Ագաթա Լաշ

Ագաթա Լաշ գերմ.՝ Agathe Lasch
Ծնվել է	հուլիսի 4, 1879(1879-07-04) Բեռլին, Գերմանական կայսրություն
Մահացել է	օգոստոսի 18, 1942(1942-08-18) (63 տարեկան) Ռիգա, Ռայխսկոմիսարիատ Օստլանդ
Բնակության վայր(եր)	Համբուրգ
Քաղաքացիություն	Գերմանական ռայխ
Մասնագիտություն	համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Համբուրգի համալսարան և Բրին Մոր քոլեջ
Ալմա մատեր	Հայդելբերգի համալսարան
Գիտական աստիճան	բանասիրական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	գերմաներեն
Agathe Lasch Վիքիպահեստում

Ագաթա Լաշ (գերմ.՝ Agathe Lasch, հուլիսի 4, 1879(1879-07-04), Բեռլին, Գերմանական կայսրություն - օգոստոսի 18, 1942(1942-08-18), Ռիգա, Ռայխսկոմիսարիատ Օստլանդ), գերմանացի լեզվաբան, գերմանագետ։

Համբուրգի համալսարանի առաջին կին պրոֆեսորը։ Նա հիմք դրեց միջին ստորին գերմաներենի պատմական ուսումնասիրությանը։ Ազգությամբ հրեա լինելով՝ Ագաթա Լաշը ուղարկվեց Ռիգա (Օստլանդիա) և սպանվեց Հոլոքոստի ժամանակ։

Կենսագրություն

Կյանքի սկզբնական փուլ

Ագաթա Լաշը ծնվել է 1879 թվականին Բեռլինում՝ հրեա վաճառականի ընտանիքում։ Իր երեք քույրերի նման նա նույնպես ավարտել է ուսուցիչների վերապատրաստման հաստատությունը (1898 թ.), որից հետո՝ մինչև 1906 թվականը, դասավանդել է աղջիկների տարբեր դպրոցներում, այդ թվում` արհեստագործական և առևտրային։ 1906-ին նա ստացել է իր դիպլոմը Շառլոտենբուրգի կայսրուհի Ավգուստա ավագ դպրոցից։ Այնուհետև նա սկսեց ուսումնասիրել գերմանագիտություն և գերմանական գրականության պատմություն Հալլեում և Հայդելբերգում, որի արդյունքում նա դիսերտացիա է գրել և դոկտորի կոչում ստացել 1909 թվականին գերմանացի միջնադարյան Վիլհելմ Բրաունից։ Սակայն որպես կին նա 1908 թվականին Բեռլինում չի ընդունվել գերմանագիտություն դասավանդելու։ Այնուամենայնիվ, իր ակտիվ գիտական գործունեության շնորհիվ նա հրավեր ստացավ Բրին Մավրի կանանց քոլեջ (Փենսիլվանիա, ԱՄՆ)՝ որպես ասիստենտ։

Գիտական գործունեություն

Հենց այնտեղ լույս է տեսել նրա «Հարավ-գերմաներենի քերականությունը» («Mittelniederdeutsche Grammatik») (1914), որն առ այսօր պատմական գերմանագիտության բնագավառում հիմնարար հիմնարար գիտական աշխատանքն է և ժանրի լավագույն օրինակը։ ԱՄՆ-ի Առաջին համաշխարհային պատերազմ մտնելու հետ կապված` Ագաթա Լաշը ստիպված էր վերադառնալ Գերմանիա 1917 թվականին։ Հայրենիք վերադառնալուն պես նա դարձավ Համբուրգի գերմանական սեմինարիայի ուսուցչի օգնական։ Հաբիլիտացիայի ընթացակարգ անցնելուց հետո (1919), Լաշը դարձավ Համբուրգի համալսարանի պատմության մեջ առաջին կին ուսուցիչը 1923 թվականին, ինչպես նաև Գերմանիայի պատմության մեջ առաջին կին գերմանուհին, ով ստացավ պրոֆեսորի կոչում։ 1926 թվականին, հատկապես Ագաթա Լաշի համար, Համբուրգի համալսարանում ստեղծվեց միջին ցածր գերմաներենի ամբիոն, որի նախագահ դարձավ նա։ Համբուրգում նա շարունակեց իր գիտական ուսումնասիրությունները գերմաներենի պատմության մեջ, որի արդյունքները տպագրվել են «Berlinisch. Eine berlinische Sprachgeschichte» («Բեռլինի լեզուների պատմություն») 1928 թվականին։ Բացի այդ, Ագաթա Լաշը, գերմանացի գերմանագետ Կոնրադ Բորխլինգի հետ միասին, պատրաստել է երկու բառարան. մի բառարանում համակարգված էր հանզեաթական դարաշրջանի գերմաներենի խոսքի կանոնը, իսկ մյուսը նվիրված էր գերմաներենի Համբուրգի բարբառին։ Նա կարողացավ իր սեփական միջոցներով հրատարակել «Հարավ-գերմանական գրպանի բառարանի» («Mittelniederdeutsches Handwörterbuch») առաջին հրատարակությունը, և առաջին նման բառարանները Համբուրգում սկսեցին հայտնվել միայն 1956 թվականին, և դրանք հիմնված էին Լաշի և Բորխլինգի համատեղ բառարանագրական գործունեության վրա։

