Ֆոլկլենդյան կղզիների ճակատամարտ
 | |
|---|---|
.jpg) | |
| Թվական | դեկտեմբերի 8, 1914 |
| Մասն է | Առաջին աշխարհամարտ |
| Վայր | Ֆոլքլենդյան կղզիներ |
| Արդյունք | Բրիտանացիների վճռական հաղթանակ[1][2][3] |
| Հակառակորդներ | |
| Բրիտանական կայսրություն | Գերմանական կայսրություն |
| Հրամանատարներ | |
| Դովեթոն Սթըրդի | Մաքսիմիլիան ֆոն Շփեե |
| Կողմերի ուժեր | |
| 1 աջակցող հածանավ, 2 գծային հածանավ, 3 զրահապատ հածանավեր, 2 թեթև հածանավեր | 2 զրահակիր հածանավեր, 3 փոքր հածանավեր |
| Ռազմական կորուստներ | |
| 10 սպանված, 19 վիրավոր | 1871 սպանված. 215 գերեվարված, 2 խորտակված հածանավ, 2 խորտակված փոքր հածանավեր, 2 գրավված (ապա ջրասույզ արված) օժանդակ նավեր |
Ֆոլկլենդյան կղզիների ճակատամարտ կամ Ֆոլքլենդյան ծովամարտ (անգլ.՝ Battle of the Falkland Islands, գերմ.՝ Seegefecht bei den Falklandinseln), Առաջին աշխարհամարտի ծովամարտերից, որը տեղի է ունեցել Ֆոլքլենդյան կղզիների մոտ 1914 թվականի դեկտեմբերի 8-ին՝ փոխծովակալ Մաքսիմիլիան ֆոն Շփեեի գլխավորած գերմանական հածանավային էսկադրայի և Ֆրեդրիք Դովեթոն Սթըրդիի գլխավորած բրիտանական էսկադրայի միջև։
Գերմանիայի ծովային նավատորմը բաղկացած էր երկու զրահակիր (Scharnhorst, Gneisenau) և երեք փոքր (Nürnberg, Dresden, Leipzig) հածանավերից։ Բրիտանական նավատորմիղը բաղկացած էր մեկ կործանիչ զրահակիր հածանավից (Macedonia), երկու գծային հածանավից (Invincible, Inflexible), երեք զրահակիր (Carnarvon, Cornwall, Kent) և երկու թեթև հածանավերից (Bristol, Glasgow):
Ծովը հանդարտ էր, առկա էր թեթև զեփյուռ, օրն՝ արևոտ և պայծառ։ Գերմանական նավատորմի առաջապահ հածանավերը հայտնաբերվեցին շատ արագ։ Առավոտյան բրիտանական նավերը խորտակեցին գերմանական նավերի մեծ մասը։ Փրկվեցին միայն Seydlitz հիվանդանավը և փախուստի դիմած Dresden հածանավը։
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1914 թվականի նոյեմբեր 1-ին կոմս Մաքսիմիլիան ֆոն Շփեեի գլխավորած Գերմանական արևելաասիական հածանավային նավատորմիղը Կորոնելի ծովամարտում ջախջախեց գերծովակալ Քրիսթոֆեր Քրեդոքի գլխավորած բրիտանական նավատորմիղը և խորտակեց երկու զրահապատ հածանավեր (Good Hope, Monmouth): Բրիտանական կողմի կորուստներն այդ ծովային ճակատամարտում կազմել են 1654 հոգի, այդ թվում` գերծովակալ Քրիսթոֆեր Քրեդոքը։ Գերմանական նավատորմը զոհեր չկրեց և դա լուրջ հարված հասցրեց Բրիտանական թագավորական նավատորմի հեղինակությանը։ Գերմանական հածանավերը ստացան հնարավորություն՝ շարժվել դեպի հարավային Ատլանտիկա, ստեղծելով սպառնալիք Մեծ Բրիտանիային և՛ առեւտրային գործունեության ոլորտում, և՛ ծովով Հարավային Աֆրիկայից Եվրոպա տեղափոխվող բրիտանական զորքերի համար։
