Օմ (մանտրա)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Օմ (սանսկրիտ՝ ॐ) կամ Աում, հինդուական և վեդայական ավանդույթներում սուրբ ձայն, սկզբնական մանտրա, «ուժի խոսք»[1][2][3]։ Հաճախ մեկնաբանվում է որպես Բրահմայի, Վիշնուի և Շիվայի աստվածային տրիմուրտիի խորհրդանիշ։ Օգտագործվում է յոգայի պրակտիկայի և մեդիտացիայի տեխնիկայի մեջ[1][4][5]։

Համաձայն վեդայական ժառանգության՝ ենթադրվում է, որ «Օմ» ձայնը դեռևս չբացահայտված Բրահմանի (Բացարձակ) առաջին դրսևորումն է եղել, որը սկզբնավորել է ընկալվող Տիեզերքը, որը առաջացել է այս ձայնի թրթռումից[1][6]։

Հինդուիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Օմ» հնչյունը հինդուիզմի և մահայանա բուդդիզմի, հատկապես՝ տանտրիկ (Վաջրայանա) բուդդիզմի ամենասուրբ ձայնն է և գրաֆիկորեն արտահայտված վանկը[3]։ Ասվում է սուրբ տեքստերի՝ մանտրաների սկզբում (օրինակ՝ բուդդայական «Om mani padme hum» մանտրան պարունակում է այս վանկը) և հինդուական ավանդույթում մեդիտացիայի ժամանակ[7]։ Այն խորհրդանշում է վեդաների երեք հիմնական (շրուտի) սուրբ տեքստերը՝ Ռիգվեդա, Յաջուրվեդա, Սամավեդա[8]։ «Օմ» հնչյունը քննարկվել է մի շարք Ուպանիշադներում, որոնք փիլիսոփայական քննարկումներ պարունակող տեքստեր են, և պարզաբանվել է Մանդուկյա Ուպանիշադում[9]։

Պուրաններում «Օմ» ձայնը նույնպես սահմանվում է որպես սուրբ[10]։

Բացի հինդու աստվածային եռյակի անձնավորումից, այն ինքնին ամենաբարձր մանտրան է, որը խորհրդանշում է Բրահմանը (Գերագույն իրականությունը) և Տիեզերքը՝ որպես այդպիսին։ Նրա երեք բաղադրիչները (A, U, M) ավանդաբար խորհրդանշում են արարումը, պահպանումը և ոչնչացումը՝ վեդաների և հինդուիզմի տիեզերածնություն կատեգորիաները[3]։

Ենթադրվում է նաև, որ երեք հնչյունները խորհրդանշում են գոյության երեք մակարդակները՝ երկինք, օդային տարածք և երկիր[11]։ Դրանք նաև խորհրդանշում են օրվա երեք մասերը և մարդու երեք ունակությունները՝ ցանկություն, գիտելիք և գործողություն[12][13]։

Որպես «Om Tat Sat» մանտրայի մաս, «Om»-ը նշված է Բհագավադգիտայում, 17:23. «Արարչության սկզբից երեք բառ է եղել՝ Om Tat Sat, օգտագործվել է Գերագույն Բացարձակ Ճշմարտությունը նշելու համար»։

Ուպանիշադներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չանդոգյա Ուպանիշադում «Om, udgitha» վանկը միավորում է զուգակցված խոսքն ու շնչառությունը, որոնք առնչվում են Ռիգվեդային և Սամավեդային։ Այս վանկը նաև նշանակում է համաձայնություն։ Նրա մեջ թափանցելով՝ «աստվածները դարձել են անմահ ու անվախ»։

Ըստ Մանդուկյա Ուպանիշադայի՝ «անցյալը, ներկան, ապագան՝ այս ամենը հենց Օմ (Աում) ձայնն է», որը նաև Ատման է։ «Ա» ձայնը արթնության՝ վայսվանարայի վիճակ է, «Ու» ձայնը քնի՝ տայջասի վիճակ է, իսկ «Մ» ձայնը՝ խորը քնի վիճակ՝ պրաջնա։

Մաիտրի Ուպանիշադում և Պրաշնա Ուպանիշադում ասվում է, որ Աում վանկը և՛ ամենաբարձր, և՛ ամենացածր բրահմանն է։

Վայշնավա Վասուդևա Ուպանիշադը պարունակում է հետևյալ արտահայտությունը. «Պրանավան միայն թվում է, թե բաժանված է մասերի (A, U և M)՝ միշտ մնալով մեկ։ Լորդ Աում/Օմը ձեզ կտանի դեպի իր Բնակարանը»։ Վայսնավա խմբի Տարասարա Ուպանիշադում «Ա» տառից հայտնվել է Ջամբավան անունով Բրահման, «Ու» տառից՝ Հարի անունով Ուպենդրան, «Մ» տառից՝ Շիվան, որը հայտնի է որպես Հանուման։

