Առողջ շրջակա միջավայրի իրավունք
Առողջ միջավայրի իրավունք կամ կայուն և առողջ միջավայրի իրավունք, իրավապաշտպան և հասարակական բնապահպանական կազմակերպությունների կողմից պաշտպանվող մարդու իրավունք, որի նպատակն է պահպանել մարդու առողջությունն ապահովող էկոլոգիական համակարգերը[1][2]։ Իրավունքը փոխկապակցված է մարդու առողջության պահպանմանն ուղղված այլ իրավունքների հետ, ինչպիսիք են` ջրի և սանիտարական մաքրման իրավունքը, սննդի իրավունքը և առողջության իրավունքը[3]։
Օրենքը պետության համար պատասխանատվություն է սահմանում կարգավորել և կիրառել բնապահպանական չափորոշիչները, վերահսկել աղտոտումը և այլ կերպ ապահովել արդարադատություն և պաշտպանություն շրջակա միջավայրի խնդիրներից տուժած համայնքների համար[4]։ Առողջ շրջակա միջավայրի իրավունքը կարևոր իրավունք է հանդիսացել կլիմայի փոփոխության և բնապահպանական այլ հարցերի վերաբերյալ դատավարությունների ընթացքում բնապահպանական իրավական նախադեպեր ստեղծելու համար[5][6]։
Առողջ միջավայրի իրավունքը դրված է մարդու իրավունքների և կլիմայի փոփոխության միջազգային մոտեցման հիմքում։ Այդ իրավունքին սատարող միջազգային պայմանագրերը ներառում են Ստոկհոլմի 1972 թվականի հռչակագիրը, Ռիո դե Ժանեյրոյի 1992 թվականի հռչակագիրը և վերջերս ընդունված Շրջակա միջավայրի վերաբերյալ Համաշխարհային պակտը։ ՄԱԿ-ի անդամ ավելի քան 150 պետություններ այս իրավունքն այս կամ այն ձևով ճանաչել են ազգային օրենսդրության, դատավարության, սահմանադրական իրավունքի, պայմանագրային օրենքի և այլ միջոցներով։ Երկու տարածաշրջանային պայմանագրեր՝ Մարդու և ժողովուրդների իրավունքների աֆրիկյան խարտիան և Մարդու իրավունքների ամերիկյան կոնվենցիան, ներառում են բարենպաստ շրջակա միջավայրի իրավունք[7]։ Մարդու իրավունքների պաշտպանության այլ փաստաթղթերում, ինչպիսին է Երեխայի իրավունքների կոնվենցիան, բնապահպանական խնդիրները հիշատակվում են այնքանով, որքանով դրանք առնչվում են սույն փաստաթղթի հիմնական ուղղություններին, տվյալ դեպքում խոսքը վերաբերում է երեխաների իրավունքներին։
Մարդու իրավունքների և շրջակա միջավայրի հարցերով հատուկ զեկուցողներ Ջոն Նոքսը (2012-2018) և Դեյվիդ Բոյդը (2018 թվականից) ցուցումներ են տվել, թե ինչպես կարելի է այդ իրավունքները ձևակերպել միջազգային իրավունքում[8]։ Դա հավանության է արժանացել ՄԱԿ-ի և տեղական իրավաբանական համայնքների մակարդակի մի շարք կոմիտեների կողմից (օր.՝ Նյու Յորքի փաստաբանների կոլեգիա) 2020 թվականին[9]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «The Case for a Right to a Healthy Environment»։ Human Rights Watch (անգլերեն)։ 2018-03-01։ Վերցված է 2021-02-10
- ↑ «The Time is Now for the UN to Formally Recognize the Right to a Healthy and Sustainable Environment»։ Center for International Environmental Law (en-US)։ 2018-10-25։ Վերցված է 2021-02-10
- ↑ «OHCHR | Good practices on the right to a healthy environment»։ www.ohchr.org։ Վերցված է 2021-02-10
- ↑ Boyle Alan (2012-08-01)։ «Human Rights and the Environment: Where Next?»։ European Journal of International Law (անգլերեն) 23 (3): 613–642։ ISSN 0938-5428։ doi:10.1093/ejil/chs054
- ↑ Atapattu, Sumudu (2018), «The Right to a Healthy Environment and Climate Change: Mismatch or Harmony?», The Human Right to a Healthy Environment: 252–268, https://www.cambridge.org/core/books/human-right-to-a-healthy-environment/right-to-a-healthy-environment-and-climate-change/4000179282C67A3C0794A98F75D4E7F0
- ↑ Varvastian Sam (2019-04-10)։ «The Human Right to a Clean and Healthy Environment in Climate Change Litigation» (անգլերեն)
- ↑ Human Rights, Health & Environmental Protection: Linkages in Law & Practice։ Health and Human Rights Working Paper Series No 1
- ↑ «OHCHR | Right to a healthy and sustainable environment»։ www.ohchr.org։ Վերցված է 2021-02-10
- ↑ «Human Right to a Healthy Environment: UN Formal Recognition»։ nycbar.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2021-02-10
