Օքսիդիչներ

Օքսիդիչներ
Քիմիական հատկություններ
	Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Օքսիդիչ քիմիկատների միջազգային պիկտոգրամ

Օքսիդիչներ, այլ նյութեր օքսիդացնելու հատկություն ունեցող քիմիական նյութեր։ Օքսիդացնել ասելով՝ հասկանում ենք էլեկտրոն կորզելու գործընթաց։ Սովորական օքսիդիչներն են՝ թթվածինը, ջրածնի պերօքսիդը և հալոգենները։ Մի դեպքում օքսիդիչն իրենից ներկայացնում է նյութ, որը ռեակցիայի ընթացքում էլեկտրոններ է վերցնում փոխազդող նյութի ատոմներից, մյուս դեպքում այն իրենից ներկայացնում է նյութ, որը տալիս է իր էլեկտրաբացասական ատոմը, սովորաբար թթվածինը։ Այրման, պայթյունի և օրգանական օքսիդավերականգնման ռեակցիաների ժամանակ տեղի է ունենում էլեկտրաբացասական ատոմի՝ թթվածնի տեղափոխում։

Էլեկտրոն ընդունողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օքսիդավերականգնման ռեակցիան էլեկտրոնների անցումներով իրականացվող ռեակցիա է, որին մասնակցում են օքսիդիչը (էլեկտրոնների ակցեպտոր) և վերականգնիչը (էլեկտրոնների դոնոր)։ Դասական մետաղօրգանական օքսիդիչ է հանդիսանում ֆերոցենիում իոնը՝ Fe(C
5H
5)+
2, որն էլեկտրոն ընդունելով վեր է ածվում Fe(C₅H₅)₂ նյութին։ Ամենաուժեղ էլեկտրոնային ակցեպտորներից, որը հասանելի է վաճառքում, կապույտ գույնի կատիոն ռադիկալ նյութն է, որն ստանում են N(C₆H₄-4-Br)₃ նյութից^[1]։

Կան տարբեր աղյուսակներ, որոնցում ներկայացված են զանազան ռեագենտների էլեկտրոն ընդունելու հատկությունները՝ օքսիդավերականգնման պոտենցիալը, օրինակ՝ Ստանդարտ էլեկտրոդային պոտենցիալ (տվյալների էջ)։

Ատոմ փոխանակող օքսիդիչ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ դեպքերում օքսիդիչն իր մոլեկուլում առկա թթվածնի ատոմը «տալիս է» այն նյութին, որի հետ փոխազդում է։ Այս համատեքստում օքսիդիչը կարող է անվանվել օքսիգենացնող ռեագենտ կամ թթվածին փոխանցող ագենտ։ Օրինակ՝ MnO−
4 (պերմանգանատ իոն), CrO2−
4 (քրոմատ իոն), OsO₄ (օսմիումի քառօքսիդ), և հատկապես ClO−
4 (պերքլորատ իոն)։ Բոլոր նշված նյութերը պարունակում են թթվածին։ Որոշ դեպքերում այս նյութերը կարող են հանդես գալ որպես էլեկտրոնային ակցեպտորներ՝ կախված փոխազդող նյութի բնույթից։

Ոժեղ օքսիդիչի և վերականգնիչի միջև ընթացող ռեակցիայի ցուցադրություն։ Մի քանի կաթիլ գլիցերինը (վերականգնիչ) ավելացնում են մանրացված կալիումի պերմանգանատի (ուժեղ օքսիդիչ) վրա, սկսվում է բուռն ռեակցիա, որն ուղեկցվում է ինքնաբոցավառմամբ։ Մակեդոնիայի Կիրիլ և Մեֆոդի համալսարան, քիմիայի ֆակուլտետ։

Օքսիդացնող ագենտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թթվածին (O₂)
Օզոն (O₃)
Ջրածնի պերօքսիդ (H₂O₂) և այլ անօրգանական պերօքսիդներ
Ֆտոր (F₂), քլոր (Cl₂) և այլ հալոգեններ
Ազոտական թթու (HNO₃) և նիտրատներ
Ծծմբական թթու (H₂SO₄)
Պերօքսիերկծծմբական թթու (H₂S₂O₈)
Պերօքսիմոնոծծմբական թթու (H₂SO₅)
Քլորիտ, քլորատ, պերքլորատ և այլ նմանատիպ հալոգենմիացություններ
Հիպոքլորիտ և այլ հիպոհալոգենիտներ՝ ներառյալ կենցաղում օգտագործվող սպիտակեցնող միջոցները (NaClO)
Քրոմի վեցվալենտ միացությունները՝ քրոմական թթու, երկքրոմական թթու, քրոմի եռօքսիդ, քրոմատներ և երկքրոմատներ
Նատրիումի պերբորատ
Ազոտի ենթօքսիդ (N₂O), ազոտի երկօքսիդ (NO₂) և ազոտի երկօքսիդի դիմեր (N₂O₄)
Կալիումի նիտրատ (KNO₃), սև վառոդ
Նատրիումի բիսմուտատ

