Ցյուրիխի մերձակայքում Convair 990 ինքնաթիռի վթար
| Ցյուրիխի մերձակայքում Convair 990 ինքնաթիռի վթար | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | ավիապատահար և ահաբեկչական ակտ |
| Տեղադրանք | Würenlingen? |
| Երկիր |  Շվեյցարիա |
| Տարեթիվ | փետրվարի 21, 1970 |
| Զոհվածներ | 47 մարդ |
| Վիրավորներ | 0 |
| Կենդանի մնացած | 0 |
 | |
 | |
 Swissair Flight 330 Վիքիպահեստում | |
Ցյուրիխի մերձակայքում Convair 990 ինքնաթիռի վթար, 1970 թվականի փետրվարի 21-ին շաբաթ օրը տեղի ունեցած ահաբեկչական հարձակման հետևանքով ինքնաթիռի վթար։ Convair CV-990-30A-6 Coronado ինքնաթիռը, որը շահագործվում է Swissair ավիաընկերության կողմից, իրականացրել է SR330 միջմայրցամաքային չվերթը Ցյուրիխ-Թել Ավիվ-Հոնգ Կոնգ երթուղով, սակայն թռիչքից 7 րոպե անց անձնակազմը հայտնել է խցիկում ճնշման նվազման մասին և վերադարձել մեկնման օդանավակայան։ Սակայն հետդարձի ճանապարհին օդանավում հրդեհ է բռնկվել, ինչի հետևանքով այն կորցրել է կառավարումը և ընկել Վյուրենլինգենից 2 կիլոմետր և Ցյուրիխի օդանավակայանից 24 կմ հեռավորության վրա գտնվող անտառը։ Ինքնաթիռում գտնվող բոլոր 47 մարդիկ զոհվել են՝ 38 ուղևոր և անձնակազմի 9 անդամ։
Աղետի պատճառ է դարձել պաղեստինցի ահաբեկիչների պատրաստած ինքնաշեն պայթուցիկը։ Սա Շվեյցարիայի պատմության մեջ ամենախոշոր ահաբեկչությունն է։
Ինքնաթիռ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Convair 990-30A-6 Coronado (CV-990A (30A-6)) (գրանցման համարը HB-ICD, սերիական 30-10-15) թողարկվել է 1962 թվականի հունվարին և նույն թվականի փետրվարի 3-ին հանձնվել է ընկերությանը` շվեյցարական Swissair ավիաընկերությանը, որում նա ստացել է Բազելլանդ անունը[1]։ Աշխատում է General Electric CJ805-23 չորս տուրբոֆան շարժիչներով[2]։ Աղետի օրը թռչել է 24447 ժամ[3]։
Անձնակազմ և ուղևորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
SR330 չվերթի անձնակազմը հետևյալն էր.
- Օդանավի հրամանատարը (FAC) 45-ամյա Կարլ Բեռլինգերն է (գերմ.՝ Karl Berlinger): Ծնվել է 1924 թվականի փետրվարի 27-ին։ Փորձառու օդաչու, նախկին ռազմական օդաչու։ Թռչել է 9674 ժամ, որից 1612-ը CV-990-ով[3][4]։
- Երկրորդ օդաչուն 51-ամյա Արման Էթյենն է (գերմ.՝ Armand Etienne). Ծնվել է 1918 թվականի սեպտեմբերի 15-ին։ Շատ փորձառու օդաչու՝ 18429 թռիչքի ժամով, որից 1969-ը՝ CV-990_ով[3][4]։
- Թռիչքի ինժեները 36-ամյա Վերներ Գիմմին է (գերմ.՝ Werner Gimmi): Ծնվել է 1933 թվականի նոյեմբերի 9-ին։ Թռչել է 6468 ժամ[4]։
Օդանավի խցիկում աշխատել է 6 բորտուղեկցորդուհի.
