Jump to content

Դումսքրոլինգ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Դումսքրոլինգ կամ դումսըրֆինգ (անգլ.՝ doom - «չար ճակատագիր», «կործանում» և scroll - «ոլորել, թերթել»), «ցավալի ընկղմում նորությունների հոսքի մեջ, որտեղ մեծ մասամբ վատ լուրեր են»[1], էկրանին հատկացված չափազանց մեծ քանակությամբ ժամանակ ծախսելու երևույթ, բացասական լուրերի կլանում[2][3]։ Որոշ դեպքերում նորությունների հոդվածների նկատմամբ մեծ ուշադրությունը և հիմնականում բացասական լուրերի ընթերցումը կարող են հանգեցնել վնասակար հոգեֆիզիոլոգիական ռեակցիաների[4]։ Հոգեվերլուծաբան Դմիտրի Բասովը դումսքրոլինգի զանգվածային տարածումը կապում է կորոնավիրուսային համաճարակի հետ։ Նորաբանությունը արագ տարածվել է սոցիալական ցանցերում[5]։

Ենթադրվում է, որ տերմինը առաջացել է 2018 թվականի հոկտեմբերին Թվիթթեր սոցիալական ցանցում[6][7]։ Այն առաջին անգամ օգտագործել է հեղինակ, լրագրող և Մինեսոտայի համալսարանի մարդաբանության պրոֆեսոր Կարեն Հոն[8], երբ ամեն օր ուշ երեկոյան Թվիթթեր մտնելուց նա ինքն իրեն պնդել է՝ «դադարի՛ր թերթել նորությունների հոսքը և պառկի՛ր քնելու»[9]։ Այնուամենայնիվ, բառը կարող է ավելի վաղ ծագում ունենալ, և ինքնին երևույթը նախորդում է տերմինի առաջացմանը[10]։

Դումսքրոլինգի պրակտիկան կարելի է համեմատել 1970-ականների ավելի հին երևույթի հետ, որը կոչվում էր «չար աշխարհի համախտանիշ», որը համեմատելի է «մարդու վրա տեղեկատվության երկարատև ազդեցությամբ ձևավորված համոզմունքի հետ, որ աշխարհն ավելի վտանգավոր վայր է ապրելու համար, քան իրականում է»[11]։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ վատ լուրերը խրախուսում են մարդկանց ավելի շատ տեղեկություններ փնտրել այս և նմանատիպ թեմաների շուրջ[12], ինչը ստեղծում է շարունակական վատ լուրերի շարք։

Անգլերեն «doom» բառը խոսակցականում նշանակում է խավար և չարիք՝ նկատի ունենալով ճակատագիրը[13]։ Համացանցի հայտնվելու սկզբնական շրջանում «ճամփորդելը» սովորական բայ էր, որն օգտագործվում էր վեբ բովանդակությունը դիտելու համար. Նմանապես, «թերթել» բառը վերաբերում է տեքստի, պատկերների և այլնի վրայով անցնելուն[13]։

Դումսքրոլինգ բառը Մերիամ Վեբստեր (անգլ.՝ Merriam-Webster) բառարանում չկա,դրա կազմողները վերահսկում են լեզվում տերմինի պատմությունը և առկայությունը։ Բառն ավելի ու ավելի է օգտագործվում հասարակության մեջ, սակայն դրա օգտագործման հաճախականությունը դեռ չի համապատասխանում բառարաններում ներառելու չափանիշներին՝՝ բառի փաստացի օգտագործումը գեղարվեստական և գիտահանրամատչելի հրատարակություններում[3]։ Dictionary.com հարթակն այն ընտրել է որպես 2020 թվականի օգոստոսի տրենդ[14]։ Ավստրալական անգլերենի Macquarie բառարանը դումսքրոլինգն անվանել է 2020 թվականի տարվա բառ[15]։

