Զարնենի սպիտակ գիրք
Զարնենի սպիտակ գիրք (գերմ.՝ Weisse Buch von Sarnen), միջնադարյան Շվեյցարիայի պատմական տարեգրությունների և փաստաթղթերի ձեռագիր ժողովածու, որը կազմել է մատենագիր Հանս Շրիբերը[1] 1470-1472 թվականներին, այնուհետև նրա կողմից լրացումներ են կատարվել մինչև 1474 թվականը։ Այդ գործը շարունակել են հինգ այլ հեղինակներ 1481-1607 թվականներին։ Պահվում է Զարնեն քաղաքի Վհուկների ամրոցի պետական արխիվում[2]։
Բովանդակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զարնենի սպիտակ գիրքը բաղկացած է երկու մասից։ Առաջին մասում, մոտավորապես 350 էջերում, շարադրված է Օբվալդեն կանտոնի պատմությանը, տնտեսությանը և գույքային հարաբերություններին առնչվող տարբեր փաստաթղթերի բովանդակությունը, ներառյալ այն փաստաթղթերը, որոնք վերաբերում են ձևավորվող Համադաշնության[1] անդամների հարաբերություններին։ Դրանք տեքստեր են, որոնք պարունակում են տվյալներ կենտրոնական Շվեյցարիայի տարբեր քաղաքների և շրջանների, իշխանների և տիրակալների, եպիսկոպոսների և հոգևորականների, ֆրանսիական և գերմանական թագավորների, ձկնորսության իրավունքների մասին որոշումներին, 1424 թվականից Լյուցեռնի և Ալպնախի միջև նավարկության կարգավորման, սահմանային հարցերի և այլ իրադարձությունների մասին՝ սկսած 1315 թվականից։ 22 էջանոց երկրորդ մասում նկարագրված է Ուրի, Շվից և Ունտերվալդեն կանտոնների պատմությունը։ Այդտեղ, 14-րդ դարի կեսերի ավելի վաղ աղբյուրների հիման վրա, առաջին անգամ ներկայացվում են ավելի հին լեգենդար պատմության հիմնական դրվագները՝ օտար նվաճողներից շվեյցարացիների ազատագրվելու և պատմական այլ իրադարձությունների մասին, որոնք հետագայում դարձան քրեստոմատիական՝ չար ֆոգտը, ով կոպտորեն խախտելով իր իրավասության սահմանները ծաղրում էր թույլերին ու աղքատներին, ճանապարհը, «Ռյութլիի երդմանը» տանող ուղին, Համադաշնության ստեղծումը և այլն։ Այդտեղ պատմվում է նաև ոմն «Thall»-ի (Վիլհելմ Տելլ) և նրա հակառակորդ «Gijssler»-ի, Ուրի և Շվիցի կուսակալ Հերման Գեսլերի մասին, ով կախել էր էրցհերցոգի գլխարկը Ալտդորֆի կենտրոնական հրապարակի լորենու վրա։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1507 թվականին մատենագիր Պետերման Էտերլինը Սպիտակ գրքի տեքստերի մի մասը, հիմնականում Վիլհելմ Տելլի պատմությունը, տեղափոխել է իր «Շվեյցարական Համադաշնության տարեգրություն»։ Իսկ 1534-1536 թվականներին գլարուսցի պատմաբան Էգիդի Չուդին միավորել է Սպիտակ գրքից և իրեն հայտնի մի շարք այլ աղբյուրներից ունեցած տեղեկություններ։ Դրա արդյունքում գրվել է «Շվեյցարիայի պատմություն»-ը (Chronicon Helveticum), որը շատ տարածված էր մի քանի դարերի ընթացքում։ Սակայն այդտեղ նկարագրված իրադարձությունների պատմական հավաստիության մասին գիտությունը սպառիչ ապացույցներ չունի։ Այնուամենայնիվ, 1734-1736 թվականներին Բազելում հրատարակված Սպիտակ գրքի պատճենի հիման վրա Ֆրիդրիխ Շիլլերի գրած հանրահայտ «Վիլյամ Տելլ» դրաման, Շվեյցարիայի անկախության համար այդ առասպելական մարտիկի պատմությունը և առաջին երեք կանտոնների ներկայացուցիչների մտացածին երդումը Ռութլիում (1307), համաշխարհային համբավ են ձեռք բերել։ Այդ ժամանակ Սպիտակ գրքի առաջին ստեղծող՝ 15-րդ դարի համայնքային գրագիր Հանս Շրիբերը, լիովին մոռացվել է։
Երկրորդ անգամ Զարնենի սպիտակ գիրքը պատահաբար հայտնաբերվել է 1854 թվականին՝ լքված ձեղնահարկում, հին թղթերի մեջ։ Կանչով Զարնեն ժամանած Ցյուրիխի պետական արխիվագետ Հերոլդ Մեյեր ֆոն Կնոնաուն, անմիջապես գտածոյի մեջ ճանաչել է երկրի խոշորագույն գրավոր ազգային հուշամատյաններից մեկը։ Հետագայում Սպիտակ գրքի մասին իմանում է նաև Ցյուրիխի պատմության պրոֆեսոր Գեորգ ֆոն Վիսը և նրա ու ֆոն Կնոնաուի միջև պայքար է սկսվել սկզբնաղբյուրը հրապարակելու իրավունքի համար։ Միայն 1928 թվականին Նիդվալդենից պետական արխիվագետ Ռոբերտ Դյուրերը կարողացել է գիտականորեն ապացուցել, որ հենց Հանս Շրիբերն է եղել Սպիտակ գրքի և համապատասխանաբար, Վիլհելմ Տելի պատմության հեղինակը։ Գերմանագետ Պիտեր ֆոն Մետը Սպիտակ գրքի և Հանս Շրիբերի մասին գրել է․ «Շվեյցարացի ոչ մի հեղինակ չի ստեղծել ավելի մեծ նշանակություն ունեցող ստեղծագործություն («Kein Schweizer Autor hat je ein Werk von grösserer Wirkung verfasst.»):
2012 թվականից Զարնենի սպիտակ գրքի ֆաքսիմիլեն հասանելի է նաև առցանց։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Gerold Meyer von Knonau: Die Chronik im weissen Buche zu Sarnen. Zürich, 1857.
- Bergier, Jean-François. Wilhelm Tell: Realität und Mythos. München: Paul List Verlag, 1990.
- Johnson, Edgar N. "Reviews" Speculum 26.2 (1951): 428–430.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Eintrag im Handschriftencensus
- Das Weisse Buch von Sarnen. Wortlaut und Übersetzung des Chroniktextes von Bruno Meyer Արխիվացված 2020-11-24 Wayback Machine
- Veröffentlichungen zum Weissen Buch im Opac der Regesta Imperii
- Das Weisse Buch von Sarnen, Vollständiges Digitalisat in der Virtuellen Handschriftenbibliothek der Schweiz
- Beschreibung von Regula Schmid Keeling, 2012 in der Virtuellen Handschriftenbibliothek der Schweiz e-codices
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զարնենի սպիտակ գիրք» հոդվածին։ |
|
