Jump to content

Հանտավիրուս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հանտավիրուս
Orthohantavirus, Hantavirus
Սին Նոմբրե օրթոհանտավիրուսի էլեկտրոնային մանրադիտակային պատկեր
Տեսակտաքսոն
 Orthohantavirus Վիքիպահեստում

Օրթոհանտավիրուս (կամ հանտավիրուս), միաշղթա, պատյանավորված, բացասական-շղթայով ՌՆԹ վիրուս է, որը պատկանում է Բունյավիրալների կարգի Հանտավիրուս ընտանիքին[1]։ Այս վիրուսները վարակը սովորաբար հարուցում են կրծողների մոտ, սակայն նրանց մոտ հիվանդություն չի զարգանում[1]։ Մարդիկ հանտավիրուսներով կարող են վարակվել գտնվելով կոնտակտի մեջ կրծողի մեզի, թքի կամ կղանքի հետ։ Որոշ շտամներ հարուցում են պոտենցիալ մահացու հիվանդություններ, ինչպիսիք են հանտավիրուսային հեմոռագիկ տենդը երիկամային համախտանիշով, (ՀՀՏԵՀ) կամ հանտավիրուսային թոքային համախտանիշը (ՀԹՀ), որը հայտնի է նաև հանտավիրուսային կարդիոպուլմոնար համախտանիշ անվանումով[2], մինչդեռ մնացած շտամները կապ չունեն մարդկանց հիվանդացության հետ[3]։ ՀԹՀ-ն հազվադեպ հանդիպող թոքային հիվանդություն է, որը կապված է կրծողների աերոզոլացված արտազատումների ինհալացիայի հետ, որոնք կոնտամինացված են հանտավիրուսի մասնիկներով[2]։

Մարդկանց հանտավիրուսային վարակները գրեթե ամբողջովին կապված են կրծողի արտազատումների հետ մարդու շփման հետ, սակայն 2005-ին և 2019-ին Հարավային Ամերիկայում հաստատվեցին մարդուց մարդ փոխանցման դեպքեր Անդես վիրուսով[3]։

Հանտավիրուսը անվանվել է Հարավային Կորեայի Հանտան գետի շրջանում առկա վաղ բռնկման պատվին[4]։ Վիրուսն անջատվել է 1976-ին Հո-ՈՒանգ Լիի կողմից։

Նշաններ և ախտանշաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանտավիրուսային հեմոռագիկ տենդ երիկամային համախտանիշով

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երիկամային համախտանիշով հեմոռագիկ տենդերը (ԵՀՀՏ) կլինիկորեն նման հիվանդությունների խումբ է, որոնք հարուցվում են Հանտավիրիդե ընտանիքի Հանտավիրուսներով։ Այն հայտնի է նաև Կորեական հեմոռագիկ տենդ, համաճարակային հեմոռագիկ տենդ և նեֆրոպատիա էպիդերմիկա անվանումներով։ ԵՀՀՏ հարուցող հանտավիրուսների տեսակներն են՝ Հանտաան, Դոբրավա-Բելգրադ, Սաարեմաա, Սեոուլ և Պուումալա տեսակները։ Այն հայտնաբերվել է Եվրոպայում, Ասիայում և Աֆրիկայում[5]։

Հանտավիրուսային հեմոռագիկ տենդի գաղտնի շրջանը 2-4 շաբաթ է մարդկանց մոտ։ Ծանրության աստիճանը կախված է վիրուսային ծանրաբեռնվածությունից[6]։

Հանտավիրուսային թոքային համախտանիշ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եղջերամուկ

Հանտավիրուսային թոքային համախտանիշը (ՀԹՀ) հայտնաբերվել է Հյուսիսային, Կենտրոնական և Հարավային Ամերիկաներում[7]։ Սովորաբար մահացու թոքային հիվանդություն է։ ԱՄՆ-ում հարուցիչը Սին Նոմբրե վիրուսն է, որը տարածվում է եղջերամկներով։ Պրոդրոմալ ախտանշաններից են գրիպանման երևույթները, ինչպիսիք են տենդը, հազը, մկանացավը, գլխացավը և քնկոտությունը։ Այն բնութագրվում է հանկարծակի առաջացող հևոցով և արագ զարգացող թոքի այտուցով, որը հաճախ մահացու է լինում չնայած անցկացվող ինտենսիվ բուժմանը մեխանիկական շնչառությամբ և միզամուղներով։ Մահացությունը կազմում է 36%[8]։

Հանտավիրուսային թոքային համախտանիշը առաջին անգամ հայտնաբերվել է 1993-ին հարավարևմտյան Ամերիկայի չորս անկյուններ կոչվող շրջանի բռնկման ժամանակ։ Այն անջատվել է բժիշկ Բրյուս Տեմպեստի կողմից։ Սկզբում անվանում էին «չորս անկյունների հիվանդություն», բայց հետո այն վերանվանվեց «Սին Նոմբրե վիրուսային» վարակի, քանի որ այսպես էին արտահայտում իրենց գանգատները բնիկ Ամերիկացիները հիվանդության ժամանակ[9]։ Տարածաշրջանում կրծողների քանակի հսկողությունը համարվում է առաջնային կանխարգելման հիմնական միջոց։

Վիրուսաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դասակարգում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանտավիրուսները պատկանում են բունյավիրուսներին։ Բունյավիրալների կարգը բաժանվում է 12 ընտանիքների։ Այս կարգի բոլոր ընտանիքների նման (բացառությամբ արենավիրիդեների) հանտավիրուսների գենոմը կազմված է 3 միաշղթա, բացասական ՌՆԹ-ի հատվածներից, հետևաբար պատկանում են բացասական-ՌՆԹ վիրուսներին։ Բունյավիրալների այլ անդամները սովորաբար հոդվածոտանիներով փոխանցվող վիրուսներ են[10], բայց հանտավիրուսները մարդկանց փոխանցվում են կրծողների աերոզոլացված արտազատումների ինհալացիայով կամ կրծողների խայթոցով։

Գենոմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բունյավիրալների մյուս անդամների նման, օրթոհանտավիրուսները նույնպես պատյանավորված վիրուսներ են, որոնք ունեն 3 միաշղթա, բացասական ՌՆԹ հատվածներ, որոնց անվանում են S (փոքր), M (միջին) և L (մեծ) հատվածներ։ S ՌՆԹ-ն կոդավորում է նուկլեոկապսիդային N սպիտակուցը։ M ՌՆԹ-ն կոդավորոմ է պոլիսպիտակուց, որը կոտրանսլյացիոն փոփոխություններով վերածվում է գլիկոպրոտեինների՝ Gn (նախկինում G1) և Gc (նախկինում G2)[10][11]։

L ՌՆԹ-ն կոդավորում է L սպիտակուցը, որը վիրուսային տրանսկրիպտազա/ռեպլիկազա է։ Վիրիոնների ներսում հանտավիրուսային գենոմային ՌՆԹ-ն կազմում է համալիր N սպիտակուցի հետ՝ կազմելով պարուրաձև նուկլեոկապսիդներ, որոնց ՌՆԹ բաղադրիչը կոմպլեմենտարության սկզբունքով դառնում է շրջանաձև։

Ինչպես մյուս բունյավիրալների մոտ, այստեղ նույնպես 3 հատվածներն էլ ունեն կոնսենսուսային 3'- ծայրային նուկլեոտիդային հաջորդականություն (AUCAUCAUC), որը կոմպլեմենտար է 5'- ծայրային հաջորդականության հետ[12]։ Այս հաջորդականությունները ձևավորում են «բռնող» կառուցվածք, որը, հավանաբար, դեր է խաղում կրկնապատկման և կապսիդավորման պրոցեսում, կապվելով նուկլեոկապսիդային N սպիտակուցին[13]։ Մեծ սեգմենտը 6530-6550 նուկլեոտիդներ ունի, միջինը՝ 3613-3707, իսկ փոքրը՝ 1696-2083։

Ոչ կառուցվածքային սպիտակուցներ հայտնի չեն։ 5' և 3' ծայրերում կան չկոդավորող հատվածներ 37-51 նուկլեոտիդ երկարությամբ։ 3' չկոդավորող հատվածները տարբեր են․ L սեգմենտում 38–43 նուկլեոտիդ, M սեգմենտում՝ 168–229, իսկ S սեգմենտում՝ 370–730։ S սեգմենտի 3' ծայրը ունի որոշակի ֆունկցիոնալ նշանակություն։

Վիրիոններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանտավիրուսի վիրիոններն ունեն մոտ 120-160 նանոմետր երկարություն։ Վիրուսային պատյանի լիպիդային երկշերտը ունի մոտ 5 նմ հաստություն և կառուցվածքում առկա վիրուսային մակերեսային սպիտակուցներ, որոնց միացված են ածխաջրային մնացորդներ։ Այդ գլիկոպրոտեինները M հատվածով կոդավորվող Gn և Gc գլիկոպրոտեիններն են։ Նրանք հակում ունեն կապվելու միմյանց հետ (կազմում են հետերոդիմերներ), ունեն ներքին պոչային և արտաքին դոմեններ, որը պատյանի մակերեսից բարձր է մոտ 6 նմ-ով։

Պատյանի ներսում նուկլեոկասպիդներն են։ Դրանք կազմված են նուկլեոկապսիդային N սպիտակուցի բազմաթիվ կրկնություններից, որոնք փոխազդեցության մեջ են վիրուսային գենոմի 3 սեգմենտների հետ և կազմում են պարուրաձև կառույց։ Վիրուսային ՌՆԹ պոլիմերազան գտնվում է ներսում։ Վիրուսը ընդհանուր առմամբ կազմված է 50% սպիտակուցից, 20–30% ճարպերից և 2–7% ածխաջրերից։ Վիրիոնի խտությունը կազմում է 1,18 գրամ/սմ2։ Այս բնութագրերը բնորոշ են Հանտավիրիդեների ընտանիքի բոլոր անդամներին։

Կյանքի ցիկլ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիրոջ բջիջ վիրուսի մուտքը կարող է կապված լինել վիրիոնի կապվելով բջջային ընկալիչների հետ և հետագա էնդոցիտոզով։ Նուկլեոկապսիդները անցնում են ցիտոպլազմա վիրիոնի և էնդոսոմալ թաղանթի pH-կախյալ ձուլման հետևանքով։ Անցնելով ցիտոպլազմա, նուկլեոկապսիդային կոմպլեքսները անցնում են էնդոպլազմային ցանց-Գոլջի համալիրով՝ ձևավորելով վիրուս ստեղծող «գործարաններ»։

Այս գործարանները միջնորդում են վիրուսային սպիտակուցների տրասկրիպցիան և հետագա տրանսլյացիան։Վիրուսային գեների տրանսկրիպցիան սկսվում է L սպիտակուցի կապվելով 3 նուկլեոկապսիդներին։ L սպիտակուցը, բացի տրիանսկրիպտազային և ռեպլիկազային ակտիվությունից, ունի նաև էնդոնուկլեազային ակտիվություն, որով կտրում է մեսսենջեր ՌՆԹ-ները (մՌՆԹ) վիրուսային մՌՆԹ-ի տրանսկրիպցիայի սկզբի համար անհրաժեշտ փրայմերների սինթեզի համար։ Արդյունքում հանտավիրուսի մՌՆԹ-ն ենթարկվում է փրայմերային քեփինգի (capping) և պարունակում է 5'-ծայրային չշղթայակցված հատվածներ[14]։

