Տրիսոմիա X համախտանիշ

Տրիսոմիա X համախտանիշ
Տեսակ	սեռական զարգացման խանգարում և հիվանդության կարգ
Բժշկական մասնագիտություն	բժշկական գենետիկա
ՀՄԴ-10	Q97.0
	Triple X syndrome Վիքիպահեստում

Տրիսոմիա X, նաև հայտնի որպես եռակի X համախտանիշ կամ 47,XXX, իգական սեռական բջիջներում հավելյալ X քրոմոսոմի առկայությամբ բնորոշվող^[1]։ Ախտահարվածները հաճախ միջինից ավելի բարձրահասակ են լինում^[1]։ Սովորաբար բացակայում են ֆիզիկական այլ փոփոխությունները, և ունեն նորմալ պտղաբերություն^[1]։ Երբեմն նկատվում են դժվարություններ սովորելու հետ կապված, հնարավոր են մկանային տոնուսի իջեցում, ջղաձգումներ կամ երիկամային խնդիրներ^[1]։

Եռակի X-ը ի հայտ է գալիս պատահականության սկզբունքով^[1]։ Եռակի X-ը կարող է առաջանալ կա՛մ մայրական սեռական բջիջների կիսման, կա՛մ վաղ զարգացման ժամանակ՝ բջիջների կիսման արդյունքում^[2]։ Այն սովորաբար չի փոխանցվում մեկ սերնդից մյուսին^[1]։ Այն կարող է տեղի ունենալ նաև այն դեպքում, երբ մարմնի բջիջների ընդամենը մեկ տասներորդ մասն է պարունակում XXX^[1]: Ախտորոշումը կատարվում է քրոմոսոմալ հետազոտությունների միջոցով^[3]։

Բուժումը կարող է ներառել խոսքային թերապիան, ֆիզիկալ թերապիան և խորհրդատվությունը^[3]։ Այն հանդիպում է մոտավորապես հազար իգական ծնունդից մեկի մոտ^[2]։ Հաշվարկված է, որ տուժածների 90%-ը ախտորոշված չէ, քանի որ նրանք կա՛մ չունեն որևէ ախտանիշ, կա՛մ դրանք քիչ են^[2]։ Այն առաջին անգամ հայտնաբերվել է 1959 թվականին^[4]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ եռապլետ X-ով կանանց ճնշող մեծամասնությունը երբեք չի հետազոտվում, շատ դժվար կլինի ընդհանրականացնել այս ախտանիշի հետևանքները։ Նմուշները, որոնք ուսումնասիրվել են, փոքր են և կարող են լինել ոչ ներկայացուցչական։ Բոլոր իգական սեռական բջիջներում Բարի մարմնիկի լիոնիզացման, ինակտիվացման կամ ձևավորման հետևանքով միայն մեկ X քրոմոսոմն է ակտիվ ցանկացած ժամանակ։ Եռապլետ X համախտանիշով մարդիկ յուրաքանչյուր բջջում ունենում են երկու Բարի մարմնիկ, որը հանգեցնում է նրան, որ մարդկանց մեծ մասի մոտ առկա ախտանիշները մեղմ են, կամ դրանք ընդհանրապես բացակայում են։ Ախտանիշները անձից անձ փոփոխվում են, որոշ կանայք ավելի շատ են ախտահարվում, քան մյուսները։

Ֆիզիկական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ախտանիշները կարող են ներառել բարձր հասակ, ուղղահայաց մաշկային ծալքեր, որոնք կարող են ծածկել աչքի ներքին անկյունը (էպիկանթալ ծալքեր), ցածր մկանային տոնուս և ձեռքի 5-րդ մատի ներս թեքում դեպի 4-րդ մատ^[2]։ Կարող են նաև ունենալ փոքր գլուխ (միկրոցեֆալիա)^[5]։ Հազվադեպ է դիտվում ինչ-որ ֆիզիկական անոմալիա եռապլետային X համախտանիշով կանանց մոտ, բացառությամբ նրա, որ այս կանայք միջինից ավելի բարձրահասակ են։

Կարող է լինել վատ կոորդինացիա^[6]։ Ախտահարվածները, կարծես, ավելի հակված են սկոլիոզի առաջացման^[6]։

Էպիկանթալ ծալքեր և մեծացած հեռավորություն աչքերի միջև երկու տարեկան աղջիկ-երեխայի մոտ, ով ունի տրիսոմիա X^[2]:
Մատների ծռվածության տեսակ, որը հաճախ է դիտվում տրիպլետային X համախտանիշի ժամանակ

