվյալներ
Տեսակաստղագիտական մարմինների տեսակ
Տեսանելի աստղային մեծություն (V)
Աստղաչափություն
Բնութագիր
Ֆիզիկական տվյալներ
Ուղեծրի էլեմենտներ

«Էկզոլուսին» կամ Էկզոարբանյակ, էկզոմոլորակի բնական արբանյակ։

Որոնման մեթոդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոդել համակարգչային ծրագրից՝ Celestia: երկրանման արբանյակ, որը պտտվում է սատուրնանման մոլորակի շուրջ:

Շատ էկզոմոլորակներ ունեն էկզոլուսիններ, սակայն դրանք գտնելը բարդ աշխատանք է։ Չնայած էկզոմոլորակների որոնման մեծ հաջողություններին, էկզոլուսինները դժվար է գտնել ներկայիս առկա մեթոդներով։ Այսպիսով, տիրուհի աստղի սպեկտրում գծերի տեղաշարժով արբանյակներով մոլորակը հնարավոր չէ տարբերել միայնակ մոլորակից։ Այնուամենայնիվ, էկզոլուսին գտնելու մի քանի այլ եղանակներ կան, բայց դրանք անարդյունավետ են։

  • Ուղղակի դիտարկում
  • Տարանցիկ մեթոդ
  • Էկզոմոլորակի սպեկտրոսկոպիա
  • Պուլսարի ժամանակացույց
  • Տարանցիկ ժամանակացույցի էֆեկտներ

Ուղղակի դիտարկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անգամ էկզոմոլորակի ուղղակի դիտարկումը, խոչընդոտվում է ցանկացած մոլորակի և Մայր աստղի լուսավորության մեծ տարբերությամբ։ Այնուամենայնիվ, մակընթացային տաքացումով տաքացվող էկզոլուսինների ուղղակի դիտարկումները հնարավոր են արդեն գոյություն ունեցող տեխնոլոգիաներով[1]։

Տարանցիկ մեթոդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ էկզոմոլորակն անցնում է իր աստղի դիմացով, աստղի տեսանելի փայլը փոքր-ինչ նվազում է։ Այս էֆեկտի մեծությունը համաչափ է մոլորակի շառավղի քառակուսուն։ Այս մեթոդով հայտնաբերված ամենափոքր օբյեկտը Գլիզե 436 Բ-ն է՝ Նեպտունի չափ։ Մեր արեգակնային համակարգի արբանյակների չափի էկզոլուսինները չեն կարողանա հայտնաբերել նույնիսկ պլանավորված տիեզերական աստղադիտակները։

2013 թվականի դրությամբ էկզոլուսինը գտնելու համար ամենահարմար գործիքը «Կեպլեր» ուղեծրային աստղադիտակն է, որը հետևում է մոտավորապես 150 000 աստղերի։ Կան մի շարք աշխատանքներ, որոնք նվիրված են նրա օգնությամբ էկզոլուսին փնտրմանը[2]։ 2009 թվականին կանխատեսվել էր, որ «Կեպլերը» կկարողանա հայտնաբերել 0,2 երկրային զանգվածով արբանյակներ (10 անգամ ավելի զանգվածային, քան Արեգակնային համակարգի ամենազանգվածային արբանյակները)[3]։ Բայց 2013 թվականի աշխատանքի համաձայն, մինչև 25 երկրային մոլորակների կարմիր թզուկների համակարգերում նույնիսկ 8-10 երկրային արբանյակները կարող են հայտնաբերվել միայն 25-50% հավանականությամբ[2]։

Էկզոմոլորակի սպեկտրոսկոպիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնի են էկզոմոլորակների սպեկտրների ուսումնասիրության մի քանի հաջողված դեպքեր, ներառյալ HD 189733 A b-ն և HD 209458 b-ն։ Մոլորակների համար սպեկտրալ տվյալների որակը շատ ավելի վատ է քան աստղերի համար, և այժմ անհնար է առանձնացնել արբանյակի կողմից ներդրված սպեկտրի բաղադրիչը։