- Հանս Մաագ (գերմ.՝ Hans Maag) — ավագ բորտուղեկցորդուհի,
- Փիթեր Ֆրայ (գերմ.՝ Peter Fray) — ավագ բորտուղեկցորդ,
- Քլեր Աբորտ (գերմ.՝ Clair Aubort),
- Էլեյն Գեյլարդ (գերմ.՝ Elaine Gaillard),
- Դորիս Ռուսկա (գերմ.՝ Doris Rusca),
- Էլեյն Անրի (գերմ.՝ Elaine Henry).
| Քաղաքացիություն | Ուղևորներ | Անձնակազմ | Ընդամենը |
|---|---|---|---|
 Իսրայել |
15 | 0 | 15 |
 Գերմանիա |
9 | 0 | 9 |
 ԱՄՆ |
5 | 0 | 5 |
 Կանադա |
2 | 0 | 2 |
 Մեքսիկա |
2 | 0 | 2 |
 Բելգիա |
1 | 0 | 1 |
 Ֆրանսիա |
1 | 0 | 1 |
 Թաիլանդ |
1 | 0 | 1 |
.svg){kind=small} Միացյալ Թագավորություն |
1 | 0 | 1 |
| Շվեյցարիա |
1 | 9 | 10 |
| Ընդամենը | 38 | 9 | 47 |
Աղետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաղ առավոտ անձնակազմն ավարտել է թռիչքը Ցյուրիխ-Դյուսելդորֆ-Ցյուրիխ երթուղով։ Այնուհետև նա պետք է կատարեր սովորական մարդատար SR330 չվերթը Ցյուրիխից Հոնկոնգ՝ միջանկյալ կանգառով Թել Ավիվում։ Տեղական ժամանակով 13:14-ին (GMT 12:14) 330 չվերթը թռավ Ցյուրիխի օդանավակայանից՝ անձնակազմի 9 անդամներով և 38 ուղևորներով, որից հետո ձախ թեքվեց և սկսեց բարձրանալ դեպի հարավ՝ դեպի լեռները։ Կաղապար:Нп4. Սակայն ժամը 13:21-ին (թռիչքից 7 րոպե հետո), երբ ինքնաթիռը անցնում էր 4300 մետր բարձրությամբ Սաթելի մոտով (մեկնման օդանավակայանից 41 կիլոմետր հարավ), օդաչուները անսպասելիորեն հայտնեցին, որ ինքնաթիռը ճնշվել է և վերադարձել Ցյուրիխ։ Օդային երթևեկության վերահսկիչը հրահանգել է թեքվել դեպի 335° ուղղություն, որից հետո 330 չվերթը մեծ աջ շրջադարձ կատարեց Ֆիրվալդստետ լճի վրայով։ Բայց քանի որ անձնակազմը որոշ չափով հետաձգեց շրջադարձից դուրս գալիս, ինքնաթիռն այժմ հետևեց 060 ° ընթացքին, այսինքն ՝ դեպի հյուսիս-արևելք, ուստի օդային երթևեկության վերահսկիչը հանձնարարեց անցնել 330 ° ընթացք, ինչը օդաչուներն արեցին[4]։
Ժամը 13:24-ին անձնակազմը հայտարարել է արտակարգ իրավիճակ և հայտնել, որ ինքնաթիռում հրդեհ է բռնկվել, որից հետո խնդրել են ուղիղ մուտք։ Ցյուրիխից բոլոր չվերթները չեղարկվել են, սակայն ինքնաթիռում իրավիճակը շարունակում էր վատթարանալ։ Նավիգացիոն գործիքները խափանվեցին օդաչուների խցիկում, ուստի օդաչուները պետք է առաջնորդվեին գետնից եկող հաղորդագրություններով՝ հյուսիս-հյուսիս-արևմուտք ուղղությամբ դեպի Ցյուրիխ լիճ գնալու համար. անջատվել են նաև օդանավում գտնվող էլեկտրական համակարգերը, և օդաչուների խցիկը սկսել է ծխով լցվել։ Ինքնաթիռը թռավ Ցյուրիխի վրայով, հետո թեքվեց ձախ, թռավ Բադենի վրայով, թեքվեց աջ ու նորից շարժվեց դեպի հյուսիս։ Ավիահրահանգիչը զգուշացրել է ընթացքից շեղումների մասին, ինչին ի պատասխան օդաչուները հայտնել են, որ օդաչուների խցիկում ծխի պատճառով ոչինչ չեն տեսնում։ Հասնելով Ռայնի սկզբին, օդանավը սկսեց մտնել ձախից անընդհատ աճող գլանափաթեթ, և Կլինգնաու շրջանում դուրս եկավ ամպերից։ Վթարից 50 վայրկյան առաջ FAC-ը երկու անգամ ընկել է գետնին. մենք վթարի ենք ենթարկվում, ցտեսություն բոլորին, ցտեսություն բոլորին (անգլ.