Թուրիյատիտա-Ավադհութա Ուպանիշադում, որը պատկանում է «սաննյասա» խմբին գրված է. «Իմաստունը, գտնվելով Տուրիյատիտա նահանգում, հասնելով Ավադհութա-սաննյասին վիճակին և ամբողջությամբ կլանված լինելով ոչ երկակի Ատման/Բրահմանով, թողնում է իր մարմինը՝ մեկ միասնություն դառնալով Աումի (Պրանավայի) հետ»։

«Յոգա» խմբի Դհյանաբինդու Ուպանիշադում ասվում է, որ նրանք, ովքեր ազատության են ձգտում, խորհում են անխորտակելի բարիքի մասին՝ արտասանելով «Օմ» (Աում) ձայնը։ Ընդ որում՝ «Ա» տառում հայտնվում և լուծվում են հողը, կրակը, Ռիգվեդան, բհուն և Բրահման։ «Ու» տառում հայտնվում և լուծվում են մթնոլորտը, քամին, Յաջուրվեդան, բհուվասը, Վիշնու-Ջանարդանան, իսկ «Մ» տառում՝ դրախտը, արևը, Սավավեդան, սվարը, Մահեշվարան։ «Ա» ձայնը համապատասխանում է դեղին գույնին և ռաջաս գունային, «Ու» ձայնը՝ սպիտակին և սատտվային, «Մ» ձայնը՝ մուգին և թամասին։ Նույն խմբի Բրահմավիդյա Ուպանիշադում հաղորդվում է, որ «Ա»-ն նման է արևի փայլին, «Ու»-ն՝ լուսնի փայլին, իսկ «Մ»-ն՝ կայծակի փայլին։

Բրիհադարանյակա Ուպանիշադում այն սկզբնական տարածությունն է, Բրահմանը, գիտելիքի աղբյուրը։

Շիվայիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շիվայիզմում Շիվային խորհրդանշող լինգամը նույնացվում է «Օմ» ձայնի հետ[14]։

Վինշուիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիշնուիզմում «Օմ» ձայնի երեք բաղադրիչները ներկայացնում են Վիշնուին, նրա կնոջը՝ Շրիին և նրա երկրպագուին[15]։ Գաուդիա վայշնավիզմում «Օմ» ձայնի բաղադրիչները ցույց են տալիս Կրիշնային (Ա), նրա էներգիան (Ու), բոլոր կենդանի էակներին (Մ)։ Բհագավադգիտա 17:23-ում խոսվում է «Om Tat Sat» մանտրայի արտասանության կարևորության մասին։

Յոգայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Օմ» մանտրան օգտագործվում է յոգայի տարբեր պրակտիկաներում (պրանայամա, նադանուսադհանա, դվադաշանտա, դհարանա)[16][5]։ Մանտրան արտասանելու պրակտիկան պայմանականորեն բաժանված է երեք ժամանակային շրջանի։ «Աում» վանկը կազմող երեք հնչյուններից յուրաքանչյուրը հաջորդաբար ստեղծվում է մարմնի որոշակի հատվածում։ «Ա» ձայնը առաջանում է որովայնի հատվածում, այնուհետև այն բարձրանում է ավելի բարձր՝ կրծքավանդակի հատվածում վերածվելով «Ու» ձայնի, իսկ հետո գլխի հատվածում արտասանվում է «Մ» ձայնը, որն աստիճանաբար լուծվում է գագաթի հատվածում[16]։ «Օմ» մանտրայի իմաստը նկարագրված է դասական յոգայի տեքստերում (օրինակ՝ Վիվեկա-մարտանդա, Գորակշա-յոգա)[12][13]։

Ջայնիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջայնիզմում «Օմ»-ն օգտագործվում է ծեսերի ժամանակ[8]։

Բուդդայականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մահայանա բուդդայականությունը, ժառանգելով հինդուիզմի ավանդույթները, փոխառել է «Օմ» ձայնը՝ որպես առեղծվածային մանտրա՝ այն անվանելով սուրբ, ինչպես նաև լայնորեն օգտագործելով ծեսերում[3][8]։ «Օմ» մանտրան լայնորեն օգտագործվել է Վաջրայանայում, որտեղ գրվելիս այն ներառել է «Ա», «Օ» և «Մ» տարրերը։ Մանտրան կազմող հնչյունների մեկնաբանությունը որոշակիորեն փոխվել է. բուդդիզմում դրանք կարող են անձնավորել Բուդդայի մարմինը, խոսքը և միտքը, Բուդդայի երեք մարմինները (Դհարմակայա, Սամբհոգակայա, Նիրմանակայա) և երեք թանկարժեք իրերը (Բուդդա, Դհարմա, Սանգա)[17]։