Ռեպրեսիան նացիստական շրջանում

Նացիոնալ-սոցիալիստական գերմանական բանվորական կուսակցության կողմից իշխանությունը զավթելուց հետո նրա անմիջական հեռացումը համալսարանից կանխվեց միայն օտարերկրյա գիտնականների անհապաղ միջամտության շնորհիվ։ Այնուամենայնիվ, 1934 թվականին նա ստիպված էր լքել միջին հարավ-գերմանական դեպարտամենտը։ 1937 թվականին Ագաթա Լաշը տեղափոխվեց Բեռլին՝ իր քույրերի հետ ապրելու, որտեղ փորձեց շարունակել իր գիտական հետազոտությունները։ Այնուամենայնիվ, Ագաթա Լաշը դեռ ենթարկվում էր խիստ ռեպրեսիաների. արգելք դրվեց նրա գիտական հրապարակումների վրա, նրա գիտական աշխատանքները ենթակա էին գրադարանների բռնագրավման, և ինքը կորցրեց մուտքը գրադարանների արխիվներ և հավաքածուներ (որպես հրեա նրան պարզապես այնտեղ արգելված էր) 1939 թվականին նա հրավեր ստացավ Տարտուի (Էստոնիա) համալսարան, ապա նաև Օսլոյի համալսարան, բայց Ագաթա Լաշի՝ երկիրը լքելու բոլոր փորձերը անմիջապես ճնշվեցին Գերմանիայի նացիստական կառավարության կողմից։

Մահ

Օգոստոսի 13-ին, նա ձերբակալվեց իր քույրերի հետ միասին. օգոստոսի 15-ին երեքն էլ արտաքսվեցին Ռիգա։ Հայտնի է, որ Ագատա Լաշը և նրա երկու քույրերը չեն հասել Ռիգայի գետտո։ 1942 թվականի օգոստոսի 18-ին Ռիգա հասնելուն պես նրանք սպանվեցին շրջակա անտառներում։

Հիշատակ

1970 թվականին Համբուրգում մի փողոց (Agathe-Lasch-Weg) անվանակոչվեց Ագաթե Լաշի անունով։

1992 թվականին, նույնպես Համբուրգում, հիմնադրվեց «Ագաթա Լաշ» մրցանակը 5000 ԱՄՆ դոլարի չափով, որը շնորհվում է միջին ցածր գերմանական լեզվի ուսումնասիրության մեջ ակնառու ձեռքբերումների համար։

1999 թվականից ի պատիվ Համբուրգի համալսարանում դասախոսությունների դահլիճ է անվանակոչվել։

Բեռլինում, Հալենսիում, Կուրֆյուրստանդամի մերձակա մի հրապարակ 2004 թվականին կոչվեց Ագաթե Լաշչի անունով (Agathe-Lasch-Platz):

Համբուրգի պատմաբանների ասոցիացիայի նախաձեռնությամբ 2007 թվականին Գուստավ Լեոյի փողոցի թիվ 9 տանը տեղադրվեց հուշաքար։

2009 թվականին «Կանանց պարտեզների» ասոցիացիայի անդամները Համբուրգի Օլսդորֆերի գերեզմանատանը Ագաթա Լաշի պատվին հուշաքար տեղադրեցին։

2010 թվականին Բեռլինի Շմարգերդորֆ միկրոշրջանում Կասպար Թեիսի փողոցի թիվ 26 տան առջևի ճակատում նույնպես հուշաքար էր կանգնեցվել` նվիրված Ագաթա Լաշին և նրա քույրերին` Մարգարեթին և Էլիզաբեթին։

Աշխատություններ

• Geschichte der Schriftsprache in Berlin bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts («Բեռլինի գրավոր լեզվի պատմությունը մինչև 16-րդ դարի կեսեր»), դիսերտացիա, Բեռլինի համալսարան, 1909
• Die Mittelniederdeutsche Grammatik («Հարավ-գերմաներենի քերականություն»)(1914)
• Der Anteil des Plattdeutschen am niederelbischen Geistesleben im 17. Jahrhundert («Հարավ-գերմաներենի դերը հարավ-էլբական մտավոր կյանքում»), հաբիլիտացիայի հետազոտական աշխատանք, Համբուրգի համալսարան, 1919
• Berlinisch. Eine berlinische Sprachgeschichte («Բեռլինի լեզուների պատմություն»), 1928.
• Mittelniederdeutsches Handwörterbuch («Միջին հարավ-գերմաներենի գրպանի բառարան»). Հրատարակություն1-7 (с 1928 до 1934)
• Beate Hennig, Jürgen Meier: Kleines Hamburgisches Wörterbuch, Wachholtz Verlag (Հեննիգ, Բեատե, Մեյեր, Յուրգեն. Փոքր Համբուրգի բառարան, հրատարակիչ Wachholtz), Համբուրգ, 2006, ISBN 3-529-04650-7

Գրականություն

• Conrad Borchling: Agathe Lasch zum Gedächtnis. Ansprache auf der Jahresversammlung des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung zu Goslar am 28. September 1946. In: Niederdeutsche Mitteilungen. Herausgegeben von der Niederdeutschen Arbeitsgemeinschaft zu Lund, Jg. 2, 1946, S. 7-20:
• Christine M. Kaiser, Agathe Lasch (1879–1942): erste Germanistikprofessorin Deutschlands, Teetz et al.: Hentrich & Hentrich / Berlin: Stiftung Neue Synagoge, Centrum Judaicum, 2007, (Jüdische Miniaturen; Bd. 63), ISBN 3-938485-56-6:
• Christine M. Kaiser: ‚Ich habe Deutschland immer geliebt...‘ Agathe Lasch (1879-1942). In: Joist Grolle, Matthias Schmoock< (Hrsg.): Spätes Gedenken. Hamburg 2009, ISBN 978-3-8378-2000-3, S. 65-98:

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ագաթա Լաշ» հոդվածին։