Սիմա Ցյան

Սիմա Ցյան չինարեն՝ 司马迁 և չինարեն՝ 司馬遷
Ծնվել է	ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 135
Ծննդավայր	Hejin, Չինաստան
Մահացել է	ոչ վաղ քան մ. թ. ա. 87
Մահվան վայր	Չինաստան
Քաղաքացիություն	Արևմտյան Հանի դինաստիա
Մայրենի լեզու	չինարեն
Երկեր	Records of the Grand Historian?
Մասնագիտություն	պատմաբան, բանաստեղծ, գրող, աստղագուշակ, փիլիսոփա, մաթեմատիկոս և աստղագետ
Ծնողներ	հայր՝ Sima Tan?
Երեխաներ	Sima Qian's daughter (Yang Bis wife)?
Sima Qian Վիքիպահեստում

Սիմա Ցյան (ավանդական չինարեն՝ 司馬遷, պարզեցված չինարեն՝ 司马迁, ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 135, Hejin, Չինաստան - ոչ վաղ քան մ. թ. ա. 87, Չինաստան)՝ չին պատմագիր, Հին Չինաստանի թերևս ամենակարևոր պատմագիրը։

Կենսագրություն

Սիմա Ցյանն իր կյանքը նվիրաբերել է «Շիջի» (史記, "Պատմական արձանագրումներ", թարգմանվում է նաև "Պատմական հուշագրություններ" աշխատությունը ավարտի հասցնելու նպատակին, մի գործ, որ իրենից առաջ ձեռնարկել էր իր հայրը՝ Սիմա Տանը։

Ինչպես իր հայրը, Սիմա Ցյանը նույնպես գլխավոր դպիր էր Հան արքայատոհմի ներկայացուցիչ Վուդի կայսեր պալատում։ Երբ լրացել է նրա քսան տարին, ձեռնամուխ է եղել Չինաստանով ճամփորդելու գործին՝ հայրենի երկրի պատմության վերաբերյալ նյութեր հավաքելու, որոշ տվյալներ ճշտելու նպատակով։ Ճամփորդությունից վերադառնալուց հետո նա կրկին իր նախկին աշխատանքին է անցել արքունի պալատի ատյանում, հոր հետ միասին, իսկ 109 թվականից շարունակել է հոր գործը։

Մեր թվականությունից առաջ 99 թվականին Սիմա Ցյանը հրապարակավ հանդես է եկել ի պաշտպանություն զորավար Լի Լինի, որն իր զորքով պարտություն էր կրել Չինաստանի հյուսիսում բնակվող ցյանգու քոչվոր ցեղի դեմ մղված ճակատամարտում և կայսեր ու արքունիքի կողմից մեղադրվում էր որպես այդ պարտության գլխավոր մեղավոր և պատասխանատու։ Պարտված գեներալին պաշտպան կանգնելով՝ Սիմա Ցյանը բորբոքել է կայսեր ցասումը, որը կարգադրել է ամորձատել նրան՝ որպես պատիժ։ Դա, փաստացի, նույնն էր, ինչ՝ մահապատիժը, քանզի, ըստ այն ժամանակների դավանանքային սովորույթի, այդպիսի խայտառակությունից հետո անձին այլ ելք չէր մնում, քան ինքնասպան լինելը։ Սակայն Սիմա Ցյանը ինքնասպան չի եղել՝ գերադասելով ոտնահարել իր դարի ավանդույթը, որպեսզի կարողանա ավարտի հասցնել իր ձեռնարկած մեծ գործը։

Կայսեր կարգադրությամբ ամորձատվելուց հետո նա երեք տարի էլ անց է կացրել բանտում։ Պատժավայրից դուրս գալով՝ իր անձն ու հոգին ամբողջովին նվիրաբերել է «Շիջի»-ի ամբողջացման գործին, որը ավարտել է իր մահից կարճ ժամանակ առաջ՝ մ. թ. ա. 91 թվականին։

,,Շիջի,,-ի առաջին էջը

Չինական պատմագրության մեջ Սիմա Ցյանի կատարած հսկայական ներդրումը անհնար է գերագնահատել։ Հնագույն ժամանակներում Չինաստանում տեղի ունեցած շատ ու շատ կարևոր իրադարձությունների մասին հնարավոր է տեղեկանալ միայն ու միայն նրա շնորհիվ և, բացի այդ, նրա աշխատությունը մեծ ազդեցություն է գործել ոչ միայն չին, այլև կորեացի և նույնիսկ վիետնամցի հետագա պատմագիրների վրա, ինչպես նաև՝ նախանշել, կերպավորել չինացիների՝ իրենց պատմությանը ծանոթանալու և գնահատելու եղանակը։ Իզուր չէ, որ չինացիները նրան պատվում են՝ կոչելով «Մեծ պատմիչ», ինչպես հույները՝ Հերոդոտին, ինչպես հայերը՝ Մովսես Խորենացուն։

