Ֆրանչեսկ Էշիմենիս
| Ֆրանչեսկ Էշիմենիս | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մոտ 1330[1] |
| Ծննդավայր | Խիրոնա, Gironès |
| Մահացել է | ապրիլ 1409[1] |
| Մահվան վայր | Պերպինյան |
| Քաղաքացիություն |  Principality of Catalonia |
| Կրոն | կաթոլիկություն[2] |
| Կրթություն | Օքսֆորդի համալսարան |
| Երկեր | Llibre de les dones?, Lo Crestià?, Llibre dels àngels? և Scala Dei? |
| Մասնագիտություն | Լատինական կաթոլիկ քահանա, փիլիսոփա, գրող և եպիսկոպոս |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | bishop of Elne? և Latin Patriarch of Jerusalem? |
 Francesc Eiximenis Վիքիպահեստում | |
Ֆրանչեսկ Էշիմենիս (կատ. Francesc Eiximenes [fɾənˈsɛsk əʃiˈmɛnis];) մոտ 1330[1], Խիրոնա, Gironès - ապրիլ 1409[1], Պերպինյան կատալոնացի 14-րդ դարի գրող։ Նա, թերևս, միջնադարյան կատալոնացի ամենահաջողակ գրողներից մեկն էր, քանի որ նրա ստեղծագործությունները լայնորեն ընթերցվում էին, պատճենվում, հրատարակվում և թարգմանվում։ Կարելի է ասել, որ գրական-քաղաքական ասպարեզում նա մեծ ազդեցություն է ունեցել։ Նրա ընթերցողների թվում են եղել ժամանակի այնպիսի ազդեցիկ մարդիկ, ինչպիսիք են Արագոնյան թագի թագավորներ Պեդրո IV-ը, Խուան I-ը և Մարտին I-ը, թագուհի Մարիա դե Լունան (Մարտին I-ի կինը) և Ավինյոնյան հակապապ Բենեդիկտոս XIII-ը։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆրանչեսկ Էշիմենիսը ծնվել է մոտ 1330 թվականին, հնարավոր է Ժիրոնայում։ Երբ նա դեռ շատ երիտասարդ էր, նա դարձավ ֆրանցիսկացի, և նրա կրթությունը սկսվեց Կատալոնիայի ֆրանցիսկյան դպրոցում։ Հետագայում սովորել է Եվրոպայի խոշորագույն համալսարաններում՝ Օքսֆորդի համալսարանում և Փարիզի համալսարանում։ Նրա վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել Օքսֆորդի համալսարանը, մի քանի անգլիացի ֆրանցիսկներ (և բրիտանացի այլ հեղինակներ), ինչպիսիք են՝ Ռոբերտ Գրոսետեստը, Ջոն Ուելսը, Ալեքսանդր Գելեկացին, Ռիչարդ Միդլթոնը, Թոմաս Բրադվարդինը, Ուիլյամ Օքհեմիցը, Ջոն Դանս Սքոտուսը։
1371 թվականին փորձ արվեց նրան ներգրավել Լեյդայի համալսարան որպես ուսուցիչ, սակայն նա չուներ աստվածային գիտությունների դոկտորի կոչում։ Ֆրանչեսկն աստվածաբանության դոկտոր է դարձել 1374 թվականին Թուլուզի համալսարանում՝ Պեդրո IV թագավորի ֆինանսական աջակցությամբ և աջակցությամբ։
Այնուհետև Էշիմենիսը վերադարձավ Կատալոնիա։ Նրա ստեղծագործությունների մեծ մասը գրվել է Վալենսիայում, որտեղ նա տեղակայվել է 1382-1408 թվականներին։ Այնտեղ նա եղել է գնահատողների (քաղաքի ներկայացուցիչների) և քաղաքի ղեկավար մարմնի խորհրդատուն։
Վալենսիայում նա արդյունավետ է աշխատում։ Վալենսիայի (բազմաթիվ սոցիալական խնդիրների) դժվարին տարում Էշիմենիսը Վալենսիայի շուրջ վանքերում կազմակերպել էր մի տեսակ «երկրպագուների բանակ»։ 1392 թվականին նրան, ի թիվս այլոց, հանձնարարվեց ստուգել հրեական գրքերը, որոնք գողացել էին 1391 թվականի ջարդերի ժամանակ։ 1397 թվականի վերջին նա եղել է հանձնաժողովի անդամ, որը խորհուրդ է տվել թագավոր Մարտին I-ին Մեծ հերձվածության մասին։ 1397 և 1398 թվականներին նա ստանձնեց երկու խաչակրաց արշավանքների կազմակերպումը Հյուսիսային Աֆրիկայի մուսուլման ծովահենների դեմ։ 1399 թվականին նա նաև եղել է հանձնաժողովի նախագահ, որը ձգտում էր միավորել Վալենսիայի բոլոր դպրոցները։
Էխիմենիսը մահացավ Պերպինյանում, հնարավոր է, 1409 թվականի ապրիլի 23-ին։
Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էսիմենիսի ստեղծագործությունները մեծ հաջողություն են ունեցել իր ժամանակներում, ինչի մասին են վկայում նրա ստեղծագործություններից պահպանված ավելի քան 200 ձեռագրեր։ Մեկ այլ օրինակ է «Psaltiri devotíssim» (կատալոներեն թարգմանությունը 344 աղոթքներից 100-ի «Psalterium alias Laudatorium»)։ Այս գրքի տպագրության ինկունաբուլան կազմել է 2000 օրինակ, այսինքն՝ Տիրան Սպիտակ վեպի կրկնակի ավելի շատ հրատարակություններ (Վալենսիա 1490 և Բարսելոնա 1497)։ Սա կատալոնական ողջ միջնադարյան գրականության ամենամեծ ինկունաբուլանն է։