Պուլսարի ժամանակացույց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008 թվականին Մոնակոյի համալսարանից Լյուիսը, Սաքեթը և Մարդլինգը առաջարկեցին պուլսար մոլորակների արբանյակների որոնման համար օգտագործել պուլսարի թայմինգը։ Հեղինակները կիրառել են այս մեթոդը PSR B1620-26 b-ի վրա և պարզել, որ եթե կայուն արբանյակ պտտվի այս մոլորակի շուրջ, ապա այն կարող է հայտնաբերվել, եթե մոլորակի և արբանյակի միջև հեռավորությունը լինի մոլորակի և պուլսարի միջև հեռավորության 1/15 - ը, իսկ լուսնի և մոլորակի զանգվածի հարաբերակցությունը կլինի 5% կամ ավելի։

Տարանցիկ ժամանակացույցի էֆեկտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008 թվականին աստղագետ Դեյվիդ Քիփինգը հոդված է հրապարակել այն մասին, թե ինչպես կարելի է համատեղել միջին տարանցման ժամանակի փոփոխության բազմաթիվ դիտարկումները տարանցման տևողության ժամանակի փոփոխությունների հետ, ինչը թույլ կտա նույնականացնել էկզոլուսնի եզակի ստորագրությունը։ Ավելին, աշխատանքը ցույց է տվել, թե ինչպես կարելի է որոշել էկզոլուսնի զանգվածը և դրա հեռավորությունը մոլորակից՝ օգտագործելով այս երկու էֆեկտները։ Հեղինակը փորձել է այս մեթոդը Glise 436 b-ի վրա և ցույց է տվել, որ այս մոլորակի համար երկրային զանգվածի արբանյակի ժամանակային ազդեցությունը հնարավոր է գտնել 20 վայրկյանի ընթացքում։

Բնութագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էկզոլուսին գտնելու և դիտելու դժվարության պատճառով դրանց հատկությունները մնում են քիչ հայտնի։ Դրանք պետք է շատ տարբեր լինեն, ինչպես նաև մեր արեգակնային համակարգում մոլորակների արբանյակների հատկությունները։

Նոմենկլատուրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջազգային աստղագիտական միությունը դեռ չի հաստատել էկզոլուսինների անվանացանկի համակարգը, քանի որ դրանցից դեռ շատ քիչ բան է հայտնի։ Նման համակարգը կարող է օգտագործել կամ արաբական կամ հռոմեական թվանշաններ նշելու համար՝ համարը բարձրացնելով ըստ արբանյակների հայտնաբերման կամ արբանյակի հեռավորությունից մինչև հայրենի մոլորակ։ Օրինակ, եթե արբանյակները հայտնաբերեն 51 Pegasus b-ի շուրջ, ապա դրանք կկոչվեն կամ ՝ «51 Pegasus b 1», «51 Pegasus b 2» և այլն, կամ ՝ «51 Pegasus b I», «51 Pegasus b II» և այլն։

Արբանյակների զանգվածի մոդելավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունի մոդել, որը թույլ է տալիս գնահատել արբանյակների ընդհանուր զանգվածը՝ կախված մոլորակի զանգվածից, որի շուրջ նրանք պտտվում են, դրանց առավելագույն քանակը և ուղեծրերի պարամետրերը։ Մոդելը հիմնված է արեգակնային համակարգի հսկա մոլորակների արբանյակների զանգվածի էմպիրիկորեն հաստատված կախվածության վրա հենց մոլորակների զանգվածից։ Միջին հաշվով, արբանյակների զանգվածը կազմում է մոլորակի մոտ 0,0001 զանգված ՝ անկախ արբանյակների քանակից և արբանյակների վրա զանգվածի բաշխումից[4]։

Հաշվարկները և համակարգչային մոդելավորումը ցույց են տվել, որ այս գործընթացում մնացած բոլոր արբանյակների զանգվածի վերջնական հարաբերակցությունը մոլորակի զանգվածին կազմում է 10−4 մոլորակի զանգված նախնական պայմանների լայն տիրույթում[5]։