՝ We are crashing, goodbye everybody, goodbye everybody), ևս 6 վայրկյան հետո նա հրամայեց երկրորդ օդաչուին նվազեցնել շարժիչի հզորությունը և մոնիտորի բարձրությունը, սակայն ուժեղ ծխի պատճառով այդ հրամանները չեն իրականացվել։ Մտնելով ավելի ու ավելի կտրուկ ձախ՝ SR330 չվերթը կատարեց երեք քառորդ շրջադարձ, նախքան 13:34:14 ընկնելով անտառի մեջ՝ Ցյուրիխի օդանավակայանից 24 կիլոմետր արևմուտք-հյուսիս-արևմուտք և Վյուրենլինգեն քաղաքից 2 կիլոմետր հյուսիս-արևմուտք։ Մեծ արագությամբ գետնին բախվելուց ինքնաթիռը պայթել է և գրեթե ակնթարթորեն փլվել՝ դառնալով փոքրիկ բեկորներ։ Պայթյունը գրանցվել է նույնիսկ Ցյուրիխի ինստիտուտի սեյսմոգրաֆների կողմից[4]։
Օդանավում գտնվող բոլոր 47 մարդիկ զոհվել են։ Այն ժամանակ դա Convair 990-ի ամենամեծ աղետն էր, մինչ 2 տարի անց այն եռապատկվեց Տեներիֆեի աղետի պատճառով։ Նաև իրադարձությունների պահին, մասշտաբով, այն զբաղեցնում էր երկրորդ տեղը Շվեյցարիայի պատմության մեջ, 2022 թվականին՝ երրորդը[2]։
Հետաքննություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հետաքննության ընթացքում նման միջադեպ է գրանցվել, որը տեղի է ունեցել մեկ օր առաջ Մայնի Ֆրանկֆուրտի մոտ (Գերմանիա)։ Ավստրիական Austrian Airlines ավիաընկերության Sud Aviation SE-210 Caravelle VI-R ինքնաթիռը (board OE-LCU) Մայնի Ֆրանկֆուրտից Վիեննա էր թռչում, սակայն FL100 (3050 մետր) թռիչքից 20 րոպե անց ուղեբեռի խցիկի ներքեւում պայթյուն է տեղի ունեցել։ Ֆյուզելաժում մոտ 1 մետր տրամագծով 50 սանտիմետր տրամագծով անցք է գոյացել, սակայն այդ ժամանակ մնացած ուղեբեռը զգալի էներգիա է կլանել պայթյունի ալիքից, և օդանավում հրդեհ չի եղել։ Անձնակազմին հաջողվել է վերադառնալ և վայրէջք կատարել Մայնի Ֆրանկֆուրտի օդանավակայանում, անձնակազմի 5 անդամներից և 33 ուղևորներից ոչ ոք չի տուժել[4][5]։
Ավստրիական ավիաուղիների ինքնաթիռի և SR330 չվերթի վթարի հետաքննության ընթացքում պարզվել է, որ երկու դեպքում էլ օդանավում բեռնախցիկում ռումբի պայթյուն է եղել։ Ռումբերն քողարկված էին որպես ռադիո, և բարձրաչափերը սնուցում էին դրանք. այն է՝ IED-ը պայթել է, երբ ինքնաթիռը գտնվել է անհրաժեշտ բարձրության վրա։ Հայտնաբերվել և հեռուստացույցով ցուցադրվել են բարձրաչափերի բեկորներ, որից հետո Մայնի Ֆրանկֆուրտում գործիքների խանութի սեփականատերը զանգահարել է ոստիկանություն և հայտնել, որ հարձակումներից մի քանի օր առաջ 2 պաղեստինցի ուսանողներ իրենից գնել են նույն բարձրաչափերը։ Վաճառողի հուշումով այս 2 ուսանողները ձերբակալվել են, և շուտով ձերբակալվածների հարցաքննությունից հետո բացահայտվել է խմբի ղեկավար Սուֆիան Կադդուումին (անգլ.՝ Sufian Kaddoumi), որը թաքնվում էր Հորդանանում։ Պարզվել է, որ ռումբերն օդային փոստով ուղարկվել են Մայնի Ֆրանկֆուրտից Թել Ավիվ։ Այն, որ ռումբերից մեկը հայտնվել է Swissair-ի ինքնաթիռում, պարզապես մահացու պատահականություն էր։ Ծանրոցը Մայնի Ֆրանկֆուրտից Ցյուրիխ է հասցվել, որից հետո այն պետք է հասցվեր Թել Ավիվ El Al ավիաընկերության կողմից։ Այնուամենայնիվ, իսրայելական ինքնաթիռը ուշացել է ժամանելուց, ուստի բեռն ուղարկվել է շվեյցարական SR330 համապատասխան չվերթով[6]։
