Մատ (շախմատ)

Սև արքան մատ է ստացել. խաղն ավարտված է

Մատ, իրավիճակ շախմատում, երբ արքան գտնվում է շախի տակ, իսկ խաղացողը չի կարող անել որևէ քայլ այդ շախից պաշտպանվելու համար: Դա նշանակում է նման իրավիճակի մեջ հայտնված կողմի պարտություն: Շախմատային նոտագրության մեջ մատը խաղաքարի քայլից հետո նշանակվում է «×», «++» կամ «#» նշաններից մեկով:

Այսպիսով, մատ է, եթե միաժամանակ.

• արքան գտնվում է շախի տակ,
• արքան հնարավորություն չունի հեռանալ շախից (նրա շուրջը բոլոր դաշտերը զբաղված են խաղաքարերով կամ գտնվում են մրցակցի խաղաքարերի հարվածի տակ, կամ արքան գտնվում է խաղատախտակի եզրի մոտ),
• խաղացողը հնարավորություն չունի շախից ծածկվելու այլ խաղաքարով,
• չկա շախ հայտարարած խաղաքարը վերցնելու հնարավորություն:

Եթե արքային շախ հայտարարված չէ, բայց նա չունի այնպիսի քայլ, որ շախի տակ չհայտնվի, և նրա ոչ մի խաղաքար քայլ անելու հնարավորություն չունի, ապա դա պատ է, և պարտիայի արդյունքը ոչ-ոքի է:

«Մատ» բառի ծագումը

«Մատ» բառն առաջացել է պարսկերեն «շահ մատ» բառակապակցությունից, որը նշանակում է, որ արքան (շահը) անօգնական է, կաթվածահար է, մեկուսացված է, պարտություն է կրել (այդպիսի իմաստներ ունի պարսկերեն «մատ» բառը): Հայտնի է նաև «շահ մատ» բառակապակցության «շահը մեռավ» (արաբերեն «մատ» մեռել է) թարգմանությունը, սակայն պարսիկներն այդ տերմինը խաղում սկսել են օգտագործել արաբներից վաղ:

Մատ ըստ խաղաքարերի նվազագույն քանակի

Մատ անելու համար անհրաժեշտ խաղաքարերի նվազագույն քանակը (արքաներից բացի).

• Մեկ ծանր խաղաքար` թագուհի կամ նավակ

Հիմնական հոդված՝ Մատ թագուհով

Հիմնական հոդված՝ Մատ նավակով

• Երկու տարադաշտ փղեր (ցանկացած քանակությամբ նույնադաշտ փղերը մատ անել չեն կարող)

Հիմնական հոդված՝ Մատ երկու փղով

• Ձի և փիղ` մատ անելու ամենաբարդ տարբերակը: Այս մատը հնարավոր է միայն երբ արքան գտնվում է տախտակի այն գույնի անկյունում, որով տեղաշարժվում է փիղը (կամ այդ անկյան հարևան դաշտում` տախտակի եզրին): Այդպիսի մատ անելու համար պահանջվում է 33 քայլից ոչ ավելի, սակայն մատ անող խաղացողը պետք է շատ զգույշ խաղա, քանի որ սխալները կարող են հանգեցնել ոչ-ոքիի` պատի կամ առանց որևէ խաղաքար վերցնելու 50 քայլ անելու պատճառով:

Հիմնական հոդված՝ Մատ փղով և ձիով

• Երկու ձի. մատը հնարավոր է միայն պաշտպանվող խաղացողի կոպիտ սխալի դեպքում: Երբեմն հնարավոր է մատ արքայով և երկու ձիով ընդդեմ արքայի և զինվորի:

Հիմնական հոդվածներ՝ Մատ երկու ձիով և Երկու ձին ընդդեմ զինվորի

Մատ երկու ձիով

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Սևերի 1. … Աa8? քայլը հանգեցնում է 2. Кbc7× մատի: Սակայն սևերը հեշտությամբ խուսափում են մատից` խաղալով 1. … Աc8

• Երեք ձի. մատը հնարավոր է, սակայն գործնական պարտիաներում այդպիսի իրավիճակ գրեթե չի հանդիպում, քանի որ ձիերից առնվազն մեկը պետք է վերածված լինի զինվորից, ինչը չափազանց հազվադեպ է անհրաժեշտ լինում:

Եթե կողմերից ոչ մեկը չունի մատ անելու համար անհրաժեշտ խաղաքարերի քանակ, գրանցվում է ոչ-ոքի:

Մատի տարատեսակներ

• Անաստասիայի մատ
• Անդերսենի մատ
• Բոդենի մատ
• Գծային մատ
• Դել Ռիոյի մատ
• Դիլարամի մատ
• Լեգալի մատ
• Խեղդուկ մատ
• Խնայողական մատ
• Կատարյալ մատ
• Կոոպերատիվ մատ
• Հայելային մատ
• Հետադարձ մատ
• Հիմար մատ
• Ճիշտ մատ
• Մանկական մատ
• Մատ վերջին հորիզոնականում
• Մաքուր մատ
• Տրոիցկու մատ
• Ուսանոցային մատ
• Ֆիլիդորի մատ

Տես նաև

• Շախ
• Պատ

Աղբյուրներ

• Ինչպես մատ անել
• Շախմատ սկսնակների համար. մատ