G1 (կամ Gn) և G2 (Gc) գլիկոպրոտեինները ձևավորում են հետերո-օլիգոմերներ և տեղափոխվում են էնդոպլազմային ցանցից Գոլջիի կոմպլեքս, որտեղ ավարտվում է գլիկոզիլացումը։ L սպիտակուցը դրական-շղթա ՌՆԹ միջնորդով ստեղծում է վիրուսի բազմաթիվ կրկնօրինակներ։ Հանտավիրուսի վիրիոնները հավաքվում են նուկլեոկապսիդների և գլիկոպրոտեինների միավորումով Գոլջիի կոմպլեքսում, որին հետևում է Գոլջիի ցիստերներում նրանց ձևավորումը։ Նորաստեղծ վիրիոնները սեկրետոր հատիկների ձևով տեղափոխվում են դեպի պլազմատիկ թաղանթ և արտազատվում են։

Պաթոգենեզ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանտավիրուսային վարակի պաթոգենեզն անհայտ է, քանի որ բացակայում են կենդանական մոդելները վերջինիս նկարագրման համար։ Չնայած օրգանիզմում վիրուսի առաջնային ռեպլիկացիայի մասին տեղեկություններ չկան, ԵՀՀՏ-երի հիմնական ազդեցությունը արյունատար անոթների վրա է, մինչդեռ ՀԹՀ-ի ժամանակ ախտանշանների մեծ մասը կապված են թոքերի վնասման հետ։ ԵՀՀՏ-ի ժամանակ առկա է անոթային թափանցելիության բարձրացում և զարկերակային ճնշման անկում՝ պայմանավորված էնդոթելային դիսֆունկցիայով, և ամենամեծ վնասը հասցվում է երիկամներին, իսկ ՀԹՀ-ի պարագայում ամենաշատը վնասվում են թոքերը, փայծաղը և լեղապարկը։ ՀԹՀ-ի վաղ ախտանշանները նմանվում են գրիպին (մկանացավեր, տենդ, հոգնածություն) և սովորաբար հայտնաբերվում են կոնտակտից հետո 2-3 շաբաթ անց։ Ուշ փուլերում (ախտանշանների սկզբից 4-10 օր անց) դիտվում է դժվարաշնչություն, հևոց և հազ[15]։

Փոխանցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանտավիրուսային հեմոռագիկ տենդերի հարուցիչները սովորաբար մարդուց մարդ չեն փոխանցվում, բացառությամբ Անդես վիրուսի[3]։ Մյուսները փոխանցվում են կրծողների աերոզոլացված արտազատումների կամ խայթոցի միջոցով։ Նմանատիպ բացասական-շղթա ՌՆԹ վիրուսներից Մարբուրգի և Էբոլայի հեմոռագիկ տենդերը կարող են փոխանցվել վարակված արյան և օրգանիզմի հեղուկների հետ կոնտակտով, և մեծամասամբ վարակվում են Աֆրիկական հիվանդանոցների բուժանձնակազմը, իսկ ժամանակակից հիվանդանոցներում փոխանցումը գրեթե անհնար է։ Վիրուսով կոնտամինացված այլ իրերով (ֆոմիտներ) հանտավիրուսային վարակի փոխանցումը չի հայտնաբերվել[16][17]։

Էվոլյուցիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանտավիրուսների և կրծողների ֆիլոգենետիկայի հետազոտությունները պարզել են, որ կրծողների մոտ նրանց հիվանդություն չառաջացնելը պայմանավորված է միմյանց հետ նրանց կոէվոլյուցիայով[10][18], չնայած կա նաև հանտավիրուսների էվոլյուցիայի նոր տեսություն[11][19]։

Տարբեր հանտավիրուսներ վարակում են կրծողների տարբեր տեսակների, սակայն կան նաև միջտեսակային փոխանցման դեպքեր[20][21][22]։ Հանտավիրուսների նուկլեոտիդային հաջորդականության հետազոտությունները չեն հայտնաբերել են հանտավիրուսների նախնիների և կրծողների ենթատեսակների միջև որևէ կապ[19][23]։ Սակայն 2007-ի տվյալներով հանտավիրուսները հայտնաբերվել են բազմաթիվ գետնափորների և խլուրդների մոտ[19][24][25][26]։

2014-ի Բայեսիան հետազոտությունների համաձայն այս վիրուսներն ունեն ընդհանուր ծագման 2000 տարվա պատմություն։ Կապը կրծողների հետ ավելի ուշ է ստեղծվել։ Արվիկուլինե և Մուրինե ենթաընտանիքների հետ կապը ստեղծվել է Ասիայում 500-700 տարի առաջ։ Սրանք հետագայում տարածվել են Աֆրիկա, Եվրոպա, Հյուսիսային Ամերիկա և Սիբիր։ Նեոտոմինե ենթաընտանիքին վարակողները առաջացել են 500-600 տարի առաջ կենտրոնական Ամերիակում և տարածվել են դեպի հյուսիս։ Սիգմոդոնտինե-ի վարակիչները առաջացել են Բրազիլիայում 400 տարի առաջ։ Դրանց նախնիները հնարավոր է եղել են Նեոտոմինե ասոցացված վիրուսները Հարավային Ամերիկայի հյուսիսային մասերից[27]։

Կանխարգելում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ CDC-ի հանտավիրուսի կանխարգելման լավագույն մեթոդը կրծողների էլիմինիացիան կամ կոնտակտի մինիմալիզացիան է տանը, աշխատավայրում կամ ճամբարներում[28]։ Հիվանդության կանխարգելման հիմքում կրծողների թքի, արտազատումների կամ խայթոցներից պաշտպանվելն է, որին կարելի է հասնել վերջիններիս քանակի հսկողության միջոցով։ Ընդհանուր կանխարգելման համար պետք է ոչնչացվեն կրծողների բները, փակվեն տանն առկա բոլոր ճաքերն ու անցքերը, որտեղից նրանք կարող են մուտք գործել, պետք է տեղադրվեն թակարդներ, օգտագործվեն հատուկ թույներ կամ բնական ոչնչացնողներ (օրինակ՝ կատուներ) վերջիններիս ոչնչացման համար[15]։

