Տորֆամամուռ
Տորֆամամուռ | |
Դասակարգում | |
Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophytes) |
Տիպ/Բաժին | Մամուռներ (Bryophyta) |
Դաս | Sphagnopsida |
Ենթադաս | Sphagnidae |
Կարգ | Sphagnales |
Ընտանիք | Sphagnaceae |
Ցեղ | Տորֆամամուռ (Sphagnum) L., 1753 |
Տորֆամամուռ, սպիտակ մամուռ, օշնա (լատին․՝ Sphagnum), տորֆամամուռազգիների ընտանիքի մամուռների ցեղ։
Կենսաբանական նկարագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ցողունը կանգուն է, ճյուղավորվող, բարձրությունը ՝ 10-20 սմ։ Կողմնային ճյուղերը հաճախ փնջերով են, որոնք ցողունի գագաթնային մասում ավելի կարճ են և խիտ դասավորված, առաջացնում են գլխիկ, որը տարբեր տաքսոնների մոտ տարբեր գույների է (դեղին, գորշ, կարմիր, շագանակագույն)։ Ցողունային և ճյուղային տերևներն իրենց չափերով, ձևերով ու դասավորությամբ տարբեր են, սակայն երկուսի տերևներն էլ բաղկացած են բջիջների (դրանք երկու տեսակ են) մեկ շերտից և ջիղ չունեն։ Բջիջների մի մասը ասիմիլացնող քլորոֆիլակիր է, նեղ ու երկար, մյուսը՝ պրոտոպլաստից զուրկ, լայն, շեղանկյուն, մեռած, թափանցիկ, կոչվում են հիալինային բջիջներ։ Դրանք ծակոտկեն են, հեշտությամբ ջուրը ներծծում են և երկար ժամանակ այն պահում (կլանած ջրի կշիռը 20-30 անգամ գերազանցում է չոր նյութի կշռին)։ Տորֆամամուռ բազմանում է սպորներով և վեգետատիվ ճանապարհով։ Սպորները հասունանում են օգոստոսին։ Դրանք երկտուն են կամ միատուն, սակայն արական և իգական գամետները միշտ լինում են տարբեր ճյուղերի վրա։ Սպորոգոնիումը գտնվում է ցողունի գագաթին։ Հասունացումից առաջ ցողունի գագաթը սկսում է աճել-երկարել, սպորոգոնիումը դուրս է ցցվում, և գնդաձև տուփիկից (որի կափարիչը բացվում է) սպորները թափվում են։ Տորֆամամուռի ցողունները միշտ աճում են գագաթով, իսկ հիմքի մասերը մահանում են։
Կիրառություն և նշանակություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տարիների ընթացքում մամուռի նոր ծածկոցների շերտադրումը հին մեռած շերտերի վրա առաջացնում է հզոր փուխր տորֆաշերտ։ Տորֆագոյացումը տեղի է ունենում գերխոնավության, թթվածնի բացակայության և տորֆագոյացնող մամուռների կողմից թթու միջավայր ստեղծելու հետևանքով։ Թթվածնի բացակայությունը տորֆի զանգվածում անաերոբ միջավայր է ստեղծում, որտեղ բակտերիաները և սնկերը թույլ են զարգանում։ Տորֆի զանգվածներում հայտնաբերվել են լավ պահպանված մշակույթի առարկաներ, մարդկանց, կենդանիների, միջատների դիակներ, բնափայտի, սերմերի, պտուղների մնացորդներ։
Տեսակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայտնի է ավելի քան 300 (այլ տվյալներով 120 տեսակ[1]), Հայաստանում՝ 5 տեսակ՝ տորֆամամուռ ծոպավոր (T. fimbriatum), տորֆամամուռ գորշ (Տ. fuscum), տորֆամամուռ ցցված (T. squarrosum) և այլն։ Ունի շատ սահմանափակ տարածում։ Հանդիպում է Գեղամա (Գռիձոր), Զանգեզուրի (Գորհայք գ.) և Մեղրու (Ճգնավոր լ.) լեռնաշղթաներում։ Զբաղեցնում է շատ փոքր՝ 50-100 մ² տարածք։ Աճում է հիմնականում շատ խոնավ վայրերում։ Ռիզոիդներ չունի։
- Sphagnum affine Renauld Cardot
- Sphagnum africanum Welw. Duby
- Sphagnum andarmii (H.A.Crum) Flatberg
- Sphagnum angermanicum Melin
- Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O.Jensen
- Sphagnum annulatum Warnst.
- Sphagnum aongstroemii C.Hartm.
- Sphagnum austinii Sull.
- Sphagnum australe Mitt.
- Sphagnum balticum (armsow) C.E.O.Jensen
- Sphagnum bartlettianum Warnst.
- Sphagnum beccarii Hampe
- Sphagnum boliviae Warnst.
- Sphagnum bordasii Besch.
- Sphagnum brasiliense Warnst.
- Sphagnum brevifolium (Lindb.) Roll
- Sphagnum brevirameum Hampe
- Sphagnum camusii (Cardot) Warnst.
- Sphagnum capense Hornsch.
- Sphagnum capillifolium (Ehrh.) Hedw.
