Հեծելազոր

Հեծելազոր (ֆր.՝ cavalerie, իտալ.՝ cavaleria, լատին․՝ caballus «ձի» բառից), զորատեսակ, որը կազմված է ձի հեծած մարտիկներից։

Եգիպտոսի, Հնդկաստանի, Չինաստանի, Միջագետքի երկրների բանակներում, ինչպես նաև Հայկական լեռնաշխարհում մինչև հեծելազորի երևան գալը կիրառվել են ձի լծած մարտակառքեր։ Հեծելազորը որպես զորատեսակ երևան է եկել Ասորեստանում, Ուրարտուում և ստրկատիրական այլ պետություններում։ Մ․թ․ա․ VI դարում Պարսկաստանում այն հիմնական զորատեսակ էր (ծանր և թեթև)։ Կանոնավոր հեծելազոր Հին Հունաստանում առաջին անգամ օգտագործվել է մեր թվարկությունից առաջ IV դարում և ավելի կատարելագործվել Ալեքսանդր Մակեդոնացու բանակում (ծանր, միջին, թեթև)։ Իր մարտունակությամբ և հզորությամբ հռչակված էր հայկական հեծելազորը (տես Այրուձի)։ Հին հռոմեական բանակում հեծելազորը օժանդակ զորատեսակ էր լեգեոնի կազմում։ Արևմտյան Եվրոպայում ֆեոդալական զորքերի գլխավոր ռազմական ուժը կազմել է ասպետական հեծելազորը (ծանրազեն, զրահակիր)։ IX—X դարերում Կիևյան Ռուսիայի զորքերում իշխանական դրուժինաները կազմված էին հեծելազորից։ Իր բարձր մարտունակությամբ XIII—XIV դարերում աչքի է ընկել թաթար-մոնղոլական թեթև հեծելազորը։ XIV դարում հրազենի երևան գալով և հետևազորի դերի ուժեղացմամբ ասպետական ծանր հեծելազորը կորցրել է իր նշանակությունը։ XVI դարից սկսած մեծ դեր է խաղացել թեթև հեծելազորը, որը զինված էր հրազենով։ XVI դարի վերջից ռուսական բանակում կարևոր էր կազակական հեծելազորը։ Պետրոս I-ի օրոք ստեղծվեց կանոնավոր հեծելազոր։ Նապոլեոնյան պատերազմների ընթացքում մարտական լուրջ ուժ էր ֆրանսիական հեծելազորը, որը, սակայն, 1812 թվականի արշավանքների ժամանակ զիջեց ռուսական հեծելազորին։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-1918 թթ.) սկզբին պատերազմող կողմերի բանակներում հեծելազորը կազմում էր 8—10%։ Ռազմական տեխնիկայի տարբեր տեսակների զարգացման հետևանքով հեծելազորային գրոհները պատերազմում դարձան սակավ արդյունավետ, և ետպատերազմյան շրջանում հեծելազորները կրճատվեց, իսկ 1930-ական թվականների վերջին արևմտյան պետությունների մեծ մասում փաստորեն վերացվեց։ Մինչև 1939-1945 թթ.-ի երկրորդ համաշխարհային պատերազմը հեծելազորը պահպանվել էր միայն մի քանի երկրներում (Լեհաստան, Հունգարիա, Ռումինիա, Հարավսլավիա, ԽՍՀՄ և այլն)։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբի ռազմական գործողությունների փորձը, տանկային և օդային մեծ ուժերի կիրառումը հանգեցրին հեծելազորի քանակի (դիվիզիաներ) կրճատմանը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 342)։