Jump to content

Տատասկափուշ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Տատասկափուշ
Դասակարգում
Թագավորություն  Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ Աստղածաղկավորներ (Asterales)
Ընտանիք Աստղածաղկազգիներ (Asteraceae)
Ենթաընտանիք Տատասկափշայիններ (Carduoideae)
Տրիբա Cynareae
Ցեղ Տատասկափուշ (Carduus)
L., 1753

Տատասկափուշ (լատին․՝ Carduus), կռափուշ, եկքան, կիծուկ, աշխեն։ Աստղածաղկազգիների (բարդածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա, երկամյա և բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Տարածված են Եվրոպայում, Ասիայում և Հյուսիսային Աֆրիկայում։

Կենսաբանական նկարագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողունը կանգուն է, կոշտ ու փշոտ թևերով, ճյուղավորվող, բարձրանում է՝ 0,3-2 մ։ Տերևները հերթադիր են, փետրաբլթակավոր կամ փետրաբաժան, ատամնաեզր, փշապատ։ Ծաղկաբույլը գնդաձև զամբյուղ է, ծաղիկները՝ խողովակաձև, վարդագույն, կարմիր, սպիտակ։ Ծաղկում է հուլիսին։ Պտուղը փուփուլավոր սերմիկ է։ Բույսը հաճախ կազմում է մացառուտներ, զբաղեցնում մեծ տարածքներ։

Հայտնի է մոտ 120 (այլ տվյալներով՝ 90, 100, 127)[1], Հայաստանում՝ 11 տեսակ.

Տատասկափուշ խոնարհված (C. nutans)
Տատասկափուշ կառանման (C. onopordioides)
Տատասկափուշ գանգուր (C. crispus)
Տատասկափուշ կիսամերկ (C. seminudus)

Աճում են բոլոր մարզերում։ Չարորակ մոլախոտեր են, աղտոտում են մշակովի և անմշակ հողատարածքները, հացաբույսերի, բազմամյա խոտաբույսերի ցանքերը, կարտոֆիլի տնկարկները։
Կան նաև հազվագյուտ տեսակներ, որոնք հանդիպում են միայն Շիրակի և Արագածոտնի մարզերի տափաստաններում՝

Տատասկափուշ Նավաշինի (C. nawaschinii)

Սյունիքում՝

Տատասկափուշ մոխրագույն (C. cinereus)
Տատասկափուշ սպիտակ (C. albidus)

Արագածոտնում՝

Տատասկափուշ սեղմված (C. adpressus)

և այլն

Carduus crispus
Carduus acanthoides
Carduus nutans
Carduus personata

Տեսակներ են՝

Հիբրիդներ
  • Carduus × orthocephalus
  • Carduus keniensis × C. platyphyllus[4]

Կիրառում և նշանակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշանակություն՝
մեղրատու
մոլախոտ
դեկորատիվ (գեղազարդիչ)
դեղաբույս
ներկատու

Տատասկափշի գրեթե բոլոր տեսակները մեղրատու են։ Մի քանիսը դեկորատիվ բույսեր են, բայց միևնույն ժամանակ հանդիասնում են մոլախոտեր։

Բույսի տերևներում և սերմերում պարունակվում են՝ սպիտակուցներ, ածխաջրեր, սապոնին, ասկորբինաթթու, ֆլավոններ։ Տերևում կա նաև վիտամին K, խեժանյութ, դաբաղանյութ, տերպենային լակտոն։ Սերմը հարուստ է ներկանյութով, պարունակում է ինուլին։

Բույսի հյութն օգնում է մաշկի վրա առաջացած խոցերի, բերանի եզրերի ճաքերի, բերանի լորձաթաղանթի բորբոքման դեպքում։ Ծաղիկների թուրմն օգտագործում են աչքերին թրջոց դնելու համար։ Հակացուցված է բարձր ճնշման դեպքում։ Ա. Ամասիացին գրում է.

«Ասում են, եթե այդ բույսը դնեն երեխայի բարձի տակ, կվերանա նրա բերանից ջուր հոսելու երևույթը։ Օժտված է լուծողական հատկությամբ։ Օգնում է արմատացած դողէրոցքի դեպքում։ Բայց վնաս է փայծաղի համար։ Դրա վնասակար ազդեցությունը չեզոքացնում է մեղրը»։


Օգտագործելիս չշփոթել: Տատասկափշերին որոշակի արտաքին նմանություն ունեն հետեւյալ ցեղերը՝ Կառ (Կաղշնակ), Կաթնափուշ (Մարեմփուշ), Գեղավեր (Տատասկ): Այս բույսերը թեեւ միեւնույն ընտանիքից են, այնուամենայնիվ տարբեր ցեղեր են եւ յուրաքանչյուրն ունի իր տեսակները, որոնք օժտված են տարբեր հատկություններով, պարունակում են տարբեր քիմիական բաղադրիչներ։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Carduus. Արխիվացված 2013-05-15 Wayback Machine The Plant List.
  2. NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Carduus L. (անգլ.)
  3. Beentje, Henk (2000). Compositae, Part 1 (Flora of Tropical East Africa). Kew Botanical Garden.
  4. Young, T. P. and M. M. Peacock. (1985). Vegetative key to the alpine vascular plants of Mount Kenya. Journal of the East African Natural History Society 185, 1–9.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տատասկափուշ» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տատասկափուշ» հոդվածին։