Այսպես խոսեց Զրադաշտը

Այսպես խոսեց Զրադաշտը գերմ.՝ Also sprach Zarathustra
Ենթավերնագիր	Ein Buch für Alle und Keinen
Հեղինակ	Ֆրիդրիխ Նիցշե
Անվանվել է	Զրադաշտ
Տեսակ	գրավոր աշխատություն
Ժանր	փիլիսոփայական վեպ
Թեմա	փիլիսոփայություն
Բնօրինակ լեզու	գերմաներեն
Ստեղծման տարեթիվ	1883
Նախորդ	Զվարթ գիտություն
Հաջորդ	Բարուց և չարից անդին
Երկիր	Գերմանիա
Հրատարակման տարեթիվ	1885
Թվային տարբերակ	projekt-gutenberg.org/nietzsch/zara/zara.html
Վիքիդարան	Այսպես խոսեց Զրադաշտը

Այսպես խոսեց Զրադաշտը. Գիրք ամենքի և ոչ ոքի համար (գերմ.՝ Also sprach Zarathustra. Ein Buch für Alle und Keinen, 1883 - 1891), Ֆրիդրիխ Նիցշեի փիլիսոփայական վեպ, առաջին անգամ լույս է տեսել 1885 թվականին։

Գիրքը բաղկացած է չորս մասից։ Առաջինը լույս է տեսել 1883 թվականին, երկրորդը և երրորդը՝ 1884 թվականին, չորրորդը՝ 1885 թվականին, իբրև մասնավոր հրատարակություն։ 1886 թվականին Նիցշեն գիրքը հրատարակել է երեք մասերով։ Այս հիմն-արձակ գործը արտաբերվում է երևակայական մի հերոսի բերանով, որը պարսիկ մարգարե Զրադաշտի անունն է կրում։

Ներածություն

Տասը տարի լեռներում իբրև մենակյաց ապրելուց հետո Զրադաշտը որոշում է իր իմաստնությունը կիսել մարդկանց հետ։ Նա Չալպուտուր կով կոչվող ինչ-որ քաղաքի շուկայի հրապարակում քարոզում է գերմարդուն, սակայն իր ունկնդիրների կողմից արժանանում է ծաղրանքի։ Նա թողնում է ամեն ինչ և սկսում է որոնել իր համախոհներին։

Առաջին մասը Զրադաշտի հռչակավոր ճառերն են, որոնցում սկզբունքային Վասն երեք կերպարանափոխությունների գլխում Նիցշեն այլաբանորեն նկարագրում է գիտակցության երեք փուլերը։ Ըստ այդմ ընթերցողին մեկնաբանելու են առաջարկվում երեք պատկեր-փոխաբերություններ.

• ուղտի պատկեր (խորհրդանշում է գիտակցության ընդունող-հնազանդ վիճակը, որում այն զուրկ է ինքնուրույնությունից)
• առյուծի պատկեր (գիտակցությունը հոշոտում է ամեն ճշմարտություն, վազ է տալիս ազատության մեջ, սակայն նորերը ստեղծել դեռ չի կարող)
• մանկան պատկեր (սրան հատուկ է այն նախասկզբնական անմեղությունը, ինչը նոր արժեքների արարման նախապայմանն է)

«Անմեղություն է մանուկը և մոռացում, նոր սկիզբ, խաղ, ինքնագլոր անիվ, մի առաջին շարժում, մի սրբազան Այո-ասել։ Այո, արարումի խաղի համար, իմ եղբայրներ, հարկավոր է մի սրբազան Այո-ասել, իր կամքն է կամենում այժմ ոգին, իր աշխարհն է շահում աշխարհակորույսը այդ»