Ֆիզիոլոգիական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիպլետային X համախտանիշով կանանց մոտ հաճախ խոսքի զարգացումը ուշանում է^[6]։ Միջինում այս համախտանիշով տառապող մարդկանց IQ-ն 20 միավորով ցածր է^[6]։ Ցածր ինքնագնահատականը, լարվածության զգացողությունը և դեպրեսիաները նույնպես տարածված են^[2]^[6]։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիպլետ X համախտանիշը ժառանգական հիվանդություն չէ, բայց սովորաբար առաջանում է սեռական բջիջների (ձվաբջիջ և սպերմատոզոիդ) ձևավորման ժամանակ։ Բջիջների սխալ կիսումը, որը կոչվում է նոնդիսյունկցիա, կարող է հանգեցնել սեռական բջիջներում հավելյալ քրոմոսոմի առաջացման։ Օրինակ՝ օվոցիտը կամ սպերմատոզոիդը կարող են ստանալ հավելյալ X քրոմոսոմի պատճենը՝ որպես դիսյունկցիայի բացակայության հետևանք։ Եթե այս բջիջներից մեկը ներգրավվի երեխայի գենետիկական կազմում, ապա երեխան իր յուրաքանչյուր բջջում կունենա հավելյալ X քրոմոսոմ։ Որոշ դեպքերում տրիսոմիա X-ը առաջանում է էմբրիոնալ զարգացման սկզբում՝ բջիջների կիսման ընթացքում։

Որոշ կանայք, ովքեր ունեն տրիպլետային X համախտանիշ, ունեն հավելյալ X քրոմոսոմ իրենց բջիջների միայն մի մասում։ Այս դեպքերը կոչվում են 46,XX/47,XXX մոզաիցիզմ։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիպլետ X կանանց ճնշող մեծամասնության մոտ այդ համախտանիշը երբեք չի ախտորոշվում, քանի դեռ նրանք չեն դիմում բժշկի ավելի ուշ տարիքում՝ այլ բժշկական պատճառով հետազոտման համար։ Տրիպլետ X կարող է ախտորոշվել արյան հետազոտության օգնությամբ, որով հնարավոր է ուսումնասիրել մարդու քրոմոսոմները (կարիոտիպը)։ Կարող են առկա լինել անոմալություններ էլեկտրոէնցեֆալոգրաֆիայի վրա^[6]։

Տրիպլետ X համախտանիշը կարող է ախտորոշվել պրենատալ շրջանում ամնիոցենտեզի կամ խորիոնային թավիկների նմուշների հետազոտման միջոցով։ Դանիայում, 1970-1984 թվականներին, պրենատալ շրջանում եռակի X համախտանիշով ախտորոշված պտուղների 76% -ը արհեստականորեն հեռացվել է (աբորտ)։ 1987 թվականին այս ցուցանիշը նվազել է մինչև 56%։ Տեղեկատվության զարգացմանը զուգընթաց աբորտների թիվը պակասել է։ Նիդերլանդներում, 1991-2000 թվականներին, զույգերի 33%-ը (18/54), որոնց պրենատալ հետազոտությամբ դրվել է 47, XXX ախտորոշում, որոշել են կատարել հղիության արհեստական ընդհատում։ Եթե ապագա ծնողներին տրվում է բալանսավորված տեղեկություն, հղիության կամային ընդհատման (աբորտների) քանակը նվազում է^[7]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ախտանիշների մի մասը կարող է բարելավվել կայուն տնային պայմանների ապահովման դեպքում^[6]։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիպլետ X համախտանիշը հանդիպում է շուրջ 1,000 աղջիկներից 1-ի մոտ։ Միացյալ Նահանգներում յուրաքանչյուր օր ծնվում է միջինում հինգից տասը աղջիկ՝ տրիպլետ X համախտանիշով^[8]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին հրատարակված զեկույցը 47,XXX կարիոտիպով կնոջ մասին եղել է Պատրիսիա Ա. Ջեյքոբսի կողմից, Էդինբուրգի Արևմտյան ընդհանուր պրոֆիլի հիվանդանոցում, Շոտլանդիա՝ 1959 թվականին։ Այն հայտնաբերվել էր 35 տարեկան , 176սմ հասակով, 58.2կգ քաշով կնոջ մոտ, ով ունեցել է վաղաժամ ձվարանային անբավարարություն 19 տարեկան հասակում. նրա մայրը եղել է 41 տարեկան, իսկ հայրը 40 տարեկան այն պահին, երբ տեղի է ունեցել բեղմնավորումը^[9]։