Վտանգավոր նյութերի որոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վտանգավոր օքսիդացնող քիմիկատն այն նյութն է, որը կարող է առաջացնել կամ նպաստել այլ նյութի այրմանը^[2]։ Այս սահմանման համաձայն՝ որոշ նյութեր, որոնք վերլուծաբան քիմիկոսների կողմից դասակարգված են որպես օքսիդիչներ, չեն համարվում վտանգավոր օքսիդիչներ։ Դրա օրինակ է հանդիսանում կալիումի երկքրոմատը, որը չի անցնում օքսիդացնող նյութի վտանգավոր ապրանքատեսակի փորձարկում։ ԱՄՆ տրանսպորտի նախարարությունն ունի օքսիդիչ նյութերի կոնկրետ սահմանում։ Գոյություն ունի օքսիդիչների երկու սահմանում, դրանք են՝ 5-րդ դասի 5.1 (а) 1 և 5.1 (а) 2 ենթադասերը։ Առաջին ենթադասը վերաբերում է պինդ օքսիդիչներին, որոնց այրման ժամանակամիջոցը փոքր կամ հավասար է կալիումի բրոմատի և ցելյուլոզի 3:7 հարաբերակցությամբ խառնուրդի այրման ժամանակամիջոցին։ Երկրորդ ենթադասը վերաբերում է հեղուկ օքսիդիչներին, որոնք 690-2070 կՊա ճնշման դեպքում ինքնաբոցավառվում են ավելի կարճ ժամանակամիջոցում, քան 1:1 հարաբերությամբ 65 % ազոտական թթվի և ցելյուլոզի խառնուրդը^[3]։

Ընդհանուր օքսիդիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ելանյութ	Արգասիք
O₂ թթվածին	Տարբեր օքսիդներ, հիմնականում՝ H₂O և CO₂
O₃ օզոն	Տարբեր՝ կետոններ, ալդեհիդներ, ջուր
F₂ ֆտոր	F⁻
Cl₂ քլոր	Cl⁻
Br₂ բրոմ	Br⁻
I₂ յոդ	I⁻, I− 3
ClO⁻ հիպոքլորիտներ	Cl⁻, H₂O
ClO− 3 քլորատներ	Cl⁻, H₂O
HNO₃ ազոտական թթու	NO ազոտի ենթօքսիդ NO₂ ազոտի երկօքսիդ
SO₂ ծծմբի երկօքսիդ	S ծծումբ (Ավելի շատ հանդես է գալիս որպես վերականգնիչ)
Վեցվալենտ քրոմ CrO₃ քրոմի եռօքսիդ CrO2− 4 քրոմատներ Cr 2O2− 7 երկքրոմատներ	Cr³⁺, H₂O
MnO− 4 պերմանգանատներ MnO2− 4 մանգանատներ	Mn²⁺ (թթվային) կամ MnO₂ (հիմնային)
${\ce {RuO4}}$ ռութենիումի քառօքսիդ ${\ce {OsO4}}$ օսմիումի քառօքսիդ	Օրգանական սինթեզներ
H₂O₂ և այլ պերօքսիդներ	Տարբեր, ներառյալ՝ օքսիդներ և ջուր
$Tl(III)$ թալիումի միացություններ	$Tl(I)$ թալիումօրգանական միացություններ

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ N. G. Connelly, W. E. Geiger (1996). «Chemical Redox Agents for Organometallic Chemistry». Chemical Reviews. 96 (2): 877–910. doi:10.1021/cr940053x. PMID 11848774.
↑ Australian Dangerous Goods Code, 6th Edition
↑ 49 CFR 172.127 General Requirements for Shipments and Packagings; Subpart D

[Geiger-1] N. G. Connelly, W. E. Geiger (1996). «Chemical Redox Agents for Organometallic Chemistry». Chemical Reviews. 96 (2): 877–910. doi:10.1021/cr940053x. PMID 11848774.

[2] Australian Dangerous Goods Code, 6th Edition

[3] 49 CFR 172.127 General Requirements for Shipments and Packagings; Subpart D

[1]

[2]

[3]