Jump to content

Տորֆամամուռ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Տորֆամամուռ
Դասակարգում
Թագավորություն  Բույսեր (Plantae)
Վերնաբաժին Բարձրակարգ բույսեր (Embryophytes)
Տիպ/Բաժին Մամուռներ (Bryophyta)
Դաս Sphagnopsida
Ենթադաս Sphagnidae
Կարգ Sphagnales
Ընտանիք Sphagnaceae
Ցեղ Տորֆամամուռ (Sphagnum)
L., 1753

Տորֆամամուռ, սպիտակ մամուռ, օշնա (լատին․՝ Sphagnum), տորֆամամուռազգիների ընտանիքի մամուռների ցեղ։

Կենսաբանական նկարագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողունը կանգուն է, ճյուղավորվող, բարձրությունը ՝ 10-20 սմ։ Կողմնային ճյուղերը հաճախ փնջերով են, որոնք ցողունի գագաթնային մասում ավելի կարճ են և խիտ դասավորված, առաջացնում են գլխիկ, որը տարբեր տաքսոնների մոտ տարբեր գույների է (դեղին, գորշ, կարմիր, շագանակագույն)։ Ցողունային և ճյուղային տերևներն իրենց չափերով, ձևերով ու դասավորությամբ տարբեր են, սակայն երկուսի տերևներն էլ բաղկացած են բջիջների (դրանք երկու տեսակ են) մեկ շերտից և ջիղ չունեն։ Բջիջների մի մասը ասիմիլացնող քլորոֆիլակիր է, նեղ ու երկար, մյուսը՝ պրոտոպլաստից զուրկ, լայն, շեղանկյուն, մեռած, թափանցիկ, կոչվում են հիալինային բջիջներ։ Դրանք ծակոտկեն են, հեշտությամբ ջուրը ներծծում են և երկար ժամանակ այն պահում (կլանած ջրի կշիռը 20-30 անգամ գերազանցում է չոր նյութի կշռին)։ Տորֆամամուռ բազմանում է սպորներով և վեգետատիվ ճանապարհով։ Սպորները հասունանում են օգոստոսին։ Դրանք երկտուն են կամ միատուն, սակայն արական և իգական գամետները միշտ լինում են տարբեր ճյուղերի վրա։ Սպորոգոնիումը գտնվում է ցողունի գագաթին։ Հասունացումից առաջ ցողունի գագաթը սկսում է աճել-երկարել, սպորոգոնիումը դուրս է ցցվում, և գնդաձև տուփիկից (որի կափարիչը բացվում է) սպորները թափվում են։ Տորֆամամուռի ցողունները միշտ աճում են գագաթով, իսկ հիմքի մասերը մահանում են։

Կիրառություն և նշանակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարիների ընթացքում մամուռի նոր ծածկոցների շերտադրումը հին մեռած շերտերի վրա առաջացնում է հզոր փուխր տորֆաշերտ։ Տորֆագոյացումը տեղի է ունենում գերխոնավության, թթվածնի բացակայության և տորֆագոյացնող մամուռների կողմից թթու միջավայր ստեղծելու հետևանքով։ Թթվածնի բացակայությունը տորֆի զանգվածում անաերոբ միջավայր է ստեղծում, որտեղ բակտերիաները և սնկերը թույլ են զարգանում։ Տորֆի զանգվածներում հայտնաբերվել են լավ պահպանված մշակույթի առարկաներ, մարդկանց, կենդանիների, միջատների դիակներ, բնափայտի, սերմերի, պտուղների մնացորդներ։

Հայտնի է ավելի քան 300 (այլ տվյալներով 120 տեսակ[1]), Հայաստանում՝ 5 տեսակ՝ տորֆամամուռ ծոպավոր (T. fimbriatum), տորֆամամուռ գորշ (Տ. fuscum), տորֆամամուռ ցցված (T. squarrosum) և այլն։ Ունի շատ սահմանափակ տարածում։ Հանդիպում է Գեղամա (Գռիձոր), Զանգեզուրի (Գորհայք գ.) և Մեղրու (Ճգնավոր լ.) լեռնաշղթաներում։ Զբաղեցնում է շատ փոքր՝ 50-100 մ² տարածք։ Աճում է հիմնականում շատ խոնավ վայրերում։ Ռիզոիդներ չունի։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տորֆամամուռ» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տորֆամամուռ» հոդվածին։