Վարթբուրգ (դղյակ)
 գերմ.՝ Wartburg | |
|---|---|
 Նկարագրություն | |
| Տեսակ | դղյակ և թանգարան |
| Վարչական միավոր | Այզենախ[1] |
| Երկիր |  Գերմանիա[1] |
| Կառուցված | 1067 |
| Ճարտարապետական ոճ | ռոմանական ճարտարապետություն |
| Ընթացիկ սեփականատեր | Թուրինգիա |
| Կայք | wartburg.de/de/ |
 | |
 | |
 Wartburg Castle Վիքիպահեստում | |
Վարթբուրգ դղյակ (գերմ.՝ Wartburg), դղյակ Թյուրինգիայում։ Գտնվում է Այզենախ քաղաքի մոտակա բլրի վրա` Թյուրինգյան անտառի հյուսիսարևելյան մասում, ծովի մակարդակից 441 մ բարձրության վրա։ Գերմանիայի պատմամշակութային հուշարձան է։ 1521 թվականի մայիսի 4-ից մինչև 1522 թվականի մարտի 6-ը, խուսափելով հետապնդումից, ամրոցում թաքնվել է եկեղեցու բարեփոխիչ Մարտին Լյութերը։ Այստեղ նա թարգմանել է Նոր կտակարանը։ 1999 թվականին դղյակն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարթբուրգ դղյակը պատկանել է Լյուդովինգների ազնվական տոհմին։ Տոհմի հիմնադիր Լյուդվիգ Մորուքավոր կոմսը (մահացել է 1056 թվականին) կրում էր գրեթե անհայտ ֆոն Ռինեկ (von Rieneck) ազգանունը։ Նրան հովանավորում էր Մայնցի արքեպիսկոպոսը։ Նրա որդի (կամ թոռ) Լյուդվիգը 1073 թվականին Վարթբուրգ լեռան վրա հիմնում է իր ամրոցը[2]։ Դղյակն առաջին անգամ հիշատակվում է 1080 թվականին, երբ արքա Հենրի IV-ի ջոկատները հարձակվում են ամրոցի վրա։ 1113 թվականին, Լյուդվիգը, ձախողվելով Հենրի V արքայի դեմ կազմակերպված ապստամբությունում, իր ազատության դիմաց ստիպված զիջում է դղյակը։ Այդ փաստը վկայում է դղյակի ռազմական նշանակության մասին։
Լինելով Մայնցի արքեպիսկոպոսների կողմնակիցները` Լյուդովինգները շուտով ձեռք են բերում իշխանություն ու ճանաչում։ 1131 թվականին Լյուդվիգի որդի Լյուդվիգ I-ը Լոտար III արքայից ստանում է դերկոմսի, ապա նաև հերցոգի կոչում։ Այդ ժամանակաշրջանում դղյակը փայտից էր։ Դղյակի` այդ շրջանի տեսքը չի պահպանվել։
Դղյակը զգալիորեն բարեկարգում է Լյուդվիգ II-ը (1140-1172)։ Նրա իշխանության օրոք` 1156-1162 թվականներին, ամրոցում կառուցվում է պալատ, որը պատմամշակութային մեծ արժեք ուներ։ Ամրոցի արևելյան պատը նույնպես 12-րդ դարից է հասել մեր օրերը։
Վերջին Լյուդովինգը` Հենրին, կառավարել է 1227-1247 թվականները։ Վարթբուրգի դղյակը եղել է նրա գլխավոր և հիմնական նստավայրը։ Նրա մահից հետո` 1247 թվականին, ժառանգության համար պայքարի արդյունքում դղյակն անցնում է Վետիններին (գերմ.՝ Wettiner): Ավելի ուշ Թյուրինգիան անցնում է Մայսենի կոմսին, իսկ Վարթբուրգը դառնում է նրա նստավայրը։
1318 թվականին դղյակը խիստ տուժել է հրդեհից։ 1319 թվականին սկսվում են դղյակի վերականգնման աշխատանքները։ Այդ ժամանակ են կառուցվում ջեռուցվող մեծ շինությունը և ամրոցի հարավային աշտարակը։
15-րդ դարում դղյակը կորցնում է իր նախկին շքեղությունն ու նշանակությունը։ Դա ազդում է նաև դղյակի ճարտարապետական տեսքի վրա. քարե շինությունների փոխարեն կառուցվում են ավելի էժան փայտե կոնստրուկցիաներով շինություններ։
Վարթբուրգը ճարտարապետական նշանակալից փոփոխություններ է կրել 19-րդ դարում։ Սկսած 1950-ական թվականներից` դղյակում կատարվել են վերականգնողական լուրջ աշխատանքներ։
Մշակութային նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թյուրինգիայի Գերման I կոմսի իշխանության օրոք (1190-1216) Վարթբուրգը եղել է գերմանական բանաստեղծական արվեստի կենտրոններից մեկը։ Վարթբուրգի դղյակում տեղի են ունեցել հետագայում լեգենդար դարձած իրադարձություններ։ Դրանցից առավել նշանակալից է «Վարթբուրգի երգիչների մրցությունը» (գերմ.՝ Sängerkrieg), որ հայտնի է նաև «Վարթբուրգի պատերազմ» անունով[3]։
Վարթբուրգը սերտ առնչություն ունի գերմանական մշակույթի հետ։ 1221-1227 թվականներին այստեղ ապրել է Ելիզավետա Հունգարացին։ 1521-1522 թվականների դղյակում պատսպարվել է եկեղեցու բարեփոխիչ Մարտին Լյութերը։ Այստեղ նա գերմաներեն է թարգմանել Նոր կտակարանը, որ հայտնի է «Լյութերի Աստվածաշունչ» անունով։ Մի քանի անգամ դղյակ է այցելել Գյոթեն, առաջին անգամ` 1777 թվականին։ 1817 թվականի հոկտեմբերի 18-ին դղյակում տեղի է ունեցել Վարթբուրգյան տոնակատարությունը` գերմանական ուսանողական համայնքների խորհուրդը[4]։ Վարթբուրգյան երկրորդ տոնակատարությունը տեղի է ունեցել 1848 թվականին։
Դղյակում պահպանվում են Մորից ֆոն Շվինդի ֆրեսկոները։
19-րդ դարում դղյակը դարձել է գերմանական ազգային հուշարձան։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 archINFORM (գերմ.) — 1994.
- ↑ «Вартбург». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «Вартбургская война». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «Вартбургский праздник». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վարթբուրգ (դղյակ)» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
