Բեսս
| Բեսս հին հունարեն՝ Βήσσος և լատին․՝ Bessus | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ծնվել է | մ.թ.ա. 4-րդ դար |
| Մահացել է | մ. թ. ա. 329 |
| Մահվան վայր | Եկբատան, Համադան, Իրան |
| Կրոն | Զրադաշտականություն |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | սատրապ |
 Bessus Վիքիպահեստում | |
Բեսս, գահանուն՝ Արտաքսերքս V (հուն․՝ Βήσσος, մ.թ.ա. 4-րդ դար - մ. թ. ա. 329, Եկբատան, Համադան, Իրան), պարսից ինքնահռչակ թագավոր[1]։ Կառավարել է մ․թ․ա․ 330-329 թվականներին։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բեսսը նախքան գահակալ դառնալը զբաղեցրել է Բակտրիայի սատրապի պաշտոնը։ Մ․թ․ա․ 331 թվականի հոկտեմբերի մեկին տեղի է ունեցել Գավգամելայի ճակատամարտը, որտեղ Ալեքսանդր Մակեդոնացին հաղթանակ է տարել Դարեհ երրորդ Կոդոմանոսի դեմ[2]։ Ճակատամարտի ժամանակ Բեսսը ղեկավարել է պարսկական բանակի ձախ թևը, որը հիմնականում կազմված է եղել սատրապի ռազմիկներից։ Տանուլ տալով ճակատամարտը և խուսափելով Ալեքսանդրի զորքի հետ բախումից, Դարեհ երրորդը Բեսսի ուղեկցությամբ նահանջել է Էկբատան, որտեղ անցկացրել է ամբողջ ձմեռը։ Հաջորդ տարի Դարեհ երրորդը շարժվել է դեպի արևելք՝ Բակտրիայում ավելի շատ զորքեր հավաքելու մտադրությամբ։ Ճանապարհին Բեսսը սատրապների հետ դավադրություն է կազմակերպել և գահընկեց է արել Դարեհին։ Դավադիրները մտադիր են եղել Դարեհին հանձնել Ալեքսանդրին, բայց Ալեքսանդր Մակեդոնացին շարունակել է հետապնդել պարսիկներին, նույնիսկ Դարեհի տապալման լուրն իմանալով։
Մ․թ․ա 330 թվականի հուլիսին Հեկտամպոլիսի մոտ դավադիրներն իմանալով Ալեքսանդրի հետապնդման մասին, մահացու վիրավորել են Դարեհին և խուճապահար դիմել փախուստի։ Դարեհի սպանությունից հետո Բեսսն իրեն թագավոր է հռչակել՝ ընդունելով Արտաքսերքս հինգերրոդ գահանունը։ Հաստատվելով Բակտրիայում՝ Բեսսն իր շուրջն է համախմբել վճռական մարդկանց, ովքեր պատրաստ էին դիմակայելու մակեդոնացիներին։
Մ․թ․ա․ 329 թվականի գարնանը Ալեքսանդր Մակեդոնացին լուրջ պատրաստությունից հետո անցել է Հինդուկուշ և ներխուժել Բակտրիա։ Բեսսը նահանջել է Սոգդիանա՝ անցնելով Օքս գետը (ժամանակակից Ամու Դարյա) Ալեքսանդրը շարունակել է հետապնդումը։ Բեսսը ժողովրդականություն չի վայելել Արևելյան Իրանում և Միջին Ասիայում, չնայած շարունակել է աքեմենյան թագավորների քաղաքականությունը։ Պարսկական տիրապետության ժամանակ այդ տարածքներն անընդհատ գտնվել են պատերազմների մեջ։ Բեսսը չստանալով տեղական ցեղերի աջակցությունը, ընկել է մակեդոնական հրամանատարներից մեկի՝ Պտղոմեոս Լագի ձեռքը։
Մահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դարեհ երրորդի մահից հետո Ալեքսանդր Մակեդոնացին իրեն համարել է Աքեմենյանների օրինական ժառանգորդ։ Նա գերեվարված Բեսսի հետ վարվել է այնպես, ինչպես պարսից թագավորները ապստամբների հետ։ Ալեքսանդրի հրամանով կտրել են Բեսսի քիթը, ականջները և շղթայակապ, առանց հագուստի տարել են կառափնարան։
Գոյություն ունեն հակասական պատմություններ Բեսսի մահվան վայրի և պատճառի վերաբերյալ։ Ըստ Կուրտիուս Ռուֆուսի Բեսսին խաչել են այն վայրում, որտեղ սպանել են Դարեհ երրորդին։ Արրիան պնդում է, որ ենթարկել են կտտանքների, ապա գլխատել Էկբատայում[3]։ Պատմիչ Պլուտարքոսը ենթադրում է,որ Բակտրիայում Մակեդոնացու դատավարությունից հետո, Բեսսին դատել են պարսկական սովորության համաձայն՝ կապելով երկու ծառերի գագաթներից թեքել են ներքև։ Բաց թողնելուց հետո ծառերը ուղվել են մասնատելով դատապարտյալին[4]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «ЭСБЕ/Бесс, сатрап Бактрии — Викитека». ru.wikisource.org. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ «ВОЕННАЯ ЛИТЕРАТУРА --[ Военная история ]-- Руф К.К. История Александра Македонского». militera.lib.ru. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ «ВОЕННАЯ ЛИТЕРАТУРА --[ Военная история ]-- Арриан. Поход Александра». militera.lib.ru. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ «Плутарх. Александр и Цезарь». lib.ru. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- BCHP 1 Արխիվացված 2019-01-19 Wayback Machine
- Livius.org: Bessus / Artaxerxes V Արխիվացված 2013-06-22 Wayback Machine
| Նախորդող: Դարեհ III |
Պարսկաստանի արքաների արքա մ․թ․ա․ 330-329 |
Հաջորդող: Ալեքսանդր III (Ալեքսանդր Մեծ) |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բեսս» հոդվածին։ |
| ||||||