Հոկտեմբերի 29-ին՝ ճակատամարտի նախօրեին փոփոխություններ էին եղել Մեծ Բրիտանիայի ռազմածովային հրամանատարության կազմում. Առաջին ծովակալ Լուի Բատենբերգցուն փոխարինեց Սըր Ջոն Ֆիշերը[4]։ Լուիս Բատենբերգցու օրոք ծովային շտաբի պետը Ֆ. Սթըրդին էր, ում համարում էին գերմանական U-9 սուզանավի կողմից բրիտանական երեք զրահապատ հածանավերի (Hogue, Aboukir, Cressy) կործանման գլխավոր մեղավորը։ Նրան նաև մեղադրում էին Քրեդոքին սխալ հրահանգներ տալու և ժամանակին աջակցություն չուղարկելու համար։ Ֆիշերը Սթըրդիի հետ բարդ հարաբերությունների մեջ էր, եւ Առաջին ծովակալի պաշտոնին վերադառնալուց անմիջապես հետո նրան շտաբի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու հրաման տվեց։ Հետագա թշնամանքից խուսափելու համար որոշվեց նրան նշանակել Շփեեի նավատորմի հայտնաբերման և ոչնչացման համար հատկացված ռազմածովային նավատորմիղի գլխավոր հրամանատար, իսկ նրա թափուր պաշտոնը հատկացվեց դերծովակալ Օլիվերին։ Նոյեմբերի 4-ին Սթըրդիի նավատորմիղը համալրվեց երկու հածանավերով (Invincible, Inflexible): Դրանց հանձնարարված էր առաջանալ դեպի Դևենպորտ։ Դրանք պետք է անցնեին հարավային Ատլանտիկա։ Մեկ այլ գծային հածանավ (Princess Royal) ուղարկվեց Կարիբյան ծով, որպեսզի կանխի Շփեեի առաջխաղացումը՝ նրա կողմից Պանամայի ջրանցքի ճեղքման դեպքում։ Նոյեմբերի 12-ին Princess Royal հածանավը դուրս եկավ Քրոմարթիից և ուղևորվեց Հալիֆաքս։ Այս տեղաշարժերը շատ ռիսկային էին, քանի որ Հյուսիսային ծովում տեղակայված գերմանական չորս գծային հածանավերի (Von der Tann, Moltke, Seydlitz, Derfflinger)[5] դեմ բրիտանական կողմն ուներ ընդամենը երեք մարտունակ գծային հածանավ (Lion, Queen Mary, New Zealand): Բրիտանական Մեծ նավատորմի հրամանատար Դեվիդ Բիթիի մտավախություններին ի պատասխան բրիտանական ռազմածովային ուժերի ընդհանուր հրամանատար Ուինսթոն Չերչիլը նկատեց, որ Derfflinger հածանավը դեռ լրիվ մարտունակ չէ, իսկ Բիթիի տրամադրության տակ է Tiger գծային հածանավը, իսկ Queen Elizabethգծանավը շուտով կմտնի ծառայության։
Բրիտանական ռազմածովային հրամանատարությունը մոբիլիզացրեց նաև այլ զրահանավեր։ Դաշնակից Ճապոնիան տրամադրեց 305մմ-ոց հրանոթներով զինված երեք զրահապատ հածանավեր (Քուրամա, Ցուքուբա, Իկոմա)։ Նրանք տեղաշարժվում էին Խաղաղ օվկիանոսի կենտրոնական մասով, դեպի Պանամայի ջրանցք։ Բրիտանական Australia գծային հածանավը ուղևորվեց դեպի Հոռն հրվանդան։ Defence զրահապատ հածանավին հրամայված էր ուղևորվել Բարեհուսո հրվանդան և միանալ Minotaur, Dartmouth, Weymouth հածանավերի և Albion զրահակրի հետ։ Արևմտյան Աֆրիկայի ջրային տարածքում տեղակայված էին Vengeance զրահակիրը, Warrior, Black Prince, Donegal և Cumberland զրահապատ հածանավերը և Highflyer հածանավը։ Կարիբյան ծովը պաշտպանում էին Glory զրահակիրը և Berwick, Lancaster, Condé զրահապատ հածանավերը։ Canopus զրահանավը ուղարկվել էր Ֆոլքլենդյան կղզիների վրայի ռազմաբազան պաշտպանելու, իսկ Բրազիլիայի պաշտպանության համար Սթեդին ակնկալում էր Defence, Carnarvon, Cornwall, Kent, Glasgow և Bristol ռազմանավերի ժամանումը։ Գերմանական էսկադրայի ոչնչացման համար, չհաշված ֆրանսիական և ճապոնական նավերը, բրիտանական ռազմածովային հրամանատարությունը ստիպված էր ներգրավել մոտ 30 նավեր, որոնցից 21-ը զրահանավեր էին, չհաշված այն օժանդակ նավերը, որոնք նախատեսված էին հետախուզության համար։
