Բազեներ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Բազեներ (այլ կիրառումներ)
Բազե | |
![]() | |
Դասակարգում | |
Թագավորություն | Կենդանիներ (Animalia) |
Տիպ/Բաժին | Քորդավորներ (Chordata) |
Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
Դաս | Թռչուններ (Aves) |
Կարգ | Բազեանմաններ (Falconiformes) |
Ընտանիք | Բազեներ (Falconidae) |
Ենթաընտանիք | Falconinae |
Ցեղ | Բազե (Falco) Linnaeus, 1758 |
Բազեներ (լատին․՝ Falco, գրաբար` Բազէ), գիշատիչների կարգի ընտանիք։ Հայտնի է ցեղին պատկանող շուրջ 40 տեսակ.
Falco naumanni — Տափաստանային հողմավոր բազե
Falco tinnunculus — Սովորական հողմավոր բազե
Falco rupicolus — Ժայռային հողմավոր բազե
Falco newtoni — Մադագասկարյան հողմավոր բազե
Falco punctatus — Մավրիկիոսյան հողմավոր բազե
†Falco duboisi — Ռեյունիոնյան հողմավոր բազե (վերացել է մոտ 1700 թվականին)
Falco araeus — Սեյշելյան հողմավոր բազե
Falco moluccensis — Բծավոր մկնաբազե
Falco cenchroides — Մոխրամորուս կամ Ավստրալական մկնաբազե
Falco sparverius — Ճնճղուկանման կամ Ամերիկյան մկնաբազե
Falco rupicoloides — Մեծ հողմավոր բազե
Falco alopex — Աղվեսանման մկնաբազե
Falco ardosiaceus — Մոխրագույն հողմավոր բազե
Falco dickinsoni — Մոխրաճերմակ բազե
Falco zoniventris — Մադագասկարյան շերտավոր մկնաբազե
Falco chicquera — Կարմրահեր մանրաբազե
Falco vespertinus — Մանրաբազե
Falco amurensis — Ամուրյան մանրաբազե
Falco eleonorae — Էլեոնորայի բազե, ալետ կամ Էլեոնարայի արտույտաբազե
Falco concolor — Արծաթագույն արտույտաբազե
Falco femoralis — Կարմրահոն բազե կամ ապլոմադո
Falco columbarius — Աղավնաբազե
Falco rufigularis — Գիշերային բազե
Falco deiroleucus — Կարմրակուրծ բազե
Falco subbuteo — Արտույտաբազե
Falco cuvierii — Աֆրիկյան արտույտաբազե
Falco severus — Կարմրափոր արտույտաբազե
Falco longipennis — Ավստրալական արտույտաբազե
Falco novaeseelandiae — Նորզելանդական բազե
Falco berigora — Գորշ բազե
Falco hypoleucos — Մոխրագույն բազե
Falco subniger — Սև բազե
Falco biarmicus — Միջերկրածովյան բազե
Falco jugger — Շահեն կամ լագգար
Falco cherrug — Գիշաբազե կամ Բալոբան
Falco rusticolus — Ճախրուկ
Falco mexicanus — Մեքսիկական բազե
Falco peregrinus — Թափառաբազե կամ Սապսան
Falco fasciinucha — Կարճապոչ բազե
Ընդհանուր բնութագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բազեները փոքր և միջին մեծության թռչուններ են, արուն փոքր է էգից։ Վերին կտուցն ատամնանման ելուստով է, իսկ քթանցքերի կենտրոնում կա մաշկային թմբիկ։ Թևերը երկար են ու նեղ, պոչը՝ կարճ։ Փետուրները խիտ են, կոշտ։ Էգը և արուն միանման են գունավորված։ Ուժեղ են, ճարպիկ, թռչում են արագ։ Բույն չեն հյուսում, ձվերը (2–6 հատ, խայտաբղետ) դնում են գետնին, ժայռերի վրա կամ ուրիշ թռչունների բներում։ Թխսում է հիմնականում էգը։ Սնվում են փոքրիկ կաթնասուններով, թռչուններով, սողուններով, միջատներով, հազվադեպ՝ լեշերով։
Հայաստանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայաստանում կա բազեների 8 տեսակ` կարմրաոտ բազե, աղավնաբազե, միջերկրածովյան բազե, թափառաբազե (սապսան), գիշաբազե(բալոբան), արտույտաբազե, սովորական հողմավար բազե և տափաստանային հողմավար բազե։
Նկարագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Սապսանը Հայաստանում բնադրող է, նստակյաց։ Բնակվում է ժայռերում, հաճախ զբաղեցնում է ագռավների բները։ Զոհին որսում է հիմնականում թռիչքի ընթացքում։ Գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում։
- Բալոբանը շիկամոխրագույն է, նստակյաց, հանդիպում է լեռնատափաստաններում, մերձարևադարձային շրջաններում, ձմռանը՝ նաև Արարատյան դաշտում։ Ունի սուր ձայն։
- Արտույտաբազեի գունավորումը խայտաբղետ է։ Տարածված է անտառային շրջաններում։
- Աղավնաբազեն կարճ թևերով է, հանդիպում է բաց տարածություններում, կարելի է վարժեցնել տնային պայմաններում՝ որպես որսորդական թռչուն։
- Սովորական հողմավար բազեն նստակյաց է, ապրում է ամենուր, ձմռանը՝ բնակավայրերից ոչ հեռու։ Ոչնչացնում է կրծողներին։
- Տափաստանային հողմավոր բազեն կիսաանապատային գոտում։ Պահպանվում է օրենքով։
- Կարմրաոտ բազեն չվող է, հազվագյուտ։ Բնակվում է բաց տարածքներում։ Զոհին փնտրում է՝ լարերին նստած, կամ օդում կանգի պահին նետվում է նրա վրա։ Համարվում է որսորդական թռչուն։ Ոչնչացնում է մանր կրծողներին։
- Միջերկրածովյան բազեն բնադրող չվող է, հազվագյուտ։ Հայաստանում առաջին անգամ հայտնաբերվել է 1960-ական թվականներին։ Երգում է՝ երկար ժամանակ նույն տեղում նստած։ Բնակվում է գիհու կամ փշոտ թփուտների առկայությամբ ցածրադիր չոր լեռնալանջերին։ Որպես հազվագյուտ տեսակ՝ կարիք ունի հատուկ պաշտպանության, արհեստական թռչնաբներ ներգրավելու միջոցով հնարավոր է բարձրացնել համակեցության խտությունը։
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 208)։ ![]() |
![]() | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բազեներ» հոդվածին։ |
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բազեներ» հոդվածին։ |
|