Ցին Շի Հուանդի
Ցին Շի Հուանդի | |
---|---|
![]() | |
Ծնվել է՝ | հունվարի 27, մ. թ. ա. 258 |
Ծննդավայր | Հանդան, Zhao |
Մահացել է՝ | սեպտեմբերի 10, մ. թ. ա. 210 (48 տարեկան) |
Վախճանի վայր | Սիան, Ցին դինաստիա |
Mausoleum of the First Qin Emperor | |
Երկիր | Ցին դինաստիա և Ցին |
Հաջորդող | Qin Er Shi? |
Տոհմ | Ցին դինաստիա |
պետական գործիչ, քաղաքական գործիչ, կայսր, կառավարիչ և միապետ | |
Հայր | King Zhuangxiang of Qin? |
Մայր | Queen Dowager Zhao? |
Երեխաներ | Prince Jianglü?, Prince Gao?, Ziying?[1], Qin Er Shi? և Fusu? |
Ցին Շի Հուանդի (չինարեն՝ 秦始皇帝, բառացի թարգմանությամբ՝ «Ցինի առաջին բարձրագույն աստվածային կայսր», իրական անունը Ին Չժեն (չինարեն՝ 嬴政), հունվարի 27, մ. թ. ա. 258, Հանդան, Zhao - սեպտեմբերի 10, մ. թ. ա. 210, Սիան, Ցին դինաստիա), Ցին արքայատոհմի և առաջին չինական կայսրության հիմնադիր։ Ցին երկրի արքա մ.թ.ա. 246- մ.թ.ա 221 թթ., միասնական Չինաստանի առաջին կայսր մ.թ.ա. 221 թ. մինչև մահը՝ մ.թ.ա. 210 թ. (50 տարեկան հասակում)։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցին Շի Հուանդին Չինաստանի պատմության նշանավոր դեմքերից մեկն է։ Տասներեք տարեկանում գահ է բարձրացել որպես Ցինի արքա, երեսունութում, երբ նվաճել է շուրջ երկու հարյուր տարի միմյանց դեմ պատերազմող չինական թագավորությունները, հռչակվել է միավորված Չինաստանի կայսր (մ. թ. ա. 221 թվականին)[2]։
Նրա զորահրամանատարները մեծապես ընդարձակել են չինական պետության սահմանները՝ հաղթական արշավանքներ կատարելով դեպի հարավ և դեպի Կենտրոնական Ասիա:Երկիրը միավորելուց հետո նա և իր գլխավոր խորհրդական Լի Սին իրականացրել են մի շարք կարևոր տնտեսական և քաղաքական բարեփոխումներ[2]։ Առաջինը Ցին Շի Հուանհի (Ք.ա. 246-210 թթ.) կայսրին է հաջողվել միավորել ողջ Չինաստանը։ Նա վերացրել է ազնվականների ժառանգնական տիտղոսներն ու արտոնությունները; Պետական բարձր պաշտոններ ստանում էին միայն նրանք, ովքեր ունեին արժանիքներ և ծառայում էին կայսրին։
Նրա օրոք Չինաստանում հաստատվեցին կշռի, երկարության, ծավալի միասնական միավորներ, ինչպես նաև միասնական դրամ։ Կատարվեց գրային համակարգի բարելավվում՝ հիերոգլիֆային գիրը պարզվեց։ Ցին Շի Հուանդին նախաձեռնել է նաև Չինական մեծ պարսպի, թրծված կավից մարդահասակ քանդակված զինվորների բանակի կողմից հսկվող իր հռչակավոր դամբարանի շինարարությունը, ինչպես նաև կառուցել է երկիրը հատող ճանապարհների ցանց. բոլորը՝ բազմաթիվ մարդկային կյանքերի գնով։ Ըստ մի ավանդազրույցի՝ կայսրության կայունությունն ապահովելու նպատակով օրենքից դուրս է հայտարարել և վառել բազմաթիվ գրքեր, մահապատժի ենթարկել բազում գիտնականների, սակայն հանգամանալի ու խորաքնին ուսումնասիրությունները կասկածի տակ են դնում այդ ավանդազրույցի ճշմարտացիությունը[3]։
Վերոնշյալ մեծագործությունները փառքով են պսակել նրա անունը Չինաստանի և ընդհանրապես մարդկության պատմության մեջ՝ իբրև ազդեցիկ քաղաքական գործչի[4][5][6][7]։
Մահացել է հիսուն տարեկան հասակում՝ մ. թ. ա. 210 թվականին, դեպի Արևելյան Չինաստան կատարած իր չորրորդ արշավանքի ժամանակ։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Bodde Derk (1987)։ «The State and Empire of Ch‘in»։ in Twitchett Denis, Loewe Michael։ The Cambridge history of China 1։ Cambridge: Cambridge Univ. Press։ էջեր 20–103։ ISBN 0-521-21447-5
- Clements Jonathan (2006)։ The First Emperor of China։ Sutton Publishing։ ISBN 978-0-7509-3960-7
- Cotterell Arthur (1981)։ The first emperor of China: the greatest archeological find of our time։ New York: Holt, Rinehart, and Winston։ ISBN 0-03-059889-3
- Guisso R.W.L., Pagani Catherine, Miller David (1989)։ The first emperor of China։ New York: Birch Lane Press։ ISBN 1-55972-016-6
- Yu-ning Li, ed. (1975)։ The First Emperor of China։ White Plains, N.Y.: International Arts and Sciences Press։ ISBN 0-87332-067-0
- Portal Jane (2007)։ The First Emperor, China's Terracotta Army։ British Museum Press։ ISBN 978-1-932543-26-1
- Qian Sima (1961)։ Records of the Grand Historian: Qin dynasty։ Burton Watson, trans։ New York: Columbia Univ. Press
- Yap Joseph P (2009)։ Wars With the Xiongnu, A Translation From Zizhi tongjian։ AuthorHouse։ ISBN 978-1-4490-0604-4
- Cornelia Hermanns: Des Kaisers tönerne Krieger. Qin Shi Huangdi und die Suche nach dem ewigen Leben. Drachenhaus Verlag, Esslingen 2013, ISBN 978-3-943314-00-7.
- Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe (Hrsg.): The Cambridge History of China. Band 1: The Ch'in and Han Empires. 221 B.C.–A.D. 220. Cambridge University Press, Cambridge u. a. 1986, ISBN 0-521-24327-0.
- Chris J. Peers: Ancient Chinese Armies. 1500 – 200 BC (= Men-at-arms Series. 218). Osprey Publishing, London 1990, ISBN 0-85045-942-7.
- Peter-Matthias Gaede (Hrsg.): Das Große Buch der Archäologie. Expeditionen in mythische Welten. Gruner und Jahr, Hamburg 2003, ISBN 3-570-19436-1, S. 104–131.
- Michael Strähle: Bücherverbrennungen und Zensur im alten China und ihre Folgen. In: Mitteilungen der Vereinigung Österreichischer Bibliothekarinnen & Bibliothekare. Band 56, 2003, ISSN 1022-2588, S. 41–47, online (PDF; 98 KB).
- Rolf Trauzettel: Die Reichseinigung unter dem Ersten Kaiser Qin Shihuangdi. In: Xi'an. Kaiserliche Macht im Jenseits. Grabfunde und Tempelschätze aus Chinas alter Hauptstadt. Philipp von Zabern, Mainz 2006, ISBN 3-8053-3605-5, S. 27–31.
- Frances Wood: The First Emperor of China. Profile Books, London 2007, ISBN 978-1-84668-032-8.
- Frances Wood: China's First Emperor and His Terracotta Warriors. St. Martin's Press, New York NY 2008, ISBN 978-0-312-38112-7.
- Maria Khayutina: Qin. Der unsterbliche Kaiser und seine Terrakottakrieger. Verlag Neue Zürcher Zeitung, Zürich 2013, ISBN 978-3-03823-813-3.
![]() |
秦始皇 Վիքիպահեստում |
---|
- Сыма Цянь. Исторические записки. Перевод Р. В. Вяткина. т. 2 (гл. 6 «Основные записи [о деяниях] Цинь Ши-хуана»)
- Сыма Цянь. Исторические записки. Перевод Р. В. Вяткина. т. 7 (гл. 85 «Жизнеописание Люй Бувэя»)
- Сыма Цянь. Исторические записки. Перевод Р. В. Вяткина. т. 8 (гл.86 «Жизнеописания мстителей: жизнеописание Цзин Кэ»)
- Сыма Цянь. Исторические записки. Перевод Р. В. Вяткина. т. 8 (гл. 87 «Жизнеописание Ли Сы»)
- Переломов Л. С. . Империя Цинь — первое централизованное государство в Китае (221—202 гг. до н. э.) // Академия наук СССР. Институт народов Азии. — М.:
- Ульянов, М. Ю. Цинь Шихуан и его армия — Восточная коллекция, 2007, с. 20-38.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Qian S. 史記/卷015 — Vol. 015.
- ↑ 2,0 2,1 Duiker, William J. & al. World History: Volume I: To 1800, 5th ed., p. 78. Thomson Higher Education Publishing, 2006. 0-495-05053-9.
- ↑ Ren Changhong & al. Rise and Fall of the Qin Dynasty. Asiapac Books PTE Ltd., 2000. 981-229-172-5.
- ↑ «Lasting Legacy/Impact»։ HOW DID QIN SHI HUANGDI IMPACT CHINESE HISTORY?
- ↑ «Emperor Qin Shi Huang (Part 1)»։ www.theepochtimes.com։ հոկտեմբերի 13, 2010
- ↑ «History: The Man Who Would Cheat Death and Rule the Universe»։ www.vision.org (անգլերեն)
- ↑ «Legacy»։ Qin Shi Huang:
The Immortal Emperor
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|