Տերմինը հայտնի է դարձել[2][16] COVID-19 համաճարակի, Ջորջ Ֆլոյդի սպանությանը հաջորդած բողոքի ցույցերի, 2020 թվականիի ԱՄՆ նախագահական ընտրությունների և 2021 թվականին ԱՄՆ Կապիտոլիումի գրոհի ժամանակ, քանի որ նշվել է, որ այս իրադարձությունները սրել են դումսքրոլինգի պրակտիկան[7][13]։

Դումսքրոլինգը լայն տարածում է գտել COVID-19 համաճարակի ժամանակ։ COVID-19-ի վերաբերյալ հուսալի նոր տվյալների բացակայության պատճառով շատ օգտատերեր իրենց նորությունների հոսքերում գտել են բորբոքային «կեղծ լուրեր»[17]։ Բացասական նորությունները լայնորեն տարածվել են համացանցում, ուստի տերմինի ժողովրդականությունը կտրուկ աճել է, հատկապես այնպիսի հարթակներում, ինչպիսիք են Թվիթթերը և Ինստագրամը։

Բացատրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բացասական ազդեցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդիկ միշտ փորձել են ուսումնասիրել անհասկանալի և վտանգավոր երևույթները, որ փորձեն դրանց հակազդել[10]։ 20-րդ դարի վերջից հասարակությունը թվայնացրել է տեղեկատվության տարածումը, հիմնականում արագորեն տարածելով բամբասանքներ և ասեկոսեներ, ինչպես նաև սպանությունների, աղետների և այլ բացասական իրադարձությունների խիստ ուռճացված մանրամասներ։ Մասնագետները կարծում են, որ բացասական նորությունների գրավչությունը արտասովոր փորձի ցանկությունն է, որը կարող է «ցնցել» մարդուն և սովորեցնել իսկապես սիրել կյանքը, ինչը «կստվերի առօրյա, ընթացիկ առօրյա խնդիրները»։ Մինչ մարդը հետևում է վերջին նորություններին, վատ իրադարձությունները չեն կարող զարմացնել նրան, ակլ կարող է կատալիզատորի դեր խաղալ վատ սովորություն ձեռք բերելու համար։ Հոգեբանները նշում են, որ «դժբախտությունների հոսքը թերթելը ձեռնտու չէ, այլ ավելի շուտ «ճոճում է նավակը», խաթարում է մտավոր գործունեության կայունությունը և իրական կյանքից հեռու տանում դեպի վախերի և երևակայությունների աշխարհ[18][19]։

Կարծիք կա, որ մարդիկ հակում ունեն բացասականի հանդեպ[16]։ Ենթադրաբար բացասական իրադարձություններն ավելի մեծ ազդեցություն են ունենում մտավոր բարեկեցության վրա, քան լավերը[20]։ Լոուրենսի Կանզասի համալսարանի հաղորդակցության ուսումնասիրությունների պրոֆեսոր Ջեֆրի Հոլը նշում է, որ եթե մարդը մշտական բավարարվածության մեջ է, հնարավոր սպառնալիքները կարող են գրավել նրա ուշադրությունը[21]։ Օհայոյի նահանգային համալսարանի Վեքսներ բժշկական կենտրոնի հոգեբույժը նույնպես կարծում է, որ մարդիկ ծրագրավորված են «բացասականը տեսնելու և ձգտելու դեպի բացասականը, քանի որ դա կարող է [նրանց] ֆիզիկական վնաս պատճառել»[22]։ Նա նշում է էվոլյուցիան որպես պատճառ, թե ինչու մարդիկ փնտրում են բացասական լուրեր[10]։

Շատերը անգիտակցաբար բացասական տեղեկատվություն են փնտրում։ Սոցիալական մեդիայի ալգորիթմները ուշադրություն են դարձնում օգտատերերի պահանջած բովանդակությանը և ցուցադրում են նմանատիպ բնույթի հաղորդագրություններ, որոնք հիմք են ծառայում դումսքրոլինգի[21]։