Հանտավիրուսների վարակելիությունը միջավայրում կապված է կրծողների սննդակարգից, ջերմությունից, խոնավությունից և եղանակային պայմաններից։ Նորմալ սենյակային ջերմաստիճանում պահպանվում են 2-3 օր, մինչդեռ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ուղղակի ազդեցությունից ոչնչանում են մի քանի ժամում։ Այնուամենայնիվ, կրծողների արտաթորանքները պետք է համարվեն վարակիչ[29][30][31]։

Պատվաստանյութ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016թ-ի տվյալներով FDA-ի կողմից հաստատված հասանելի պատվաստանյութ գոյություն չունի[32]։ Հանտավաքս կոչվող պատվաստանյութը հետազոտվում է 1990 թվականից սկսած։ 2016-ին այն դեռևս կլինիկական հետազոտությունների 3-րդ փուլում էր[33]։ Այս ինակիվացված վակցինան հավանաբար անարդյունավետ կլինի Եվրոպական հանտավիրուսների, օրինակ՝ Պուումալա վիրուսի դեմ[34]։ Սպանված վիրուսային վակցինայի արտադրություն չի արվում, կապված մասսայական արտադրության վտանգի հետ, ինչպես նաև պայմանավորված արդյունավետության կասկածելի լինելով։ Տարբեր լաբորատորիաներ փորձարկում են վիրուսային անտիգենների ներմուծման ԴՆԹ վեկտորային տարբերակները կամ ռեկոմբինանտ սպիտակուցների կիրառումը[35]։ 2016-ի տվյալներով մոտ ապագայում ռեկոմբինանտ վակցինաները հասանելի չեն լինի[36]։

ԱՀԿ-ի կողմից հաստատված ամբողջ աշխարհում կիրառելի պատվաստանյութեր չկան, սակայն Կորեական բանակը համարվում է հանտավիրուսային վակցինայի ամենամեծ սպառողը, զիջելով միայն հանրային առողջության կենտրոններին[37]։

Բուժում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռիբավիրինը կարող է կիրառվել ՀԹՀ և ԵՀՀՏ-երի ժամանակ, սակայն վերջինիս էֆեկտիվությունը հայտնի չէ։ Երբեմն միայն օժանդակ բուժումով հնարավոր է սպոնտան լավացում։ Հանտավիրուսային վարակի կասկածով հիվանդները պետք է հոսպիտալացվեն, ստանան թթվածին, մեխանիկական շնչառության օժանդակություն՝ ծանր ռեսպիրատոր դիսթրեսի սուր փուլում նրանց շնչառությունը ապահովելու համար[15][38]։ Վարակի սուր փուլերում իմունաթերապիան մարդու չեզոքացնող հակամարմիններով փորձարկվել է միայն մկների, համստերների և առնետների մոտ։ Կլինիկական հետազոտությունները դեռևս բացակայում են[35]։

Համաճարակաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանտավիրուսային վարակի դեպքեր նկարագրվել են բոլոր մայրցամաքներում բացի Ավստրալիայից։ ԵՀՀՏ-երն հիմնականում հայտնաբերվում են Չինաստանում, Կորեական Պենինսուլայում, Ռուսաստանում (Հանտաան, Պուումալա և Սեոուլ տեսակները), և Եվրոպայի հյուսիսային և արևմտյան հատվածներում (Պուումալա և Դոբրավա վիրուսներ)։ ՀԹՀ-ն գերազանցապես հանդիպում է Արգենտինայում, Չինաստանում, Բրազիլիայում, ԱՄՆ-ում, Կանադայում և Պանամայում։

Աֆրիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010-ին նոր հանտավիրուս՝ Սանգասսոու վիրուսը անջատվել է Աֆրիկայում, որը հարուցում էր ԵՀՀՏ[39]։

Ասիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինաստանում, Հոնկ Կոնգում, Կորեական Պենինսուլայում և Ռուսաստանում ԵՀՀՏ-ի հարուցիչներն են Հանտաան, Պուումալա և Սեոուլ վիրուսները[40]։

Չինաստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2020-ի մարտին, Յուունանից մի մարդու մոտ հաստատվել է հանտավիրուս։ Նա մահացել է Շանդոնդ աշխատանքային ճանապարհորդության ժամանակ ավտոբուսում։ Ըստ Global Times-ի ևս 32 մարդ ենթարկվել է թեստավորման[41][42][43]։

Ավստրալիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2005-ի տվյալներով, մարդկանց հանտավիրուսային վարակի դեպքերը բացակայում են, չնայած կրծողների մոտ հայտնաբերվել են հակամարմիններ[44]։

Եվրոպա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվրոպայում ԵՀՀՏ-ի երկու հարուցիչ կա՝ Պուումալան և Դոբրավա-Բելգրադ վիրուսները[45]։ Պուումալան սովորաբար հարուցում է թեթև ընթացքով հիվանդություն՝ նեֆրոպատիա էպիդերմիկա, որն արտահայտվում է տենդով, գլխացավով, ստամոքսաղիքային ախտանշաններով, երիկամային ֆունկցիայի խանգարումով և տեսողության մշուշոտումով։ Դոբրավա վարակը նման է վերջինիս, սակայն առավել հաճախ են դիտվում հեմոռագիկ բարդություններ։