Ջեյքոբսը, անվանել է 47,XXX կնոջը «գերկին» տերմին, որը միանգամից ենթարկվել է քննադատման, չի ճանաչվել և հիմնվել է ոչ ճիշտ ենթադրությունների վրա, որ կաթնասունների մոտ սեռի որոշման համակարգը եղել է նույնը, ինչ-որ Դրոզոֆիլ պտղաճանճի մոտ^[10]։ Օքսֆորդի անգլերեն բառարանի բժշկական տերմինաբանության հիմնական խորհրդատու, բրիտանացի պաթոլոգ և գենետիկ Բեռնարդ Լեննոքսը առաջարկեց «XXX համախտանիշ» տերմինը^[11]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 «triple X syndrome». GHR. June 2014. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Tartaglia, NR; Howell, S; Sutherland, A; Wilson, R; Wilson, L (2010 թ․ մայիսի 11). «A review of trisomy X (47,XXX)». Orphanet Journal of Rare Diseases. 5: 8. doi:10.1186/1750-1172-5-8. PMC 2883963. PMID 20459843.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
↑ ^3,0 ^3,1 «47 XXX syndrome». GARD. 2016 թ․ մարտի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
↑ Wright, David (2011). Downs: The history of a disability (անգլերեն). OUP Oxford. էջ 159. ISBN 9780191619786. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
↑ «Triple X syndrome». Mayo Clinic. 2010 թ․ օգոստոսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 28-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 ^6,6 Otter, M; Schrander-Stumpel, CT; Curfs, LM (March 2010). «Triple X syndrome: a review of the literature». European Journal of Human Genetics. 18 (3): 265–71. doi:10.1038/ejhg.2009.109. PMC 2987225. PMID 19568271.
↑ Connie T.R.M. Schrander-Stumpel, MD, Ph.D. (2005). «Triple-X-Syndrome or Trisomy X» (PDF). Patient Care. 32 (6): 15–21. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 28-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) English translation from original Dutch by Jill Balfour.
↑ National Library of Medicine (2007). «Genetics Home Reference: Triple X syndrome». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 22-ին.
↑ Jacobs, Patricia A.; Baikie, Albert G.; Court Brown, W. Michael; MacGregor, Thomas N.; Maclean, Neil; Harnden, David G. (1959 թ․ սեպտեմբերի 26). «Evidence for the existence of the human 'super female'». The Lancet. 274 (7100): 423–425. doi:10.1016/S0140-6736(59)90415-5. PMID 14406377.
↑ Stern, Curt (1959 թ․ դեկտեմբերի 12). «Use of the term 'superfemale'». The Lancet. 274 (7111): 1088. doi:10.1016/S0140-6736(59)91557-0.Jacobs, Patricia A.; Baikie, Albert G.; Court Brown, W. Michael; Harnden, David G.; MacGregor, Thomas N.; Maclean, Neil (1959 թ․ դեկտեմբերի 19). «Use of the term 'superfemale'». The Lancet. 274 (7112): 1145. doi:10.1016/S0140-6736(59)90132-1.Jacobs, Patricia A. (March 3–5, 2006). «The discovery and history of Trisomy X and XYY syndrome». National Conference on Trisomy X and XYY, UC Davis M.I.N.D. Institute, Sacramento, California. Vol. DVD 02. Pine, Colorado: KS&A.Ferguson-Smith, Malcolm A. (December 2009). «It is 50 years since the discovery of the male determining role of the Y chromosome!». Sexual Development. 3 (5): 233–236. doi:10.1159/000252792. PMID 19844083.Ferguson-Smith, Malcolm A. (September 2011). «Putting medical genetics into practice». Annual Review of Genomics and Human Genetics. 12: 1–23. doi:10.1146/annurev-genom-082410-101451. PMID 21639797.
↑ Lennox, Bernard (1960 թ․ հունվարի 2). «Use of the term 'superfemale'». Lancet. 275 (7114): 55. doi:10.1016/S0140-6736(60)92744-6.Fraser, Jean H.; Campbell, John; MacGillivray, Ronald Charles; Boyd, Elizabeth; Lennox, Bernard (1960 թ․ սեպտեմբերի 17). «The XXX syndrome: frequency among mental defectives and fertility». The Lancet. 276 (7151): 626–627. doi:10.1016/S0140-6736(60)91696-2. PMID 13701513.Anderson, John B.; Crofton, John (1997 թ․ օգոստոսի 16). «Obituary: Bernard Lennox». BMJ. 315 (7105): 432. doi:10.1136/bmj.315.7105.432.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

NLM (2008). Triple X syndrome Genetics Home Reference

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տրիսոմիա X համախտանիշ» հոդվածին։

[NIH2014-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 «triple X syndrome». GHR. June 2014. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.