Ուղեղի անդրադարձ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

էվոլյուցիոն մեխանիզմի արդյունքում մարդիկ «ծրագրավորված են հայտնաբերելու և կանխատեսելու վտանգը»։ Հաճախ հետևելով բացասական վերնագրերին, հետևելով կատարվող փաստերին, նրանք ենթադրում են, որ պատրաստ կլինեն վտանգներին և իրենց ավելի լավ կզգան, սակայն նորությունների երկարատև թերթումը կարող է հանգեցնել միայն վատ տրամադրության և հոգեկան առողջության, քանի որ անձնական վախերը կարող են ուժեղանալ[22]։

Ուղեղի ստորին ճակատային գալարը կարևոր դեր է խաղում տեղեկատվության մշակման և ենթադրյալ իրականության նոր տեղեկատվության մեջ դրա ինտեգրման գործում[22][23]։ Ուղեղը «ընտրովի զտում է վատ լուրերը», տեղեկատվության ստացմանը համընթաց, և դումսքրոլինգի ժամանակ կարող է վտանգ զգալ այդ գործողություններից և, ի պատասխան, միգուցե անջատել «վատ լուրերի ֆիլտրը»[22]։

Հետազոտողները փորձ են անցկացրել, որի ժամանակ ձախ ստորին ճակատային գալարը մանիպուլյացիայի է ենթարկվել՝ օգտագործելով տրանսկրանիալ մագնիսական խթանում։ Հետազոտությունը ցույց է տվել, որ հիվանդները մեծ հավանականությամբ ընդգրկվել են բացասական տեղեկատվության որոնման մեջ[23]։ Սա ենթադրում է, որ ձախ ստորին ճակատային գալարը կարող են պատասխանատու լինել անձնական համոզմունքների փոփոխության կանխարգելման համար, եթե մեկը հետևում է վատ լուրերին։ Երբ մասնակիցներին ներկայացվել է դրական տեղեկատվություն, տրանսկրանիալ մագնիսական խթանումը ցույց է տվել, որ ուղեղը դեռ թարմացնում էր համոզմունքները՝ ի պատասխան դրական նորությունների[23]։ Ուսումնասիրությունը նաև ենթադրում է, որ ուղեղը ընտրողաբար զտում է տեղեկատվությունը և թարմացնում համոզմունքները այնպես, որ նվազեցնում է սթրեսն ու անհանգստությունը՝ լավ նորությունները մշակելով ավելի մեծ ուշադրությամբ[23]։ Ակտիվ դումսքրոլինգը ուղեղը ենթարկում է ավելի անբարենպաստ լուրերի և կարող է սահմանափակել լավ նորություններ ընդունելու և վատը անտեսելու ուղեղի կարողությունը[23]։ Այս ամենը կարող է հանգեցնել նրան, որ մարդու մոտ հաճախ կարող են առաջանալ բացասական հույզեր, որոնք ստիպում են մարդուն զգալ անհանգստություն, դեպրեսիա և մեկուսացում[10]։

Ազդեցություն առողջության վրա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոգեբանական ազդեցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առողջապահության ոլորտի մասնագետները հայտնել են, որ չափից դուրս դումսքրոլինգը կարող է բացասաբար ազդել հոգեկան առողջության առկա խնդիրների վրա[22][24][25][26]։ Թեև դումսքրոլինգի ընդհանուր ազդեցությունը մարդկանց վրա կարող է տարբեր լինել[27], այն հաճախ կարող է առաջացնել մարդու մոտ անհանգստության, սթրեսի, վախի, դեպրեսիայի և մեկուսացման զգացումներ[24][28]։ Կոգնիտիվ խանգարումներ ունեցող մարդիկ կարող են ավելի շատ կենտրոնանալ կյանքի դժվարությունների և մտքերի վրա, որոնք անհանգստություն են առաջացնում։ Ակտիվ դումսքրոլինգի պատճառով խուճապի նոպաներ կարող են առաջանալ[28]։ Հետազոտությունները նաև ենթադրում են, որ վատ լուրերի սպառման և անհանգստության, դեպրեսիայի, սթրեսի և նույնիսկ հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման նման ախտանիշների առաջացման միջև կապ կա[22]։

Ուսումնասիրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սասեքսի համալսարանի հոգեբանության դասախոսները հետազոտություն են անցկացրել, որի մասնակիցները դիտել են հեռուստատեսային նորություններ՝ բաղկացած «դրական, չեզոք և բացասական նյութերից»[11][29]։ Հետազոտությունը ցույց է տվել, որ այն մասնակիցներին, ովքեր դիտել են բացասական լրատվական հաղորդումներ, նկատվել է անհանգստության, տխրության և անձնական փորձառությունների նկատմամբ աղետալի հակումների աճ[29]։

Հոգեբան-գիտնականների և ամերիկյան «Հավինգթոն փոսթ» առցանց հրատարակության համատեղ իրականացված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ այն մասնակիցները, ովքեր առավոտյան երեք րոպե բացասական լուրեր են դիտել, 27%-ով ավելի հավանական է, որ վեցից ութ ժամ հետո ամբողջ օրը գնահատել են որպես վատ։ Համեմատության համար, դժվարությունների լուծումների մասին լուրեր դիտած մասնակիցների 88%-ը այդ օրը գնահատել է որպես լավ[11]։

Ֆիզիոլոգիական ազդեցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլինիկական հոգեբան դոկտոր Կարլա Մարի Մենլին գտնում է, որ որոշ մարդկանց համար դումսքրոլինգը կարող է կախվածություն առաջացնել՝ ստեղծելով անվտանգության զգացում դժվարին ժամանակներում[30]։ Փորձագետները նաև ասում են, որ դումսքրոլինգի հետևանքները կարող են խաթարել քնի ռեժիմը, նվազեցնել զգոնությունը և առաջացնել շատակերություն[28]։ Բժիշկները պարզել են, որ ԶԼՄ-ներում հրապարակված բացասական նյութերը կարող են նաև խաթարել հոգեբանական տրավմային դիմանալու մարդու կարողությունը։