Միևնույն ժամանակ, բուդդիստ գիտնական Է. Ա. Տորչինովը նշել է, որ «Օմ» վանկը և նմանատիպ վանկերը («հում», «ահ», «հրի», «է-մա-հո») բառային նշանակություն չունեն և մատնանշել է, որ այս վանկերը, ի տարբերություն մանտրաների այլ վանկերի՝ Մահայանա ավանդույթում ներկայացնում են «սրբազան անթարգմանելիությունը»։ Տորչինովը նշել է, որ բուդդիստը պետք է ուղղակիորեն հասկանա այս ձայնային համակցությունները։ Այս դեպքում, այս վանկերի մտախոհական կրկնության ժամանակ, ենթադրվում է, որ վանկերը «ձայնի թրթիռների և ձայնի մոդուլյացիաների» միջոցով ուղղակիորեն ազդում են «դրանք կրկնող յոգի գիտակցության և հոգեֆիզիկական պարամետրերի վրա»[18]։ Այսպիսով, «Օմ» մանտրան, ինչպես ինքնուրույն, այնպես էլ՝ որպես այլ մանտրաների և դհարանիների մաս, հաճախ օգտագործվում է մեդիտատիվ պրակտիկայում։

Էզոթերիկա և օկուլտիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էզոթերիկ ուսմունքներում «Օմ» ձայնը ներկայացնում է երեք սուրբ կրակները («եռակի կրակ») Տիեզերքում և մարդու մեջ։ Համաձայն Օկուլտիզմի՝ այն ամենաբարձր տետրաքսիսն է, քանի որ խորհրդանշում է Ագնին, որը կրում է Աբիմանիմ անունը։ Ագնինը վերածվում է իր երեք որդիների՝ Պավակա, Պավամանա և Շուչի։ Նրանք ջուր են խմում, ինչը նշանակում է նյութական ցանկությունների ոչնչացում։ Այս ձայնը նաև նշանակում է «կոչ, օրհնություն, հավաստիացում և խոստում»[3]։

Զանգվածային մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանեշի թագավորը երբեմն նույնացվում է «Օմ»-ի հետ։
Բրահման, Վիշնուն և Շիվան ՝ միաձուլված «Օմ»-ի մեջ (Մանրանկար Մահաբհարաթայի էջին, 1795)

Նիկոլայ Գումիլյովի «Սկզբի պոեմը. Գիրք առաջին. Վիշապը» նկարագրում է «Օմ» մանտրայի արտասանության արդյունքը[19]։

«Օմ» մանտրայի գրաֆիկական ներկայացումը տեղադրված է Ջորջ Հարիսոնի երաժշտական ​​ալբոմներից շատերի շապիկներին (The Concert for Bangladesh, Living in the Material World, Dark Horse, Extra Texture, Thirty Three & 1/3, Somewhere in England, Gone Troppo, Brainwashed)։

«Օմ» մանտրան հնչել է The Beatles-ի «Across the Universe» (1969) երգի խմբերգում՝ «Jai Guru Deva Om», ինչպես նաև Մադոննայի «Shanti / Ashtangi» երգում՝ «Ray of Light» ալբոմից։ Այս մանտրան ներառվել է նաև ճապոնական «Music» ալբոմի բոնուսային «Cyber-Raga» թրեքում։ «Օմ» մանտրան զետեղվել է նաև բրիտանական «The Moody Blues» խմբի «In Search of the Lost Chord» (1968) կոնցեպտուալ ալբոմի վերջնամասում։ Այն հնչել է նաև «Picnic» խմբի որոշ երգերում, իսկ «Օմ» մանտրայի գրաֆիկական պատկերն օգտագործվել է «Iron Mantras» շրջագայության և «30 Light Years» հոբելյանական DVD-ի ձևավորման համար։ «Օմ»-ի թեմային անդրադարձել է մեդիտատիվ երաժշտության գերմանացի կատարող Դևա Պրեմալին։ «Օմ» մանտրան հնչել է «Մատրիցա» ֆիլմի երգերից մեկի՝ Ջունո Ռեակտորի «Նավրաս» սաունդթրեքում։ Մաքսիմ Լեոնիդովի «Օրորոցային» երգի ավարտը (ալբոմ՝ «Fundamentals of Feng Shui», 2006 թվական) ամբողջությամբ բաղկացած է «Գայատրի Մանտրայում» բազմիցս կրկնվող մանտրայից, որն, իր հերթին, սկսվում է «Օմ» մանտրայով։