Սյուժե

Տասը տարի լեռներում միայնակ ապրելուց հետո Զրադաշտը սարերից իջնում է մարդկանց մոտ, որպեսզի հայտնի նրանց Գերմարդու մասին: Նա զարմանում է, երբ հանդիպում է Աստծո մասին խոսող ճգնավորին: Քաղաքում Զրադաշտը տեսնում է լարախաղացի արվեստով հիացող ամբոխին և խոսում է նրանց հետ Գերմարդու մասին: Կոչ է անում մարդկանց հավատարիմ լինել հողին և չհավատալ ոչ երկրային հույսերին: Լարախաղացը ծաղրածուի ջանքերով ընկնում է և մահանում: Զրադաշտը վերցնում է նրա դին և հեռանում է: Նրան են հետևում օձը և արծիվը: Տասներկու առակներում Զրադաշտը ծաղրում է կեղծ բարոյականությունը: Պատմում է երեք փոխակերպությունների մասին: Ոգին ուղտ է, որին բեռնում և լծում են: Տենչալով ազատություն՝ ուղտը վերածվում է առյուծի, որը փշրում է սովորույթների և բարոյականության հաստատված կարգը: Սակայն նա չի կարող դառնալ արարող առանց երրորդ փոխակերպության: Նա պիտի վերածվի մանկան:

Զրադաշտը անիծում է եկեղեցականներին, որոնք կոչ են անում սպանել մարմինը: Փառաբանում է զինվորներին, որոնք պատրաստ են գնալ մահվանն ընդառաջ և այդկերպ հաղթահարում են իրենց մեջ մարդուն: Պետությունը միֆ է, որի հաղթահարումը ևս կապված է նոր մարդու հայտնության հետ: Չարիքին բարիքով պատասխանելը հիմարություն է, քանզի փոքրիկ վրեժն ավելի մարդկային է վրեժի բացակայությունից: Մարդը նման է ծառի, որի սաղարթը վեր է խոյանում երկինք բարիքի ուղղությամբ, իսկ արմատները մխրճվում են չարիքի և մեղքի մեջ: Մարդը մայրամուտն է այն տեսակի, որը շարժվում է դեպի Գերմարդը: Բոլոր աստվածները մեռել են, եկել է Գերմարդու ապրելու ժամանակը: Զրադաշտը հեռանում է իր քարանձավը: Տարիներ անց նա նորից վերադառնում է մարդկանց մոտ: Նա ունի նոր առակներ: Կրոնը բոլոր համայն ուղիղը ծռող միտք է: Հավասարությունը կեղծիք է: Բոլոր իմաստունները ծառայել են սնոտիապաշտությանը: Իսկական իմաստունը երբեք չի ապրել քաղաքներում: Նրա տեղը անապատն է: Պոետները չափազանց իգական են: Մակերեսային են և ոչ հետևողական: Միայն իշխանության կամքը կարող է նոր արժեքներ ստեղծել: Իրեն չհասկացող ունկնդիրներին թողնելով՝ դառնացած հեռանում է:

Որոշ ժամանակ անց նա դարձյալ վերադառնում է: Խոսում է ծանրության ոգու մասին, որն ինչպես գաճաճը լծել էր իրեն և ուզում էր քարշ տալ իր անդունդը: Միայն արիությունն է փրկում փիլիսոփային: Այդ ծանրությունը բարին ու չարն են: Ամեն բանի վրա իշխում է պատահականությունը: Մարդիկ ամեն բան փոքրացնում են: Գայլին դարձնում են շուն, իսկ իրենք իրենց՝ ձեռնասուն։ Զրադաշտը փառաբանում է հեշտասիրությունը, իշխանատենչությունը և ինքնասիրությունը: Սրանք բնական կրքեր են և կանխորոշելու են ազնվականության նոր տիպը: Ուժեղ լինելու համար հարկ է ունենալ լայն հոգի, որը ունակ է նետել իրեն ամենայն պատահականի մեջ: Նա փառաբանում է մարդու մեջ եղած ամենայն չարը, քանի որ դա մեծ ուժ է մարդու ձեռքին: Այս քարոզներից հետո գազանները կոչում են Զրադաշտին հավերժական վերադարձի ուսուցիչ:

Զրադաշտը ծերանում է, նրա մազերը սպիտակում են: Նա հավատում է Զրադաշտի հազարամյա թագավորությանը: Մի օր օգնության կանչ է լսում, տեսնում է մռայլ մարգարեին, երկու թագավորների և ավանակի, վերջին պապին, կամավոր չքավորին և ստվերին: Նրանք ուզում են գտնել բարձրագույն մարդուն: Հոգնած Զրադաշտը վերադառնում է քարանձավ և գտնում է այնտեղ ցերեկը հանդիպած անցորդներին: Նրանց մեջ են օձը և արծիվը: Կազմակերպում է ընթրիք, որտեղ բոլորը խմում են գինի, ուտում են գառնուկներին և փառաբանում են Զրադաշտի իմաստնությունը: Բոլորը, անգամ ավանակը, աղոթում են: Զրադաշտը իր հյուրերին կոչում է «ապաքինվող» և փառաբանում է մեծ Կեսօրի գալուստը: Առավոտյան Զրադաշտը լքում է քարանձավը:

Մեջբերումներ

• Դու մե՜ծ լուսատու: Ի՜նչ կլիներ քո երջանկությունը, եթե դու չունենայիր նրանց, ում լույս ես տալիս:
• Շատ անկատար բան է մարդն ինձ համար: Սերն առ մարդը կործանելու էր ինձ:
• Ես ձեզ գերմարդն եմ ուսուցանում: Մարդը մի բան է, որ պետք է հաղթահարվի: Դուք ի՞նչ եք արել նրան հաղթահարելու համար: Բոլոր էակները ցարդ մի բան ստեղծել են իրենցից վեր. իսկ դուք կամենում եք այդ մեծ ալիքի տեղատվությու՞նը լինել և դեռ ավելի շուտ առ կենդանին ետ դառնալ, քան հաղթահարե՞լ մարդուն: Ի՞նչ է կապիկը մարդկանց համար: Ծաղրուծանակ կամ տանջալի ամոթ: Եվ ճիշտ նույնը պետք է լինի մարդը գերմարդու համար՝ ծաղրուծանակ կամ տանջալի ամոթ: Դուք անցել եք ճանապարհը ճիճվից մինչև մարդ, բայց ձեր մեջ դեռևս ճիճու է շատ բան: Երբևէ դուք կապիկ էիք, և նույնիսկ դեռ հիմա մարդը ավելի է կապիկ, քան որևէ կապիկ:

• Ճշմարիտ եմ ասում՝ աղտոտ գետ է մարդը: Արդեն պետք է ծով լինել, որ կարողանաս աղտոտ մի գետ մեջդ առնել` առանց կեղտոտվելու:
• Մարդը լար է՝ ձգված կենդանու և գերմարդու միջև, լար՝ անդունդի վրա:

Վտանգավոր է առաջ գնալը, վտանգավոր է ճանապարհին կենալը, վտանգավոր է ետ նայելը, վտանգավոր է սոսկալը և կանգնած մնալը:

• Ամենաարհամարվածը վերջին մարդն է:
• Ժամանակն է արդեն, որ մարդը իր նպատակը դնի իրեն: Ժամանակն է արդեն, որ մարդը ծիլը սերմանի իր բարձրագույն հույսի:
• Մարդիկ աշխատում են տակավին, որովհետև աշխատանքը ժամանց է։ Բայց հոգում են, որ ժամանցը չուժասպառի:
• Նա, ով կերակրում է սովյալին, սեփական իր հոգին է զորացնում. այսպես է ասում իմաստնությունը:
• Մի թողեք բարձրացածին դարձյալ հետ իր ցածը ընկնի:
• Այլ բան է միտքը, այլ բան՝ արարքը և այլ բան՝ պատկերը արարքի: Պատճառականության անիվը չի պտտվում նրանց միջև:
• Ով այժմ հիվանդանում է, նրա վրա հարձակվում է չարը, որը հիմա է չար. նա ցավ է ուզում պատճառել նրանով, ինչը իրեն է ցավ պատճառում:
• Դուք վերև եք նայում, երբ ձգտում եք բարձրանալ: Իսկ ես նայում եմ ներքև, քանզի բարձրացել եմ:
• Ով ամենաբարձր լեռներն է բարձրանում, նա ծիծաղում է կյանքի և բեմի բոլոր ողբերգությունների վրա:
• Ճիշտ է, մենք սիրում ենք կյանքը, բայց ոչ թե որ կյանքին, այլ որովհետև սիրելուն ենք սովոր: Սիրո մեջ միշտ մի քիչ խելագարություն կա: Սակայն խելագարության մեջ էլ միշտ մի քիչ բանականություն կա:
• Ոչ թե զայրույթով, այլ ծիծաղով են սպանում։
• Ամենը, ինչի մասին շատ են մտածում, դառնում է կասկածելի:
• Ես սովորեցի քայլել. այդ պահից ի վեր ես ինձ թույլ եմ տալիս վազել: Ես սովորեցի թռչել. այդ պահից ես չեմ սպասում նախ հրեն, որ տեղիցս պոկվեմ:
• Ստում է ոչ միայն նա, ով հակառակ իր իմացածի է խոսում, այլ մանավանդ նա, ով հակառակ իր չիմացածի է խոսում:
• Իսկական տղամարդու մեջ թաքնված է մի մանուկ, և սա խաղալ է ցանկանում: Մի խաղալիք է կինը, մաքուր ու նուրբ որպես գոհար, լուսաշող մի աշխարհի առաքինություններով, որ դեռ գոյություն չունի:
• Ամուսնությունը վերջ է տալիս բոլոր կարճ հիմարություններին որպես երկար հիմարություն:
• Թող վախենա տղամարդը կնոջից, երբ նա սիրում է. նա ամեն ինչ կզոհաբերի, նրա համար մնացած բոլորը դատարկ բաներ են:
• Արժեքների փոփոխությունը` արարողների փոփոխություն է:
• Վատթարագույն թշնամին, ում դու կարող ես հանդիպել, միշտ ինքդ ես լինելու, դու ինքդ ես քեզ դարանակալում։
• Իսկական տղամարդը երկու բան է ուզում` վտանգ և խաղ: Դրա համար էլ նա կամենում է կնոջը, իբրև ամենավտանգավոր խաղալիքը:
• Սիրել նրանց, ովքեր արհամարհում են մեզ, և ձեռք պարզել այն ուրվականին, որ մեզ վախեցնել է կամենում:
• Այս աշխարհը հավերժորեն անկատարյալ է, պատկերը՝ մի հավերժական հակասության, մի անկատար պատկեր, արբեցուցիչ մի վայելք իր անկատար արարչի համար:
• Որ ամեն ոք կարդալ պիտի սովորի՝ այս միտքը փչացնում է ոչ միայն գրելու ցանկությունը, այլև մտածելու:
• Ո՛վ արյունով ու հակիրճ ասացվածքներով է գրում՝ նա չի կամենում, որ իրեն կարդան, այլ` անգիր անեն:
• Պատվիր հորդ ու մորդ մինչև հոգուդ խորքը և միշտ հնազանդ եղիր նրանց:
• Ով թռչուն չէ՝ անդունդի վրա չպետք է ճախրի։

Հայերեն թարգմանություններ

«Այսպես խոսեց Զրադաշտը» երկն ամբողջությամբ թարգմանվել է հայերեն Հակոբ Մովսեսի կողմից՝ դիմանալով երեք հրատարակության։ 1914 թվականին Բաքվում լույս է տեսել երկի առաջին մասը Վահան Խորենու թարգմանությամբ։

Տես նաև

• Գերմարդ

Արտաքին հղումներ

• Վ. Խորենու թարգմանությամբ Նիցշեի «Այսպես խոսեց Զրադաշտը» երկի առաջին մասի թվային տարբերակը

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Այսպես խոսեց Զրադաշտը» հոդվածին։