Պուումալա վիրուսը տարածվում է վերջինիս տիրոջ` խարտյաշ դաշտամկան միջոով (Clethrionomys glareolus), որը հայտնաբերվում է ամբողջ Եվրոպայում, բացառությամբ Միջերկրածովյան շրջանի։ Տարբերում են Դոբրավա վիրուսի 4 գենոտիպեր, որոնցից յուրաքանչյուրը տարածվում է տարբեր կրծողներով։ Դրանք են՝ դեղնավիզ մկան (Apodemus flavicollis) միջոցով տարածվողները, Սաարեմաա և Կուրկինո գենոտիպը զոլավոր դաշտամկան մոտ (Apodemus agrarius) և Սոչի գենոտիպը Սև ծովյան դաշտամկան մոտ (Apodemus ponticus)։

Միայն 2017թ-ին Գերմանիայում Ռոբերտ Կոխի ինստիտուտի կողմից նկարարգվել է հանտավիրուսային վարակի 1713 դեպք[46]։

Հյուսիսային Ամերիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանադա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանադայում վարակի հիմնական հարուցիչը եղջերամկներով տարածվող Սին Նոմբրե վիրուսն է։ 1989-ին և 2014-ին դիտվել է ընդհանուր առմամբ 109 հաստատված դեպք, որոնց մահացությունը կազմել է 29%[2]։ Եղջերամկներում վիրուս հայտնաբերվել է ամբողջ աշխարհում, բայց դեպքերի մեծ մասը կենտրոնացած են արևմտյան Կանադայում (Անգլիական Կոլումբիա, Ալբերտա, Սասկատչեվան և Մանիտոբա), միայն մեկ դեպք՝ արևելյան Կանադայում։ Կանադայի դեպքերի մեծ մասը դիտվում է գյուղական պայմաններում, մոտ 70 %-ը տնային և գյուղատնտեսական գործունեությամբ պայմանավորված[2]։

ԱՄՆ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ում դիտվել են ՀԹՀ-ի քիչ դեպքեր հարուցված հետևյալ վիրուսներով՝ Սին Նոմբրե օրթոհանտավիրուս, Նյու Յորքյան օրթոհանտավիրուս, Բայոու օրթոհանտավիրուս և հնարավոր է նաև Սև գետակի շրջանի վիրուս (Black Creek Canal virus)։

2017-ի հունվարի տվյալներով, ԱՄՆ-ում արձանագրվել է ընդհանուր 728 դեպք սկսած 1995թ-ից, մոտ 36 նահանգում։ Դեպքերի 96%-ը դիտվել է Միսիսիպի գետի արևմտյան հատվածներում։ Ամենաշատ դեպքերում 10 նահանգներն են՝ Նյու Մեխիկո (109), Կոլորադո (104), Արիզոնա (78), Կալիֆորնիա,(61) Վաիշինգտոն (50), Տեխաս (45), Մոնտանա (43), Ուտահ (38), Իդահո (21) և Օրեգոն (21)․ 36% մահացությամբ[47]։

Մեքսիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեքսիկայում կրծողների տարածողներն են Թոմասի հսկա եղջերամուկը (Megadontomys thomasi), անտառամկները Neotoma picta, Օրիզաբա եղջերամուկը (Peromyscus beatae), Արևմտյան մկնիկը (Reithrodontomys megalotis), Սումիխրաստի մկնիկը (Reithrodontomys sumichrasti)[48]։

Հարավային Ամերիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀԹՀ-ի հարուցիչները Հարավային Ամերիկայում Անդես վիրուսներն են (կոչվում են նաև Օրան, Կաստելո դե Սոնհոս՝ պորտուգալերեն երազանքների դղյակ, Լեչիգուանաս, Արարաքուարա և Բերմեջո վիրուս), որոնք միակ վիրուսներն են մարդուց մարդ փոխանցման հնարավորությամբ, ինչպես նաև Լագունա Նեգրա վիրուսը, որը շատ մոտ է նախկինում հայտնի Ռիո Մամորե վիրուսին։

Հանտավիրուսներին տարածող կրծողներից են Abrothrix longipilis և Oligoryzomys longicaudatus[49]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանտավիրուսները համեմատաբար նոր հայտնաբերված վիրուսներ են։ Ամերիկյան և Կորեական զինվորների մոտ Կորեական պատերազմի (1950–1953) ժամանակ դիտված հեմոռագիկ տենդի բռնկումը հարուցված էր հանտավիրուսով։ 3000-ից ավել զինվորներ էին հիվանդանցել, որոնց մոտ դիտվել էր երիկամային անբավարարություն, գեներալիզացված արյունահոսություններ և շոկ։ Մահացությունը 10% էր։ Այն անվանել են Հարավային Կորեայի Հանտան գետի անունով[50][51][52][53]։ Այս բռնկման հարուցիչը փորձել են անջատել 25 տարի։ Հո-Ուանգ Լիին և իր կոլեգաները կարողացան անջատել Հանտաան վիրուսը 1976թ-ին զոլավոր դաշտամկան թոքերից[54][55][56]։

Ուշ միջնադարյան Անգլիայում տարօրինակ քրտնարտադրության հիվանդությունը տարածվեց երկրում 1485թ-ին անմիջապես Բոսվորտի պատերազմից առաջ։ Տեսնելով, որ ախտանշանները նման են ՀԹՀ-ին, որոշ գիտնականներ համարում են այդ հիվանդությունը հանտավիրուսային վարակ[57][58]։ Այս տեսությունը քննադատության արժանացավ, քանի որ այն փոխանցվում էր մարդուց մարդուն, իսկ հանտավիրուսը այդ ճանապարհով չի փոխանցվում[59]։ Միայն Արգենտինայում նկարագրվել են քիչ քանակությամբ դեպքեր մարդուց մարդ փոխանցման ճանապարհով[60]։