«Օմ» խորհրդանիշը տարբեր գրերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Werner, 1997, էջ 77
  2. ↑ Britannica, 2013, Om, in Hinduism and other religions chiefly of India, a sacred syllable that is considered to be the greatest of all the mantras, or sacred formulas.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Зорин, 2002
  4. ↑ Britannica, 2013, the three major Hindu gods, Brahma, Vishnu, and Shiva
  5. ↑ Britannica, 2013, Thus Om mystically embodies the essence of the entire universe.
  6. ↑ Britannica, 2013, It is uttered at the beginning and end of Hindu prayers, chants, and meditation and is freely used in Buddhist and Jain ritual also. From the 6th century, the written symbol designating the sound is used to mark the beginning of a text in a manuscript or an inscription.
  7. ↑ 8,0 8,1 8,2 Britannica, 2013, It is uttered at the beginning and end of Hindu prayers, chants, and meditation and is freely used in Buddhist and Jain ritual also.
  8. ↑ Britannica, 2013, The syllable is discussed in a number of the Upanishads, which are the texts of philosophical speculation, and it forms the entire subject matter of one, the Mandukya Upanishad.
  9. ↑ Britannica, 2013, In the Puranas the syllable is put to sectarian use.
  10. ↑ Britannica, 2013, The syllable Om is composed of the three sounds a-u-m (in Sanskrit, the vowels a and u coalesce to become o), which represent several important triads: the three worlds of earth, atmosphere, and heaven
  11. ↑ 12,0 12,1 Вивека-мартанда, 2009, шлоки 89—92, էջ 71—72
  12. ↑ 13,0 13,1 Горакша-йога, 2007, шлоки 102—106, էջ 69
  13. ↑ Britannica, 2013, Tthus the Shaivites mark the lingam, or sign of Shiva, with the symbol for Om
  14. ↑ Britannica, 2013, Vaishnavites identify the three sounds as referring to a trinity composed of Vishnu, his wife Shri, and the worshiper
  15. ↑ 16,0 16,1 Двадашанта, 2015
  16. ↑ Лепехов, Донец, Нестеркин, 2006, էջ 149
  17. ↑ Торчинов, 2002, էջ 97
  18. ↑ Павловский, 2005, էջ 590—591

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Зорин, Виславий Иванович Ом // Евразийская мудрость от А до Я: философский толковый словарь. — Алматы: Создік-Словарь, 2002. — 408 с.(չաշխատող հղում)
  • Лепехов, Сергей Юрьевич, Донец, Андрей Михайлович, Нестеркин, Сергей Петрович Герменевтика буддизма / отв. ред. Б. В. Базаров. — Улан-Удэ: БНЦ СО РАН, 2006. — С. 149. — 264 с. — ISBN 5-7925-0175-0
  • Лысенко, Виктория Георгиевна Слог Ом в индийской культуре: от устной традиции к письму // Труды Русской Антропологической школы. — М.: Российский государственный гуманитарный университет, 2012. — Т. 10. — С. 48—60. — ISSN 2223-9340.
  • Горакша-йога. Часть 1 // Классические тексты натха-сампрадайи: Горакша-вачана-санграха; Горакша-упанишада; Йога-биджа; Горакша-йога / пер. с санскрита Йоги Матсьендранатх. — К.: Ника-центр, 2007. — С. 59—70. — ISBN 978-966-521-440-3
  • Вивека-мартанда // Сиддха-сиддханта паддхати и другие тексты натха-йогинов / пер. с санскрита и коммент. Йоги Матсьендранатх. — М.: Международный натха-йога центр, 2009. — С. 64—82. — 278 с. — ISBN 978-5-91680-005-0
  • Павловский, Алексей Ильич Гумилёв, Николай Степанович // Русская литература XX века. Прозаики, поэты, драматурги: биобиблафический словарь: в 3 т / под ред. Скатов, Николай Николаевич. — М.: ОЛМА-пресс, 2005. — Т. 1. А–Ж. — С. 587—591. — 733 с. — ISBN 5-94848-245-6
  • Торчинов, Евгений Алексеевич Буддизм: Карманный словарь. — СПб.: Амфора, 2002. — 187 с. — ISBN 5-94278-286-5
  • Вернер, Карель A Popular Dictionary of Hinduism. — Surrey: Curzon Press, 1997. — 123 p. — ISBN 0-7007-1049-3
  • Циммер, Генрих Роберт Philosophie und Religion Indiens. — Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1973. — P. 333–339. — ISBN 3-518-07626-4
  • Om // Encyclopædia Britannica. — 2013. Архивировано из первоисточника 8 Մարտի 2013.
  • Yogi Matsyendranāth Chapter 2. Metaphysics and Practice of Dvādaśānta // Dvādaśānta. — Мoscow: International Natha Yoga Center, 2015. — ISBN 9781311485014

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օմ_(մանտրա)&oldid=9080099» էջից