[Tar2010-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Tartaglia, NR; Howell, S; Sutherland, A; Wilson, R; Wilson, L (2010 թ․ մայիսի 11). «A review of trisomy X (47,XXX)». Orphanet Journal of Rare Diseases. 5: 8. doi:10.1186/1750-1172-5-8. PMC 2883963. PMID 20459843.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)

[GARD2016-3] 3,0 ^3,1 «47 XXX syndrome». GARD. 2016 թ․ մարտի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.

[4] Wright, David (2011). Downs: The history of a disability (անգլերեն). OUP Oxford. էջ 159. ISBN 9780191619786. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.

[5] «Triple X syndrome». Mayo Clinic. 2010 թ․ օգոստոսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 28-ին.

[Ot2010-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 ^6,6 Otter, M; Schrander-Stumpel, CT; Curfs, LM (March 2010). «Triple X syndrome: a review of the literature». European Journal of Human Genetics. 18 (3): 265–71. doi:10.1038/ejhg.2009.109. PMC 2987225. PMID 19568271.

[7] Connie T.R.M. Schrander-Stumpel, MD, Ph.D. (2005). «Triple-X-Syndrome or Trisomy X» (PDF). Patient Care. 32 (6): 15–21. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 28-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) English translation from original Dutch by Jill Balfour.

[ghr-8] National Library of Medicine (2007). «Genetics Home Reference: Triple X syndrome». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 22-ին.

[Jacobs_1959-9] Jacobs, Patricia A.; Baikie, Albert G.; Court Brown, W. Michael; MacGregor, Thomas N.; Maclean, Neil; Harnden, David G. (1959 թ․ սեպտեմբերի 26). «Evidence for the existence of the human 'super female'». The Lancet. 274 (7100): 423–425. doi:10.1016/S0140-6736(59)90415-5. PMID 14406377.

[superfemale_1959-10] Stern, Curt (1959 թ․ դեկտեմբերի 12). «Use of the term 'superfemale'». The Lancet. 274 (7111): 1088. doi:10.1016/S0140-6736(59)91557-0.Jacobs, Patricia A.; Baikie, Albert G.; Court Brown, W. Michael; Harnden, David G.; MacGregor, Thomas N.; Maclean, Neil (1959 թ․ դեկտեմբերի 19). «Use of the term 'superfemale'». The Lancet. 274 (7112): 1145. doi:10.1016/S0140-6736(59)90132-1.Jacobs, Patricia A. (March 3–5, 2006). «The discovery and history of Trisomy X and XYY syndrome». National Conference on Trisomy X and XYY, UC Davis M.I.N.D. Institute, Sacramento, California. Vol. DVD 02. Pine, Colorado: KS&A.Ferguson-Smith, Malcolm A. (December 2009). «It is 50 years since the discovery of the male determining role of the Y chromosome!». Sexual Development. 3 (5): 233–236. doi:10.1159/000252792. PMID 19844083.Ferguson-Smith, Malcolm A. (September 2011). «Putting medical genetics into practice». Annual Review of Genomics and Human Genetics. 12: 1–23. doi:10.1146/annurev-genom-082410-101451. PMID 21639797.

[Lennox_1960-11] Lennox, Bernard (1960 թ․ հունվարի 2). «Use of the term 'superfemale'». Lancet. 275 (7114): 55. doi:10.1016/S0140-6736(60)92744-6.Fraser, Jean H.; Campbell, John; MacGillivray, Ronald Charles; Boyd, Elizabeth; Lennox, Bernard (1960 թ․ սեպտեմբերի 17). «The XXX syndrome: frequency among mental defectives and fertility». The Lancet. 276 (7151): 626–627. doi:10.1016/S0140-6736(60)91696-2. PMID 13701513.Anderson, John B.; Crofton, John (1997 թ․ օգոստոսի 16). «Obituary: Bernard Lennox». BMJ. 315 (7105): 432. doi:10.1136/bmj.315.7105.432.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]