1993-ին ՀԹՀ-ի բռնկում է եղել Ամերիկայի հարավարևմտյան հատվածի «չորս անկյուններ» շրջանում։ Հիվանդության վիրուսային ծագումը հաստատվել է միայն շաբաթներ անց և անվանել են Սին Նոմբրե վիրուս, որը նշանակում է «անանուն վիրուս»։ Նյու Մեքսիկոյի համալսարանի պրոֆեսոր Թերրի Յեյթսի կողմից նկարագրվել է վերջինիս տերը՝ եղջերամուկը (Peromyscus maniculatus)[61]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 «Rodent-borne diseases». European Centre for Disease Prevention and Control (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 4-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Drebot,, Jones S.; Grolla, A.; Safronetz, D.; Strong, J. E.; Kobinger, G.; Lindsay, R. L. (2015 թ․ հունիսի 4). Hantavirus pulmonary syndrome in Canada: An overview of clinical features, diagnostics, epidemiology and prevention. Canada Communicable Disease Report (Report). Vector-borne diseases in Canada. Vol. 41–06. Winnipeg, MB: National Microbiology Laboratory, Public Health Agency of Canada. էջ 40. ISSN 1481-8531.{{cite report}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Martinez VP, Bellomo C, San Juan J, Pinna D, Forlenza R, Elder M, Padula PJ (2005). «Person-to-person transmission of Andes virus». Emerging Infectious Diseases. 11 (12): 1848–1853. doi:10.3201/eid1112.050501. PMC 3367635. PMID 16485469.
  4. ↑ «ICTV 9th Report (2011) – Negative Sense RNA Viruses – Bunyaviridae». International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV) (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 31-ին. «Hanta: from Hantaan, river in South Korea near where type virus was isolated.»
  5. ↑ «What is hemorrhagic fever with renal syndrome?». CDC Gov.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  6. ↑ Yi J, Xu Z, Zhuang R, Wang J, Zhang Y, Ma Y, Liu B, Zhang Y, Zhang C, Yan G, Zhang F, Xu Z, Yang A, Jin B (2013). «Hantaan virus RNA load in patients having hemorrhagic fever with renal syndrome: correlation with disease severity». J. Infect. Dis. 207 (9): 1457–61. doi:10.1093/infdis/jis475. PMID 22869912.
  7. ↑ «CDC – Hantavirus Pulmonary Syndrome (HPS) – Hantavirus». Cdc.gov. 2013 թ․ հունիսի 2. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 3-ին.
  8. ↑ «Reported Cases of HPS: HPS in the United States». Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2014 թ․ ապրիլի 21. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  9. ↑ «Death at the Corners». DiscoverMagazine.com. 1993 թ․ դեկտեմբերի 1. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 25-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Plyusnin A, Vapalahti O, Vaheri A (1996). «Hantaviruses: genome structure, expression and evolution». J. Gen. Virol. 77 (11): 2677–87. doi:10.1099/0022-1317-77-11-2677. PMID 8922460.
  11. ↑ 11,0 11,1 Jonsson CB, Figueiredo LT, Vapalahti O (2010). «A Global Perspective on Hantavirus Ecology, Epidemiology, and Disease». Clinical Microbiology Reviews. 23 (2): 412–441. doi:10.1128/CMR.00062-09. PMC 2863364. PMID 20375360.
  12. ↑ Elliott RM (1990). «Molecular biology of the Bunyaviridae». The Journal of General Virology. 71 (3): 501–522. doi:10.1099/0022-1317-71-3-501. PMID 2179464.
  13. ↑ Mir MA, Panganiban AT (2005). «The Hantavirus Nucleocapsid Protein Recognizes Specific Features of the Viral RNA Panhandle and is Altered in Conformation upon RNA Binding». Journal of Virology. 79 (3): 1824–1835. doi:10.1128/JVI.79.3.1824-1835.2005. PMC 544099. PMID 15650206.
  14. ↑ Garcin, D.; Lezzi, M.; Dobbs, M.; Elliott, R. M.; Schmaljohn, C.; Kang, C. Y.; Kolakofsky, D. (1995 թ․ սեպտեմբեր). «The 5' ends of Hantaan virus (Bunyaviridae) RNAs suggest a prime-and-realign mechanism for the initiation of RNA synthesis». Journal of Virology. 69 (9): 5754–5762. doi:10.1128/JVI.69.9.5754-5762.1995. ISSN 0022-538X. PMC 189436. PMID 7637020.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 «Hantavirus: Canadian Lung Association». Canadian Lung Association. 2015 թ․ նոյեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 23-ին.
  16. ↑ Peters, C.J. (2006). «Emerging Infections: Lessons from the Viral Hemorrhagic Fevers». Transactions of the American Clinical and Climatological Association. 117: 189–197. PMC 1500910. PMID 18528473.
  17. ↑ Crowley, J.; Crusberg, T. «Ebola and Marburg Virus Genomic Structure, Comparative and Molecular Biology». Dept. of Biology & Biotechnology, Worcester Polytechnic Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  18. ↑ Jackson AP, Charleston MA (2003). «A Cophylogenetic Perspective of RNA-Virus Evolution». Molecular Biology and Evolution. 21 (1): 45–57. doi:10.1093/molbev/msg232. PMID 12949128.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Ramsden C, Holmes EC, Charleston MA (2008). «Hantavirus Evolution in Relation to Its Rodent and Insectivore Hosts: No Evidence for Codivergence». Molecular Biology and Evolution. 26 (1): 143–153. doi:10.1093/molbev/msn234. PMID 18922760.