Բազմաթիվ թարգմանություններ են եղել նաև 15-16-րդ դարերում։ «Llibre de les Dones» գիրքը թարգմանվել է իսպաներեն։ Իսպաներեն թարգմանություններից մեկն օգտագործվել է կաթոլիկ թագավորների չորս դուստրերից մեկի ձևավորման համար (Կաստիլիայի թագուհի Իզաբելլա I և Արագոնի թագավոր Ֆերդինանդ II): «Llibre dels Àngels»-ը մեծ միջազգային հաջողություն ունեցավ և թարգմանվեց մի քանի լեզուներով՝ իսպաներեն, լատիներեն, ֆրանսերեն և նույնիսկ ֆլամանդերեն (հավանաբար այն միջնադարյան կատալոնական գրականության միակ գիրքն էր, որը թարգմանվել էր այս լեզվով), ֆրանսերեն թարգմանությունը առաջին գիրքն էր, որը տպագրվեց Ժնևում 1478 թվականին։ «Vida de Jesucrist»-ը թարգմանվել է իսպաներեն և ֆրանսերեն, իսպաներեն թարգմանությունը առաջին գիրքն է, որը տպագրվել է Գրանադայում 1496 թվականին՝ քաղաքի գրավումից հետո։
Էսիմենիսի ստեղծագործությունների մի քանի ժամանակակից հրատարակություններ կան։ Նրա ստեղծագործությունների ժամանակակից հրատարակությունները պատրաստել են Կուրտ Վեյթլինը և Ալբերտ Հաուֆը։
Կատալոներեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էշիմենիսը կատալոներեն գրել է հետևյալ ստեղծագործությունները.
- Tractat d’usura (Договор о ростовщичестве) .
- Lo Crestià (христианство).
- Primer del Crestià․
- Segon del Crestià.
- Terç del Crestià․
- Dotzè del Crestià․
- Regiment de la cosa pública․
- Llibre dels àngels․
- Llibre de les dones․
- Vida de Jesucrist․
- Scala Dei or Tractat de contemplació․
Նրա ստեղծագործությունների թվային հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ձեռագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- First half (chapters 1-523) of the Terç del Crestià (BNC, ms. 457). (in Catalan)
- Llibre dels Àngels (University of Barcelona, Fons de reserva, ms. 86). (in Catalan)Vida de Jesucrist (BNC, mss. 459-460). (in Catalan)
- Scala Dei (University of Barcelona, Fons de reserva, ms. 88). (in Catalan)
- Primer del Crestià (Valencia, Lambert Palmart, 1483). (in Catalan)
- First half (chapters 1-473) of the Dotzè del Crestià (Valencia, Lambert Palmart, 1484). (in Catalan)
- Regiment de la cosa pública, (Valencia, Cristòfor Cofman, 1499). (in Catalan)
- Llibre dels àngels, (Barcelona, Joan Rosembach, 1494). (in Catalan)
- Llibre de les Dones, (Barcelona, Joan Rosembach, 1495). (in Catalan)
- Translation into Spanish of the Vida de Jesucrist, (Granada, Meinard Ungut and Johannes Pegnitzer, 1496). (in Spanish)
- Translation into Spanish of the Llibre dels àngels (The title is Libro de los santos ángeles. Burgos, Fadrique de Basilea, 1490). (in Spanish)
- Pastorale (Barcelona, Pere Posa, 1495). (in Latin)
- Scala Dei (Barcelona, Diego de Gumiel, 1494). (in Catalan)
- Translation into French of the Llibre dels Àngels (Geneva, Adam Steinschaber, 1478). (in French)
- Translation into French of the Llibre dels Àngels (Lyon, Guillaume Le Roy, 1486). (in French)
Հին հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Translation into Spanish of the Llibre dels Àngels (The title is La Natura Angélica. Alcalá de Henares, Miguel de Eguía, 1527). (in Spanish)
Ժամանակակից հրատարակություններ և արտագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Pastorale. Transcript and translation into Catalan. Montserrat Martínez Checa's doctorate thesis (UAB, Bellaterra, 1994). (in Latin and Catalan)
- De triplici statu mundi (Edition by Albert Hauf). (in Latin)
- Summa theologica (Edition by León Amorós, OFM). (in Latin)
- Autograph letters (15.07.1392 and 12.03.1396. Edition by Sadurní Martí). (in Catalan)
- Psalterium alias Laudatorium (Toronto, PIMS, 1988. Edition by Curt Wittlin). (in Latin and English)
- Lo Llibre de les Dones (Barcelona, Curial, 1981. Edition by Curt Wittlin). (in Catalan)
- De Sant Miquel Arcàngel (5th treaty from the Llibre dels Àngels. Barcelona, Curial, 1983. Edition by Curt Wittlin). (in Catalan)
Լատիներեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էշիմենիսը լատիներեն գրել է հետևյալ գործերը.
- De Triplici Statu Mundi․
- Allegationes (отчётность).
- Ars Praedicandi Populo․
- Pastorale (Пастораль).
- Psalterium alias Laudatorium Papae Benedicto XIII dedicatum․
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ Catholic-Hierarchy.org — USA: 1990.