Հարկ է հավելել, որ Սիմա Ցյանը, պատմագետ լինելու հետ մեկտեղ, եղել է բանաստեղծ, տոմարագետ, աստղագուշակ և այդ ասպարեզներում նույնպես հետք է թողել Չինաստանի պատմության մեջ։

Գրականություն

• Markley, J. Peace and Peril. Sima Qian's portrayal of Han - Xiongnu relations (Silk Road Studies XIII), Turnhout, 2016, 978-2-503-53083-3
• Allen, J.R "An Introductory Study of Narrative Structure in the Shi ji" pages 31–61 from Chinese Literature: Essays, Articles, Reviews, Volume 3, Issue 1, 1981.
• Allen, J.R. "Records of the Historian" pages 259–271 from Masterworks of Asian Literature in Comparative Perspective: A Guide for Teaching, Armonk: Sharpe, 1994.
• Beasley, W. G & Pulleyblank, E. G Historians of China and Japan, Oxford: Oxford University Press, 1961.
• Dubs, H.H. "History and Historians under the Han" pages 213-218 from Journal of Asian Studies, Volume 20, Issue # 2, 1961.
• Durrant S.W "Self as the Intersection of Tradition: The Autobiographical Writings of Ssu-Ch'ien" pages 33–40 from Journal of the American Oriental Society, Volume 106, Issue # 1, 1986.
• Cardner, C. S Traditional Historiography, Cambridge: Harvard University Press, 1970.
• Hardy, G.R "Can an Ancient Chinese historian Contribute to Modern Western Theory?" pages 20–38 from History and Theory, Volume 33, Issue # 1, 1994.
• Kroll, J.L "Ssu-ma Ch'ien Literary Theory and Literary Practice" pages 313-325 from Altorientalische Forshungen, Volume 4, 1976.
• Li, W.Y "The Idea of Authority in the Shi chi" pages 345-405 from Harvard Journal of Asiatic Studies, Volume 54, Issue # 2, 1994.
• Moloughney, B. "From Biographical History to Historical Biography: A Transformation in Chinese Historical Writings" pages 1–30 from East Asian History, Volume 4, Issue 1, 1992.
• Stephen W. Durant: The cloudy mirror. Tension and conflict in the writing of Sima Qian. State University of New York Press, Albany NY 1995, ISBN 0-7914-2655-6.
• Grant Hardy: Words of bronze and bamboo. Sima Qian's conquest of history. Columbia University Press, New York NY 1999, ISBN 0-231-11304-8.
• Fritz-Heiner Mutschler: Tacitus und Sima Qian. Eine Annäherung. In: Philologus. 150, 2006, S. 115–135.
• Fritz-Heiner Mutschler: Tacitus und Sima Qian. Persönliche Erfahrung und historiographische Perspektive. In: Philologus. 151, 2007, S. 127–152.
• Fritz-Heiner Mutschler: Sima Qian and his Western Colleagues: On Possible Categories of Description. In: History and Theory. 46, 2007, ISSN 0018-2656, S. 194–200.
• Sima Qian: Records of the Grand Historian of China. Translated from the Shi Chi of Ssu-Ma Ch'ien. Übersetzung des Shiji von Burton Watson. 2 Bände. Columbia University Press, New York NY u. a. 1961 (Records of Civilization 65).
• Сыма Цянь
• Крюков М. В. Некоторые вопросы перевода и популяризации «Исторических записок» Сыма Цяня // Советское востоковедение, 1957, № 3. С. 106—112.
• Конрад Н. И. Полибий и Сыма Цянь // Вестник древней истории. 1965, № 4. С. 3—25.
• Рубин В. А. Как Сыма Цянь изображал период Чунь-цю // Народы Азии и Африки, 1966, № 2. С. 76—86.
• Кроль Ю. Л. Интерпретация рассуждения Сыма о «шести школах» как политического трактата // Письменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока. Тезисы докладов IV годичной научной сессии ЛО ИНА. Л., 1968. С. 53—55.
• Кроль Ю. Л. Сыма Цянь — историк. — М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1970. — 448 с. — 1300 экз. (в пер.)
• Кроль Ю. Л. Рассуждение Сыма Цяня о «шести школах» // Китай: история, культура и историография. М.: Наука, 1977. С. 131—157.
• Нейман В. Б. Новая трактовка астрономических данных Сыма Цяня // Двадцать первая научная конференция «Общество и государство в Китае» Ч. I., М., 1990. С. 48—50.
• Померанцева Л. Е. Апология Сыма Цяня (письмо Сыма Цяню к Жэнь Аню) // Проблемы восточной филологии. М., 1979.
• Померанцева Л. Е. Диалогическая природа «Жизнеописаний» Сыма Цяня // Теоретические проблемы литератур Дальнего Востока. Ч. 2., М., 1980.
• Вяткин Р. В. Художественные аспекты «Исторических записок» Сыма Цяня // XVI Научная конференция «Общество и государство в Китае». Ч. I., М., 1985. С. 182—187.
• Померанцева Л. Е. Человек и мир в «Хуайнань-цзы» и в «Жизнеописаниях» Сыма Цяня // XVI Научная конференция «Общество и государство в Китае». Ч. I, М., 1985. С. 180—182.
• Никитина Т. Н. Некоторые особенности языка Сыма Цяня: Синтаксические конструкции // Востоковедение. 11: Филологические исследования / Отв. ред. Ю. М. Осипов, Б. В. Касевич. Л., 1985. С. 42—52.
• Никитина Т. Н. Особенности языка Сыма Цяня: Новые служебные слова. Сдвиги в значении и употреблении некоторых знаменательных слов //Востоковедение. 12. Филологические исследования. Отв. ред. А. А. Долинина, В. А. Гузев. Л., 1986. С. 59—69.
• Вяткин Р. В. О названии труда Сыма Цяня // Восемнадцатая научная конференция «Общество и государство в Китае»: Ч. I., М., 1987. С. 73—77.
• Померанцева Л. Е. Трагическая личность в литературе древнего Китая // Теоретические проблемы литератур Дальнего Востока. Ч. 2. М., 1988.
• Вяткин Р. В. О культовом ансамбле Сыма Цяня в Шэньси и о потомках историка // 25-я Научная конференция «Общество и государство в Китае». Ч. I, М., 1994. С. 41—45.
• Кроль Ю. Л. Представление Сыма Цяня о «тайном благодеянии» (инь дэ) // Общество и государство в Китае: XXXIX научная конференция / Институт востоковедения РАН. — М., 2009. С. 226—236. — ISBN 978-5-02-036391-5 (в обл.)