Պաղեստինի ազատագրման ժողովրդական ճակատը (PFLP) ստանձնել է Ավստրիական ավիաուղիների և Swissair ինքնաթիռներում տեղի ունեցած պայթյունների պատասխանատվությունը։ Ինչ վերաբերում է կալանավորված պաղեստինցի ուսանողներին, ապա Շվեյցարիայի իշխանությունները շուտով ազատ են արձակել նրանց՝ պատճառաբանելով պաղեստինցի ահաբեկիչների հետ առնչվել չցանկանալը։ 2000 թվականին Շվեյցարիայի դաշնային դատարանը եզրակացրեց, որ չի կարող ճշգրիտ բացահայտել SR330 չվերթի վրա ահաբեկչության կազմակերպիչներին[6][7]։
2016 թվականին պարզվեց, որ Շվեյցարիայի իշխանությունները համաձայնության են եկել պաղեստինյան ահաբեկչական PFLP կազմակերպության հետ և պարտավորվել են փակել հետաքննությունը և ազատ արձակել հարձակման հեղինակներին, ինչպես նաև դիվանագիտական աջակցություն ցուցաբերել պաղեստինյան ահաբեկչական կազմակերպություններին, այդ թվում՝ ՄԱԿ-ում, դրա դիմաց։ Պաղեստինյան ահաբեկիչների պարտավորության համար չհարձակվեն շվեյցարական օբյեկտների վրա[8][9]։
Աղետի հետևանքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
330 չվերթի կործանումից հետո Շվեյցարիայի իշխանությունները զգալիորեն բարձրացրել են Ժնևի և Ցյուրիխի օդանավակայանների անվտանգությունը։ Բացի այդ, շվեյցարական իշխանությունները պայմանավորվել են պաղեստինյան ահաբեկչական կազմակերպությունների հետ՝ նրանց դիվանագիտական աջակցություն ցուցաբերելով՝ շվեյցարական օբյեկտների վրա հարձակվելուց հրաժարվելու դիմաց[9]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Registration Details For HB-ICD (Swissair) Convair 990-30A-6» (անգլերեն). PlaneLogger. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
- ↑ 2,0 2,1 «ASN Aircraft accident Convair CV-990-30A-6 Coronado HB-ICD Würenlingen» (անգլերեն). Aviation Safety Network. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 «Crash of a Convair CV-990 in Zurich: 47 killed» (անգլերեն). B3A Aircraft Accidents Archives. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Peter Brotschi (2010 թ․ հունվարի 23). «Absturz Coronado der Swissair, 21. Februar 1970 , Würenlingen AG» (PDF) (գերմաներեն). Schweizer Radio und Fernsehen. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.(չաշխատող հղում)
- ↑ «ASN Aircraft accident Sud Aviation SE-210 Caravelle VIR OE-LCU Frankfurt» (անգլերեն). Aviation Safety Network. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
- ↑ 6,0 6,1 ««We are crashing - goodbye everybody»» (գերմաներեն). 20 Minuten. 2010 թ․ փետրվարի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
- ↑ «Terroranschlag 1970 Den Bombenbauer ignorierten sie» (գերմաներեն). Beobachter. 2012 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
- ↑ «Швейцария 45 лет находится в сговоре с боевиками ПА | Происшествия | MIGnews — Новости Израиля и Ближнего Востока, Арабо-израильский конфликт». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.
- ↑ 9,0 9,1 «Швейцария и террористы | Политика | MIGnews — Новости Израиля и Ближнего Востока, Арабо-израильский конфликт». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.