  20. ↑ Delfraro A, Tomé L, D'Elía G, Clara M, Achával F, Russi JC, Arbiza Rodonz JR (2008). «Juquitiba-like Hantavirus from 2 Nonrelated Rodent Species, Uruguay». Emerging Infectious Diseases. 14 (9): 1447–1451. doi:10.3201/eid1409.080455. PMC 2603116. PMID 18760017.
  21. ↑ Plyusnina A, Ibrahim IN, Plyusnin A (2009). «A newly recognized hantavirus in the Asian house rat (Rattus tanezumi) in Indonesia». Journal of General Virology. 90 (Pt 1): 205–209. doi:10.1099/Vir.0.006155-0. PMID 19088290.
  22. ↑ Schmidt-Chanasit J, Essbauer S, Petraityte R, Yoshimatsu K, Tackmann K, Conraths FJ, Sasnauskas K, Arikawa J, Thomas A, Pfeffer M, Scharninghausen JJ, Splettstoesser W, Wenk M, Heckel G, Ulrich RG (2009). «Extensive Host Sharing of Central European Tula Virus». Journal of Virology. 84 (1): 459–474. doi:10.1128/Jvi.01226-09. PMC 2798396. PMID 19889769.
  23. ↑ Ramsden C, Melo FL, Figueiredo LM, Holmes EC, Zanotto PM (2008). «High Rates of Molecular Evolution in Hantaviruses». Molecular Biology and Evolution. 25 (7): 1488–1492. doi:10.1093/molbev/msn093. PMID 18417484.
  24. ↑ Song JW, Baek LJ, Schmaljohn CS, Yanagihara R (2007). «Thottapalayam Virus, a Prototype Shrewborne Hantavirus». Emerging Infectious Diseases. 13 (7): 980–985. doi:10.3201/eid1307.070031. PMC 2254531. PMID 18214168.
  25. ↑ Kang HJ, Bennett SN, Hope AG, Cook JA, Yanagihara R (2011). «Shared Ancestry between a Newfound Mole-Borne Hantavirus and Hantaviruses Harbored by Cricetid Rodents». Journal of Virology. 85 (15): 7496–7503. doi:10.1128/JVI.02450-10. PMC 3147906. PMID 21632770.
  26. ↑ Song JW, Kang HJ, Song KJ, Truong TT, Bennett SN, Arai S, Truong NU, Yanagihara R (2007). «Newfound Hantavirus in Chinese Mole Shrew, Vietnam». Emerging Infectious Diseases. 13 (11): 1784–1787. doi:10.3201/eid1311.070492. PMC 2262106. PMID 18217572.
  27. ↑ Souza WM, Bello G, Amarilla AA, Alfonso HL, Aquino VH, Figueiredo LT (2014). «Phylogeography and evolutionary history of rodent-borne hantaviruses». Infect. Genet. Evol. 21: 198–204. doi:10.1016/j.meegid.2013.11.015. PMID 24287104.
  28. ↑ «Hantavirus Prevention». CDC. USA.gov. 2019 թ․ փետրվարի 22.
  29. ↑ Washington State Department of Labor & Industries (2010 թ․ ապրիլ). «Hantavirus Pulmonary Syndrome (HPS) and the workplace». wisha-training.lni.wa.gov. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  30. ↑ Canadian Centre for Occupational Health and Safety (2016 թ․ հունվարի 8). «Hantavirus : OSH Answers». www.ccohs.ca. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  31. ↑ Washington State Department of Health (2017). «Hantavirus :: Washington State Department of Health». www.doh.wa.gov. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  32. ↑ Manigold, T; Vial, P (2014 թ․ մարտի 20). «Human hantavirus infections: epidemiology, clinical features, pathogenesis and immunology». Swiss Medical Weekly. 144: w13937. doi:10.4414/smw.2014.13937. PMID 24652684.
  33. ↑ «Study to Evaluate the Immunogenicity and Safety of Hantavax in Healthy Adult». ClinicalTrials.gov. 2015 թ․ սեպտեմբերի 13. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 24-ին.
  34. ↑ Oh, MD; Lee, JK (2012 թ․ հուլիս). «Milestones in history of adult vaccination in Korea». Clinical and Experimental Vaccine Research. 1 (1): 9–17. doi:10.7774/cevr.2012.1.1.9. PMC 3623517. PMID 23596574.
  35. ↑ 35,0 35,1 Jonsson, Colleen B.; Hooper, Jay; Mertz, Gregory (2008 թ․ ապրիլի 1). «Treatment of hantavirus pulmonary syndrome». Antiviral Research. Special Issue: Treatment of highly pathogenic RNA viral infections. 78 (1): 162–169. doi:10.1016/j.antiviral.2007.10.012. PMC 2810485. PMID 18093668.
  36. ↑ Vapalahti O, Mustonen J, Lundkvist A, Henttonen H, Plyusnin A, Vaheri A (2003 թ․ հոկտեմբեր). «Hantavirus infections in Europe». Lancet Infect Dis. 3 (10): 653–61. doi:10.1016/S1473-3099(03)00774-6. PMID 14522264.
  37. ↑ Park K, Kim CS, Moon KT (2004). «Protective Effectiveness of Hantavirus Vaccine». Emerging Infectious Diseases. 10 (12): 2218–2220. doi:10.3201/eid1012.040684. PMC 3323375. PMID 15663866.
  38. ↑ «CDC – Diagnosing and Treating Hantavirus Pulmonary Syndrome (HPS) – Hantavirus». www.cdc.gov (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  39. ↑ Klempa B, Witkowski PT, Popugaeva E, Auste B, Koivogui L, Fichet-Calvet E, Strecker T, Ter Meulen J, Krüger DH (2012). «Sangassou Virus, the First Hantavirus Isolate from Africa, Displays Genetic and Functional Properties Distinct from Those of Other Murinae-Associated Hantaviruses». Journal of Virology. 86 (7): 3819–3827. doi:10.1128/JVI.05879-11. PMC 3302504. PMID 22278233.
  40. ↑ «男生患漢坦食署Hea補鑊 住處附近僅派傳單».