Հոգեբանության ինստիտուտի պրոֆեսոր Դեբորա Սերանին ասում է, որ բացասական մեդիան պաշտպանական պատասխան է առաջացնում, մասնավորապես ինկապսուլյացիա, որի ընթացքում անձը «փորձում է պարուրել կամ փակել տրավմայի արտահայտումները», ինչը հանգեցնում է դրա աղբյուրի ժխտմանը։ Մասնագետները նկարագրում են «թմբիրի» նման մի երևույթ, որը կարող է հանգեցնել հոգնածության, անգույն խոսքի և կոգնիտիվ ֆունկցիաների անկման[31]։ Բժիշկ Իննա Ռեշետովան ասում է, որ պառնալիքի աղբյուրներ փնտրելու մարդկանց սովորությունը կարող է ոչ միայն դառնալ ցանցում «կախվելու» վատ սովորություն, այլ նաև լրջորեն խաթարում են հոգեկան առողջությունը։ Նա խորհուրդ է տալիս դիմել մասնագետների, եթե մարդը հասկանում է, որ ինքը գտնվում է «անընդհատ տեղեկատվական ճնշման տակ»[1][32]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 Евгений Одинцов. «Врач дала советы, как перестать постоянно читать плохие новости» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 15-ին.
  2. 2,0 2,1 «Staying up late reading scary news? There's a word for that: 'doomscrolling'». Business Insider. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  3. 3,0 3,1 «On 'Doomsurfing' and 'Doomscrolling'». Merriam-Webster (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  4. «Cross-national evidence of a negativity bias in psychophysiological reactions to news». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 116 (38): 18888–18892. 2019 թ․ սեպտեմբեր. doi:10.1073/pnas.1908369116. PMID 31481621.
  5. Дарья Черткова. «Инфодемия, карантикулы и ковидиворс». Коммерсантъ (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 17-ին.
  6. «Your 'Doomscrolling' Breeds Anxiety. Here's How To Stop The Cycle». NPR.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  7. 7,0 7,1 «Doomscrolling, explained». Vox (անգլերեն). 2020 թ․ նոյեմբերի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 6-ին.
  8. «Karen Ho». University of Minnesota (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ մարտի 17-ին.
  9. «Почему мы так любим плохие новости?». RTVI (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 17-ին.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 «There's a Reason You Can't Stop Looking at Bad News—Here's How to Stop». Health.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  11. 11,0 11,1 11,2 «Doomscrolling Is Slowly Eroding Your Mental Health». Wired (անգլերեն). ISSN 1059-1028. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  12. «Applying "Negativity Bias" to Twitter: Negative News on Twitter, Emotions, and Political Learning». Journal of Information Technology & Politics. 12 (4): 342–359. 2015 թ․ հոկտեմբերի 2. doi:10.1080/19331681.2015.1100225. ISSN 1933-1681. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  13. 13,0 13,1 13,2 «On 'Doomsurfing' and 'Doomscrolling'». Merriam-Webster (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  14. «The Dictionary.com Word Of The Year For 2020 Is …». Dictionary.com (անգլերեն). 2020 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 8-ին.
  15. «The Committee's Choice & People's Choice for Word of the Year 2020». Macquarie Dictionary (անգլերեն). 2020 թ․ դեկտեմբերի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  16. 16,0 16,1 «Why we're obsessed with reading bad news — and how to break the 'doomscrolling' habit». www.yahoo.com (անգլերեն). 2020 թ․ հուլիս. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  17. «Americans who get news mostly through social media are least likely to follow coronavirus coverage». Pew Research Center's Journalism Project (անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 8-ին.
  18. Анжела Микоян. «Думскроллинг: зависимость от негативных новостей и ее влияние на психику». РИАМО (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ մարտի 17-ին.(չաշխատող հղում)
  19. Дарья Трошина. «Плохого понемножку». iz.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 11-ին.
  20. Baumeister R. F.; և այլք: (2001). «Bad is Stronger than Good». Review of General Psychology (անգլերեն). 5 (4): 323–370. doi:10.1037/1089-2680.5.4.323. ISSN 1089-2680. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |last= (օգնություն)
  21. 21,0 21,1 Megan Marples. «Doomscrolling can steal hours of your time -- here's how to take it back». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 8-ին.
  22. 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 «Protecting the brain against bad news». CMAJ. 193 (12): E428–E429. 2021 թ․ մարտ. doi:10.1503/cmaj.1095928. PMID 33753370.
  23. 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 «Selectively altering belief formation in the human brain». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 109 (42): 17058–62. 2012 թ․ հոկտեմբեր. Bibcode:2012PNAS..10917058S. doi:10.1073/pnas.1205828109. PMID 23011798.
  24. 24,0 24,1 «This is the Way the World "Friends": Social Network Site Usage and Cultivation Effects». The Journal of Social Media in Society (անգլերեն). 9 (1): 1–21. 2020 թ․ մայիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  25. «Website reports only good news for a day, loses two thirds of its readers». The Independent (անգլերեն). 2014 թ․ դեկտեմբերի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 8-ին.
  26. «How do Good and Bad News Impact Mood During the Covid-19 Pandemic? The Role of Similarity». 2021 թ․ մարտի 18. doi:10.31219/osf.io/sy2kd. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  27. «The Mean-World Syndrome». Thought Maybe (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 8-ին.
  28. 28,0 28,1 28,2 «'Doomscrolling' During COVID-19: What It Does and How to Avoid It». Healthline (անգլերեն). 2020 թ․ հուլիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 8-ին.
  29. 29,0 29,1 «The psychological impact of negative TV news bulletins: the catastrophizing of personal worries». British Journal of Psychology. 88 ( Pt 1) (1): 85–91. 1997 թ․ փետրվար. doi:10.1111/j.2044-8295.1997.tb02622.x. PMID 9061893.
  30. «'Doomscrolling' During COVID-19: What It Does and How to Avoid It: Healthline». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  31. «'Doomscrolling' During COVID-19: What It Does and How to Avoid It». Healthline (անգլերեն). 2020 թ․ հուլիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 8-ին.
  32. Екатерина Бельчикова. «Что такое думскроллинг, или как перестать читать плохие новости». Популярная механика (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 17-ին.