- Sphagnum carolinianum R.E.Andarm
- Sphagnum centrale C.E.O.Jensen
- Sphagnum ceylonicum Mitt. Warnst.
- Sphagnum compactum Lam. DC.
- Sphagnum concinnum (Berggr.) Flatberg
- Sphagnum cribrosum Lindb.
- Sphagnum cristatum Hampe
- Sphagnum cuspidatulum Müll.Hal.
- Sphagnum cuspidatum Ehrh. Hoffm.
- Sphagnum cyclophyllum Sull. Lesq.
- Sphagnum davidii Warnst.
- Sphagnum denticulatum Brid.
- Sphagnum falcatulum Besch.
- Sphagnum fallax H.Klinggr.
- Sphagnum fimbriatum Wilson
- Sphagnum fitzgeraldii Renauld Cardot
- Sphagnum flavicomans (Cardot) Warnst.
- Sphagnum flexuosum Dozy Molk.
- Sphagnum fuscum (Schimp.) H.Klinggr.
- Sphagnum girgensohnii armsow
- Sphagnum gomezii H.A.Crum
- Sphagnum henryense Warnst.
- Sphagnum imbricatum Hornsch.
- Sphagnum inexspectatum Flatberg
- Sphagnum intermedium (Warnst.) armsow
- Sphagnum inundatum armsow
- Sphagnum isophyllum (armsow) armsow
- Sphagnum itatiaiae Müll.Hal. Warnst.
- Sphagnum jensenii H.Lindb.
- Sphagnum junghuhnianum Dozy Molk.
- Sphagnum khasianum Mitt.
- Sphagnum lenense H.Lindb. L.I.Savicz
- Sphagnum lescurii Sull.
- Sphagnum limbatum Mitt.
- Sphagnum lindbergii Schimp.
- Sphagnum livonicum (armsow Warnst.) G.Roth
- Sphagnum longistolo Müll.Hal.
- Sphagnum luzonense Warnst.
- Sphagnum macrophyllum Bernh. Brid.
- Sphagnum magellanicum Brid.
- Sphagnum majus (armsow) C.E.O.Jensen
- Sphagnum mendocinum Sull.
- Sphagnum meridense (Hampe) Müll.Hal.
- Sphagnum microcarpum Warnst.
- Sphagnum microporum Warnst. Cardot
- Sphagnum molle Sull.
- Sphagnum molliculum Mitt.
- Sphagnum nemoreum Scop.
- Sphagnum nitidum Warnst.
- Sphagnum novo-caledoniae Paris Warnst.
- Sphagnum novo-zelandicum Mitt.
- Sphagnum obtusiusculum Lindb. Warnst.
- Sphagnum obtusum Warnst.
- Sphagnum orientale L.I.Savicz
- Sphagnum oxyphyllum Warnst.
- Sphagnum palustre L.
- Sphagnum papillosum Lindb.
- Sphagnum patulum (Schimp.) Roll
- Sphagnum perichaetiale Hampe
- Sphagnum platyphyllum (Lindb.) Warnst.
- Sphagnum plumulosum Roll
- Sphagnum portoricense
- Sphagnum pulchrum (Lindb.) Warnst.
- Sphagnum pycnocladulum Müll.Hal.
- Sphagnum pylaesii Brid.
- Sphagnum quinquefarium (Lindb.) Warnst.
- Sphagnum recurvum P.Beauv.
- Sphagnum reichardtii Hampe
- Sphagnum riparium Ångström
- Sphagnum robinsonii Warnst.
- Sphagnum robustum (Warnst.) Roll
- Sphagnum rotundatum Müll.Hal. Warnst.
- Sphagnum rubellum Wilson
- Sphagnum armsowii Warnst.
- Sphagnum rutenbergii Müll.Hal.
- Sphagnum schliephackeanum (Warnst.) Roll
- Sphagnum scorpioides (Hampe) H.A.Crum
- Sphagnum semisquarrosum (armsow) Lepage
- Sphagnum sericeum Müll.Hal.
- Sphagnum sparsum Hampe
- Sphagnum speciosum (armsow) H.Klinggr.
- Sphagnum squarrosum Crome
- Sphagnum steerei R.E.Andarm
- Sphagnum strictum Sull.
- Sphagnum subobesum Warnst.
- Sphagnum subovalifolium Müll.Hal. Warnst.
- Sphagnum subsecundum Nees
- Sphagnum subtile (armsow) Warnst.
- Sphagnum tenellum (Brid.) Brid.
- Sphagnum tenerum Sull. Lesq. Sull.
- Sphagnum teres (Schimp.)
- Sphagnum torreyanum Sull.
- Sphagnum triangulare (Mamczar) N.O.Fred.
- Sphagnum trinitense Müll.Hal.
- Sphagnum truncatum Hornsch.
- Sphagnum tumidulum Besch.
- Sphagnum violascens Müll.Hal.
- Sphagnum warnstorfii armsow
- Sphagnum wheeleri Müll.Hal.
- Sphagnum wulfianum Girg.
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Roberta and Fred Case. Building a Sphagnum Bog Garden (Выращивание сфагнума в открытом грунте.)
- Sphagnum
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տորֆամամուռ» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տորֆամամուռ» հոդվածին։ |
|
|