Արտաքին հղումներ

• Սիմա Ցյանի գործերը Գուտենբերգ նախագծում
• Significance of Shiji on literature
• Sima Qian: China's 'grand historian', article by Carrie Gracie in BBC News Magazine, 7 October 2012
• Les Mémoires historiques de Se-ma Ts'ien (frz. Teilübersetzung von Édouard Chavannes) in der digitalen Buchreihe "Les classiques des sciences sociales"
• Tomb and Ancestral Temple of Sima Qian Արխիվացված 2008-09-05 Wayback Machine
• [1] Mémoires historiques, traduction Edouard Chavannes, ancienne édition Leroux 1895. Version en ligne et téléchargeable sur le site de « Chine Ancienne ».
• Конрад Н. И. Полибий и Сыма Цянь. // Запад и Восток. — М.: Главная редакция восточной литературы, 1972. — С. 47-76.
• Sima Qian and His Shiji(անգլ.)
• Significance of Shiji on literature Արխիվացված 2004-10-14 Wayback Machine(անգլ.)

Աղբյուրներ

• de Crespigny, Rafe (2007). A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220 AD). Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-15605-0.
• Hughes-Warrington, Marnie (2000). Fifty Key Thinkers on History. London: Routledge.
• Knechtges, David R. (2014). «Sima Qian 司馬遷». In Knechtges, David R.; Chang, Tai-ping (eds.). Ancient and Early Medieval Chinese Literature: A Reference Guide, Part Two. Leiden: Brill. էջեր 959–965. ISBN 978-90-04-19240-9.
• Watson, Burton (1958). Ssu-ma Ch'ien: Grand Historian of China. New York: Columbia University Press.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիմա Ցյան» հոդվածին։