Մոլորակի մոդելի օրինակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունքները լրացուցիչ սահմանափակումներ են մտցնում գազային հսկաների և այլ աստղերի զանգվածների վրա ՝ նրանց արբանյակների վրա երկրային կյանքի հնարավորության համար։ Դրանցից մեկն այն է, որ այս տեսակի կյանքի համար անհրաժեշտ է բավականաչափ խիտ մթնոլորտ, ինչպիսին է երկիրը։ Արբանյակը պետք է ունենա բավարար զանգված և, որպես հետևանք, բավարար ձգողական ուժ մակերեսի վրա, որպեսզի մթնոլորտը չթուլանա արտաքին տարածության մեջ։ Օրինակ, որպեսզի արբանյակը ունենա երկրի զանգված, գազային հսկան պետք է ունենա առնվազն 31 Յուպիտերի զանգված (և որոշ լրացուցիչ ցածր զանգվածային արբանյակներով, որոնք նման են Յուպիտերի և Սատուրնի արբանյակներին, 32-33), ըստ էության, լինելով միջին զանգվածային շագանակագույն թզուկ։

Էկզոլուսնի թեկնածուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 2012 թվականին հրապարակվել է wasp-12 B 1 էկզոլուսնի գոյության վարկածը wasp-12 B մոլորակում։ Այս եզրակացությունը հիմնված է աստղի փայլի կորի առանձնահատկությունների վրա, երբ մոլորակն անցնում է իր սկավառակով (հայտնաբերման տարանցիկ մեթոդ)։ Արբանյակի գնահատված չափը կազմում է նրա մոլորակի չափի 1/3-ը կամ Երկրի չափի 6,4-ը[6][7]։
  • 2014 թվականին հայտնագործությունը հրապարակվեց MOA-2011-BLG-262L B օբյեկտի միկրոէլենսացիայի միջոցով՝ կամ արբանյակ ազատ լողացող հսկա մոլորակի մոտ, կամ մոլորակ՝ կարմիր կամ շագանակագույն թզուկ աստղի մոտ[8][9]։
  • 2017 թվականին հայտարարվել է Kepler-1625 b-ի դեղին թզուկ համակարգում[10] Kepler-1625 B մոլորակի շուրջ պտտվող Kepler-1625 B մոլորակի շուրջ տրանզիտային եղանակով էկզոլուսնի հնարավոր հայտնաբերման մասին։ 2017 թվականի հոկտեմբերին նախատեսվել էր նրա անմիջական դիտարկումը Հաբլ տիեզերական աստղադիտակի կողմից, քանի որ այդ ժամանակ սպասվում է նրա տարանցումը[11]։
  • Wasp-49 B մոլորակի շուրջ նատրիումի գազի (Na I) առկայությունը wasp—49 դեղին թզուկ համակարգին պատկանող մոլորակի ∼ 1,5-2 շառավղով, կարող է ցույց տալ, որ այս տաք Յուպիտերը պտտվում է հրաբխային ակտիվ էկզոմունայի շուրջ, որը Յուպիտերի արբանյակի չափի է[12]։
  • 2020 թվականին հայտարարվել են էկզոմոլորակների 6 էկզոլուսինների թեկնածուներ՝ KOI-268.01, Kepler-517 b (KOI-303.01), Kepler-1000 b (KOI-1888.01), Kepler-409 b (KOI-1925.01), Kepler-1326 b (KOI-2728.01) և Kepler-1326 b (KOI-2728.01): 1442 բ (կոի-3220.01)[13][14]:
  • 2021 թվականին ձևավորվող էկզոմոլորակների մի քանի թեկնածուներ հայտնաբերվեցին փոշու և գազի օղակում, որը շրջապատում է PDS 70 C մոլորակը PDS 70 երիտասարդ փոփոխական աստղի համակարգում[15]։

Ծանթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Peters M. A., Turner E. L. On the Direct Imaging of Tidally Heated Exomoons(անգլ.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 2013. — Т. 769. — № 2. — doi:10.1088/0004-637X/769/2/98 — Bibcode: 2013ApJ...769...98P — 1209.4418 Архивировано из первоисточника 16 Նոյեմբերի 2021.
  2. ↑ 2,0 2,1 Awiphan, S.; Kerins, E. The detectability of habitable exomoons with Kepler(անգլ.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 2013. — Т. 432. — № 3. — С. 2549—2561. — doi:10.1093/mnras/stt614 — Bibcode: 2013MNRAS.432.2549A — 1304.2925
  3. ↑ Kipping, David M.; Fossey, Stephen J.; Campanella, Giammarco On the detectability of habitable exomoons with Kepler-class photometry(անգլ.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 2009. — Т. 400. — № 1. — С. 398—405. — doi:10.1111/j.1365-2966.2009.15472.x — Bibcode: 2009MNRAS.400..398K — 0907.3909
  4. ↑ Canup R. M., Ward W. R. A common mass scaling for satellite systems of gaseous planets(անգլ.) // Nature. — 2006. — Т. 441. — № 7095. — С. 834—839. — ISSN 0028-0836. — doi:10.1038/nature04860 — Bibcode: 2006Natur.441..834C
  5. ↑ Доценко (2006 թ․ հունիսի 16). «Предложена периодическая система спутников планет-гигантов». CNews (ռուսերեն). OОО «СИНЬЮС.РУ». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 16-ին.
  6. ↑ Sokov, E. N.; Vereshchagina, I. A.; Gnedin, Yu. N.; Devyatkin, A. V.; Gorshanov, D. L.; Slesarenko, V. Yu.; Ivanov, A. V.; Naumov, K. N.; Zinov'ev, S. V.; Bekhteva, A. S.; Romas, E. S.; Karashevich, S. V.; Kupriyanov, V. V. Observations of Extrasolar Planet Transits with the Automated Telescopes of the Pulkovo Astronomical Observatory(անգլ.) // Astronomy Letters : journal. — 2012. — Т. 38. — № 3. — С. 180—190. — doi:10.1134/S106377371203005X — Bibcode: 2012AstL...38..180S Архивировано из первоисточника 30 Հուլիսի 2017. (Archive of the abstract).
  7. ↑ «Российские астрономы впервые открыли луну возле экзопланеты». РИА Новости. 2012 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 16-ին.
  8. ↑ Bennett, D. P.; Batista, V.; Bond, I. A. et al. MOA-2011-BLG-262Lb: A Sub-Earth-Mass Moon Orbiting a Gas Giant Primary or a High Velocity Planetary System in the Galactic Bulge(անգլ.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 2014. — Т. 785. — № 2. — doi:10.1088/0004-637X/785/2/155 — Bibcode: 2014ApJ...785..155B — 1312.3951 Архивировано из первоисточника 21 հունվարի 2019.
  9. ↑ Новости планетной астрономии Արխիվացված 2018-10-06 Wayback Machine // allplanets.ru
  10. ↑ Астрономы заметили спутник у экзопланеты Արխիվացված 2019-12-14 Wayback Machine, 31 июля 2017
  11. ↑ doi:10.3847/1538-3881/aa93f2
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  12. ↑ Sodium and Potassium Signatures of Volcanic Satellites Orbiting Close-in Gas Giant Exoplanets Արխիվացված 2019-08-30 Wayback Machine, AUGUST 29, 2019
  13. ↑ doi:10.1093/mnras/staa3743
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  14. ↑ Western Space team theorizes rare exomoon discovery Արխիվացված 2020-06-30 Wayback Machine, June 23, 2020
  15. ↑ Myriam Benisty et al. A Circumplanetary Disk Around PDS70 c Արխիվացված 2021-07-22 Wayback Machine, July 21, 2021

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էկզոլուսին&oldid=9228845» էջից