Տելշյայ

Տելշյայ
Քաղաք
	Տելշյայ
	լիտ.՝ Telšiai
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Լիտվա
Նահանգ	Տելշյայի նահանգ
Շրջան	Տելշյայի շրջան
Ներքին բաժանում	3
Առաջին հիշատակում	1450
Այլ անվանումներ	Տելշի
Տվյալ կարգավիճակում	1791 թվականից
Մակերես	23,14 կմ²
ԲԾՄ	128 մ
Բնակչություն	29 119 մարդ (2011)
Խտություն	1 258 մարդ/կմ²
Տեղաբնականուն	տելշյայցի
Ժամային գոտի	UTC+2, ամառը UTC+3
Հեռախոսային կոդ	458
Փոստային ինդեքս	LT-87001
Փոստային դասիչ	LT-87001
Պաշտոնական կայք	telsiai.lt
	Տելշյայ Վիքիպահեստում

Տելշյայ (լիտ.՝ Telšiai, Ժեմայտիայի բարբառով՝ Telšē, լեհ.՝ Telsze, ռուս.՝ Тельши, գերմ.՝ Telsche կամ գերմ.՝ Telschi), Տյալշյայ, քաղաք Լիտվայի հյուսիս-արևմուտքում։ Հանդիսանում է Տելշյայի նահանգի ու Տելշյայի շրջանի վարչական կենտրոնը։

Տելշյայը տեղակայված է Մաստիս լճի ափին՝ Վիլնյուսից 201 կմ և Կաունասից 185 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք, Պանևեժիսից 109 կմ դեպի արևմուտք։ Երկաթուղային կայարան է Շյաուլյայ-Կրետինգա երկաթուղագծի վրա։

Քաղաքը արդյունաբերական ու մշակութային կենտրոն է։ Համարվում է Ժեմայտիայի ոչ պաշտոնական կենտրոնը։ Քաղաքում գործում են գործվածքեղենի, հաշվիչ մեքենաների, կարագի, շինանյութերի ու պտուղ-բանջարեղենի պահածոների պատրաստման գործարանների։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

20011 թվականի տվյալների համաձայն՝ քաղաքի բնակչությունը կազմում է 29 119 մարդ։ 2001 թվականին քաղաքի ընդհանուր բնակչությունը կազմել է 31 460 մարդ։ 1974 թվականին քաղաքն ունեցել է 23 հազար բնակիչ։ 1900 թվականին քաղաքի 6 288 բնակիչներից 4 421 (70,3 %) մարդ հուդայականներ էին, 1 515 (24,1 %) մարդ՝ կաթոլիկներ, 284 (4,5 %) մարդ՝ ուղղափառներ, 59 (0,9 %) մարդ՝ լյութերականներ^[1]։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խաչակիրների ժամանակագրություններում հիշատակվում Տալսա հովիտ։ Տելշի (1584, Տելշե, 1596) անվանումը ծագում է ջրանունից՝ գետի անունից (լիտ.՝ Telšė), որ թափվում է Մաստիս լիճ։ Պատմական փաստերով չհիմնավորված և գրական ստեղծագործություն հանդիսացող լեգենդը քաղաքի անունը կապում է այն հիմնադրած զորավարի՝ Տելշյուսի անվան հետ։

Զինանշան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տելշյայի զինանշանը

Զինանշանը քաղաքի տրվել է Ստանիսլավ Ավգուստ թագավորի կողմից 1791 թվականի դեկտեմբերի 6-ին՝ քաղաքի իրավունքների հաստատվամ ժամանակ։ Կապույտ ֆոնին պատկերված է Կրակովի եպիսկոպոս սուրբ Ստանիսլավ Շչեպանովսկին։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խաչակիրների ժամանակագրություններում հիշատակվում է Տալսա հովիտը (1317)։ Բնակավայրի մասին առաջին հիշատակումը գրավոր աղբյուրներում հանդիպում է 1398 թվականին։ XV դարում հիշատակվում է Տելշիի դաստակերտը, 1527 թվականին՝ Տելշիի նահանգը։ XVII դարում Տելշին ստանում է Մագդեբուրգյան իրավունք։ XVII դարի առաջին կեսում Տելշիում բնակություն են հաստատում բերնարդինյանները (ֆրանցիսկյանները)։ XVII դարի վերջին բերնարդինյանների փայտե եկեղեցու փոխարեն կառուցվում է քարե եկեղեցի՝ ժամատան հետ։ 1765 թվականին բերնարդինյանները բարձր բլրի վրա կառուցեցին նոր եկեղեցի, որում համադրված էին բարոկկոյի ու կլասիցիզմի տարրեր։ 1926 թվականից կոչվում է Սուրբ Անտոնի Պադուանսկու տաճար։

1536 թվականին կառուցվում է կաթոլիկական եկեղեցի և ձևավորվում է թեմ։ 1602 թվականին Սիգիզմունդ Վազան հին եկեղեցու տեղում կառուցում է նորը, որը նույնպես փայտից էր։ Այն վերակառուցվում է 1700 թվականին, իսկ 1835 թվականին քանդվում է մաշվածության պատճառով։ Կաթոլիկական նոր եկեղեցու շինարարության թույլտվություն չի տրվում։ 1867 թվականին նույն տեղում կառուցվում է ուղղափառական տաճար։ 1934 թվականին դատարանի վճռով այն փոխանցվում է կաթոլիկ թեմին։

Տելշին եղել է հրեական մշակութային ու կրոնական խոշար կենտրոն։

1908 թվականին հրդեհից ոչնչացավ փայտե շինություններ ունեցող քաղաքի մեծ մասը։ Խորհրդային տարիներին քաղաքում տեղակայված էր զորամաս։