Jump to content

Ավեստա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ավեստա, իրանական ժողովուրդների նախաիսլամական կրոնի՝ զրադաշտականության սուրբ գիրքը։ Ավեստան ստեղծվել է մ.թ.ա. I հազարամյակի 1-ին կեսին, բանավոր ձևով, հետագայում զգալի չափով վերափոխվել, լրացվել ու գրի է առնվել հին իրանական մի լեզվով, որը պայմանականորեն անվանվում է «Ավեստայի լեզու» կամ ավեստերեն։

Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքների ժամանակ (մ.թ.ա. 334-331) Ավեստան ոչնչացվել է։ Սասանյանների օրոք (III-VII դդ.), բանավոր ավանդությունների հիման վրա, կազմվել և օրինականացվել է Ավեստայի պահլավերեն տեքստը, ինչպես նաև նրա մեկնությունը՝ Զենդը։ Ավեստայի պահլավերեն տեքստը բաղկացած է եղել 21 մասերից, 7՝ աշխարհի ծագման ու մարդկության առաջացման, 7՝ քաղաքացիական օրենքների ու կրոնական պարտականությունների և 7՝ բժշկության, աստղագիտության ու բարոյագիտության մասին։ Ներկայիս Ավեստան ունի երկու տարբերակ։ Առաջինն իրենից ներկայացնում է Ավեստայի տարբեր գրքերից վերցված աղոթքների ժողովածու։ Երկրորդը բաղկացած է մի քանի մասերից՝ Վենդիդադ, որը ներկայացնում է կրոնական ու քաղաքական պատվիրանների հավաքածու, Վիսպերեդ և Յասնա՝ կրոնական արարողությունների ժամանակ կատարվող աղոթքերգեր, Հաշտեր՝ զրադաշտական աստվածներին նվիրված հիմներ, Փոքր Ավեստա՝ աղոթքներ։ Ավեստայի հնագույն մասն են կազմում Գաթերը՝ հիմներ, որոնք վերագրվում են Զրադաշտին։ Ավեստան առանց Գաթերի կոչվում է «Կրտսեր Ավեստա»։

Բացի բուն զրադաշտականության ուսմունքից, Ավեստան պարունակում է նաև ավելի հին հավատալիքների տարրեր։ Ավեստայի կրոնա–փիլիսոփայական գաղափարների համար բնորոշ է դուալիզմը՝ բարու և չարի նախասկիզբների, նրանց մշտական պայքարի ընդունումը։ Իր կրոնա–առասպելական բովանդակությամբ հանդերձ, Ավեստան ունի որոշակի գիտական և գեղարվեստական արժեք։ Այն ընձեռում է արժեքավոր տվյալներ ոչ միայն զրադաշտականության ձևավորման ու էության, այլև առհասարակ իրանական ժողովուրդների հոգևոր մշակույթի ու կենցաղ, նրանց պատմության մասին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 610
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ավեստա» հոդվածին։