  41. ↑ «Man in China dies after testing positive for hantavirus - what exactly is it?». freepressjournal. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 24-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  42. ↑ «What is hantavirus? Man in China tests positive after dying of infection spread by rodents». Newsweek (անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 24. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 24-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  43. ↑ Leonardi, Anthony (2020 թ․ մարտի 24). «'Do not panic, unless you plan to eat rats': Man who died in China tests positive for hantavirus». Washington Examiner. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 24-ին.
  44. ↑ Bi, P.; Cameron, S.; Higgins, G.; Burrell, C. (2005). «Are humans infected by Hantaviruses in Australia?». Internal Medicine Journal. 35 (11): 672–674. doi:10.1111/j.1445-5994.2005.00954.x. PMID 16248862.
  45. ↑ Vapalahti O, Mustonen J, Lundkvist A, Henttonen H, Plyusnin A, Vaheri A (2003). «Hantavirus infections in Europe». The Lancet Infectious Diseases. 3 (10): 653–661. doi:10.1016/S1473-3099(03)00774-6. PMID 14522264.
  46. ↑ Hofmann J, Krüger DH, Loyen M: "Hantavirus-Infektionen in Deutschland – ein Rückblick auf das Ausbruchsjahr 2017Կաղապար:-". Epid Bull 2018;15:143–146. doi:10.17886/EpiBull-2018-01.
  47. ↑ «Hantavirus Cases, by State of Reporting | Hantavirus | DHCPP | CDC». Centers for Disease Control and Prevention. 2017 թ․ հուլիսի 19. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  48. ↑ Kariwa H, Yoshida H, Sánchez-Hernández C, Romero-Almaraz Mde L, Almazán-Catalán JA, Ramos C, Miyashita D, Seto T, Takano A, Totani M, Murata R, Saasa N, Ishizuka M, Sanada T, Yoshii K, Yoshimatsu K, Arikawa J, Takashima I (2012). «Genetic diversity of hantaviruses in Mexico: Identification of three novel hantaviruses from Neotominae rodents». Virus Research. 163 (2): 486–494. doi:10.1016/j.virusres.2011.11.013. PMID 22138671.
  49. ↑ Medina RA, Torres-Perez F, Galeno H, Navarrete M, Vial PA, Palma RE, Ferres M, Cook JA, Hjelle B (2008). «Ecology, Genetic Diversity, and Phylogeographic Structure of Andes Virus in Humans and Rodents in Chile». Journal of Virology. 83 (6): 2446–2459. doi:10.1128/JVI.01057-08. PMC 2648280. PMID 19116256.
  50. ↑ Johnson KM (2001). Hantaviruses: history and overview. Vol. 256. էջեր 1–14. doi:10.1007/978-3-642-56753-7_1. ISBN 978-3-642-62491-9. PMID 11217399. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
  51. ↑ Schmaljohn C, Hjelle B (1997). «Hantaviruses: a global disease problem». Emerging Infectious Diseases. 3 (2): 95–104. doi:10.3201/eid0302.970202. PMC 2627612. PMID 9204290.
  52. ↑ Lee HW (1989). «Hemorrhagic fever with renal syndrome in Korea». Reviews of Infectious Diseases. 11 (Suppl 4): S864–76. doi:10.1093/clinids/11.Supplement_4.S864. PMID 2568676.
  53. ↑ Lee HW, Lee PW, Johnson KM (1978). «Isolation of the etiologic agent of Korean Hemorrhagic fever». The Journal of Infectious Diseases. 137 (3): 298–308. doi:10.1093/infdis/137.3.298. PMID 24670.
  54. ↑ Bugert, Joachim J.; Welzel, Tania Mara; Zeier, Martin; Darai, Gholamreza (2013 թ․ ապրիլի 4). «Hantavirus infection—haemorrhagic fever in the Balkans—potential nephrological hazards in the Kosovo war». Nephrology Dialysis Transplantation. 14 (8): 1843–1844. doi:10.1093/ndt/14.8.1843. PMID 10462258.
  55. ↑ Lee HW, Baek LJ, Johnson KM (1982). «Isolation of Hantaan virus, the etiologic agent of Korean hemorrhagic fever, from wild urban rats». J. Infect. Dis. 146 (5): 638–44. doi:10.1093/infdis/146.5.638. PMID 6127366.
  56. ↑ «Arbovirus Catalog-Hantaan». Centers for Disease Prevention and Control. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 18-ին.
  57. ↑ Thwaites G, Taviner M, Gant V (1997). «The English Sweating Sickness, 1485 to 1551». New England Journal of Medicine. 336 (8): 580–582. doi:10.1056/NEJM199702203360812. PMID 9023099.
  58. ↑ Taviner M, Thwaites G, Gant V (1998). «The English sweating sickness, 1485-1551: a viral pulmonary disease?». Medical History. 42 (1): 96–98. doi:10.1017/S0025727300063365. PMC 1043971. PMID 9536626.
  59. ↑ Bridson, Eric (2001). «English 'sweate' (Sudor Anglicus) and Hantavirus pulmonary syndrome, The». British Journal of Biomedical Science. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 24-ին.
  60. ↑ Padula PJ, Edelstein A, Miguel SD, López NM, Rossi CM, Rabinovich RD (1998 թ․ փետրվարի 15). «Hantavirus pulmonary syndrome outbreak in Argentina: molecular evidence for person-to-person transmission of Andes virus». Virology. 241 (2): 323–330. doi:10.1006/viro.1997.8976. PMID 9499807.
  61. ↑ Schudel, Matt (2007 թ․ դեկտեմբերի 24). «Terry Yates, 57; biologist found source of hantavirus». The Boston Globe. The Washington Post. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 4-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հանտավիրուս&oldid=9805784» էջից