Գերմանական նավերի տեղաշարժ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շփեեն երկմտանքի մեջ էր. Խաղաղ օվկիանոսը հատելիս նա շատ չէր էր մնում նավահանգիստներում, սակայն Մաս Աֆուերայում գերմանացիները երկար մնացին։ Շփեեն հասկացավ, որ իր շրջափակման օղակը փոքրանում է, և Բրիտանիան պետք է նավ ուղարկի դեպի հարավային Ատլանտիկա իրեն որսալու համար։ Ոչ ոք ոչինչ չգիտեր Շփեեի ծրագրերի մասին, բայց երթադրաբար նա պատրաստվում էր նավարկել մինչև վերջ, քանի դեռ չէր բռնվել, հասկանալով այն բոլոր դժվարությունները, որոնք սպասվում էին Գերմանիա վերադառնալու դեպքում։ Նրա հապաղման հիմնական պատճառը կարող էր լինել այն, որ լուրեր էին տարածվել, թե Ատլանտիկայում հայտնվել են Moltke և Seydlitz նավերը` իր համար ռազմամթերք հասցնելու նպատակով։ Շփեեն լուր ուղարկեց այն մասին, որ զրահանավերը պաշարը կիսով չափ սպառել են, իսկ թեթև հածանավերը առավել ևս, և նրանք հարկադրված են հայրենիք վերադառնալ։ Գերմանական հետախույզների հաղորդագրության համաձայն դերծովակալ Սթոդդարթի խմբավորումն ուղարկվել էր Հարավային Աֆրիկա` տեղի ապստամբությունը ճնշելու նպատակով։ Շփեեն այդ տեղեկությունն ընդունեց որպես հավաստի և դադարեցրեց այդ հատվածի պաշտպանությունը։ Գերմանական էսկադրայի հրամանատար Մաքսիմիլիան ֆոն Շփեեն միայն նոյեմբերի 15-ին դուրս եկավ Մաս Աֆուերայից։
Բրիտանական նավերի տեղաշարժ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բրիտանական նավերից մի քանիսը կանգնած էին վերանորոգման, սակայն Ֆիշերը հրահանգեց նավերի վերանորոգումն ավարտել մինչև նոյեմբերի 11-ը։
Նախօրոք տեղեկանալով ֆոն Շփեեի տեղաշարժերի մասին Ֆիշերը Սթըրդիին ուղարկեց Ֆոլքլենդյան կղզիների ուղղությամբ։ Նոյեմբերի վերջին օրերին Սթըրդիի էսկադրան համալրվեց ևս մի քանի հածանավերով։
Բրիտանական էսկադրան զբաղված լինելով գերմանական հածանավերից մեկի որոնման աշխատանքներով` Ֆոլքլենդներից դուրս եկավ միայն դեկտեմբերի 7-ին, այլ ոչ դեկտեմբերի 3-ին, ինչպես նախօրոք ծրագրավորվել էր։
Ճակատամարտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գերմանական նավերն օգտագործելով քամու առավելությունը կարողացան բավական անախորժություններ պատճառել անգլիացիներին, սակայն թեթև վնասներից բացի ոչինչ անել չկարողացան։ Գերմանական կողմը չէր հասցրել ճիշտ դասավորել նավերը և արդեն երեկոյան ժամը 7-ի դրությամբ գլխովին ջախջախվեցին։ Փրկվեցին միայն Seydlitz և Dresden նավերը։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Jaques. Dictionary of Battles and Sieges. էջ 346.
- ↑ Scott & Robertson. Many Were Held by the Sea: The Tragic Sinking of HMS Otranto. էջ 16.
- ↑ «The Battle of the Falkland Islands». History.com This Day in History.
- ↑ Вильсон Линкоры в бою, Глава III
- ↑ Boat Painting, Ship Art, and more!
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆոլկլենդյան կղզիների ճակատամարտ» հոդվածին։ |
| ||||||
