Տալլինի մայր տաճար

Տալլինի մայր տաճար
Տեսակ	դուոմո և տաճար
Երկիր	Էստոնիա
Տեղագրություն	Տալլին
Վայր	Վանալին
Հասցե	Toom-Kooli 610130
Ճարտարապետական ոճ	Գոթական ճարտարապետություն
Անվանված է	Անարատ հղիություն
Բնակիչ	Tallinn Dome Congregation?
Օգտագործվում է	լյութերական տաճար
Հիմնադրված է	13-րդ դար
Ժառանգության կարգավիճակ	ճարտարապետական հուշարձան և պատմական հուշարձան

Տալլինի մայր տաճար (էստ․՝ Toomkirik, գերմ.՝ Domkirche), լյութերական եկեղեցի Տալլինի Հին քաղաքում։ Տեղակայված է Տոոմ Կոոլի փողոց, 6 հասցեում։ Նվիրված է սուրբ կույս Մարիամին (էստ․՝ Püha Neitsi Maarja)։ Մայր տաճարը Տալլինի ամենահին եկեղեցիներից է։ Ներկայիս տեսքն այն ստացել է բազմաթիվ վերափոխումներից հետո։ Սկզբուն նրա տեղում եղել է փայտե եկեղեցի․ պատմագիրների տեղեկությունների համաձայն՝ այն կառուցվել է 1219 թվականին^[4]։

Տաճարի աշտարակը վերաբերում է բարոկկոյի դարաշրջանին, իսկ նրա մատուռն ավելի ուշ ժամանակաշրջանի ճարտարապետական ոճով է կառուցված։ Տաճարի ներսում պահպանվել են 13-19-րդ դարի տապանաքարեր՝ նվիրված այդ ժամանակի հայտնի մարդկանց։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տաճարն առաջին անգամ հիշատակվել է 1233 թվականին կապված այն իրադարձությունների հետ, որոնք Հռոմի պապին ուղղված բողոքում «Արյունոտ բաղնիք» անունով են հիշատակվել․ Քրիստոսի միաբանության եղբայրները, սպանելով դանիացիներին, նրանց դիակները հավաքել են եկեղեցու խորանի առաջ։ Տաճարը կառուցվել է 13-րդ դարի սկզբին և օծվել 1240 թվականին որպես Հյուսիսային Էստոնիայի հռոմեա-կաթլիկ մայր տաճար։ Եկեղեցուն կից հավանաբար արդեն 13-րդ դարում բացվել է դպրոց, որը ստացել է Մայր անվանումը․ այն առաջին անգամ հիշատակվել է 1319 թվականին։

13-րդ դարի երկրորդ կեսին կատարվել է առաջին ձևափոխությունը։ 14-րդ դարում շինությունը վերակառուցվել է՝ ստանալով բազիլիկի տեսք։ 15-րդ դարի սկզբին վերջնականապես ավարտվել է նավերի ծածկումը։

1561 թվականին Ռեֆորմացիայի արդյունքում այն դարձել է լյութերական տաճար։ 1684 թվականի հրդեհի ժամանակ ոչնչացել է շինության հարդարանքի մեծ մասը, ինչպես նաև միջին նավի աշտարակը։ 1778-1779 թվականներին ճարտարապետ Կ․ Գեյստի նախագծով բարոկկո ոճով կառուցվել է արևմտյան աշտարակը։

1878 թվականին տեղադրվել է ժամանակավոր երգեհոն, որը ստեղծվել է Բեռլինում վարպետ Ֆրիդրիխ Լադեգաստի կողմից։

Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախնական կառույցից մնացել են միայն երգչախմբի համար նախատեսված քառակուսի հատվածի պատերը, իսկ տաճարի մասին ստույգ տվյալներ չկան։ Հնարավոր է, 13-րդ դարի վերջին քառորդին կառուցվել են նոր եռանավ հատվածը, երկարաձիգ քառանավ հատվածը որմնահեցերով։ Լայն ու ցածր եկեղեցին ամենայն հավանականությամբ պլանավորվել է որպես սրահ։ Ինտերիերում տեղադրվել են ցիստերիանական ոճով նեցուկներ կամարների համար։ Միաժամանակ կառուցվել են պորտալները։ 14-րդ դարի առաջին կեսին երկարաձիգ հատվածը լրացվել է արևմտյան էմպորով, և հավանաբար այդ ժամանակ էլ կառուցվել են քառակողմ սյուները։ Կողմնային նավերի կամարները ի հայտ են եկել 14-րդ դարի երկրորդ կեսին։ Բազիլիկի տեսքով կենտրոնական նավը ծածկվել է միայն 15-րդ դարում։ Նրա կամարներն իրենց ձևով նման են Պադիզի եկեղեցու կամարներին։ 15-րդ դարում ներքին անկյունում՝ հարավային նավի ու երգչախմբի համար նախատեսված հատվածի մոտ, կառուցվել են զանգակատունը և մի քանի կապելլաներ։ Տաճարը խիստ տուժել է 1684 թվականի հրդեհից։ 1778-1779 թվականներին արևմտյան հատվածում կառուցվել է աշտարակ (ճարտարապետ Կ․ Գեյստ)^[4]։

Ժամանակակից կառույցի հիմնական կառույցն ունի երեք նավ, որոնցից կենտրոնականը շարունակություն ունի խորանային հատվածում։ Արևմտյան կողմից կենտրոնական նավի վրա գտնվում է եկեղեցական աշտարկը, որը զանգակատան դեր է կատարում։ Այցելուները հնարավորություն ունեն աշտարակ բարձրանալու, որպեսզի հիանան քաղաքի համայնապատկերով^[5]։ Բացի դրանից, հիմնական մասնաշենքին կից կան տարբեր ժամանակաշրջաններում կառուցված շինություններ։

Ինտերիեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարավային պատի խորանային մասում է գտնվում զորավար Պոնտուս դե լա Գարդիի տապանը, որը համարվում է Վերածննդի արվեստի բարձրագույն դրսևորում Էստոնիայում։ Այն ստեղծվել է 1589-1595 թվականներին քանդակագործ, ճարտարապետ Ա․ Պասերի կողմից և բաղկացած է սարկոֆագից ու պատին արված տապանագրից։ Այս վարպետին են պատկանում մի քանի այլ տապանագրեր ևս՝ Կ․ ֆոն Տիզենհաուզենի (1599), Կ․ Գուրնի (1601)^[4]։

Շինության ներսում են գտնվում․

Քրիստիան Աքերմանի գահաթոռ, որը ներկայացնում է Մովսեսին իր տասը պատվիրաններով։
Աբա վուա (ֆր.՝ abat voit) (1730)
Խորան (1696, Քրիստիան Աքերման)
Խորանի նկար՝ «Խաչված Քրիստոս» (1866, գերմանացի գեղանկարիչ Էդուարդ Գեբհարդ)
Պատկուլ ընտանիքի լոժա՝ դասական ոճով (18-րդ դարի սկիզբ)
Մանտեյֆել ընտանիք լոժա՝ բարոկկո ոճով (17-րդ դար)
Երգեհոն՝ 49 ռեգիստրով։ Կառուցվել է 1878 թվականին վարպետ Ֆրիդրիխ Լադեգաստի կողմից։ Վերակառուցվել ու ընդարձակվել է 1913-1914 թվականներին «Wilhelm Sauer» ընկերության կողմից (Օդերի Ֆրանկֆուրտ)։ Վերանորոգվել է 1998 թվականին։ Գործիքն ունի 73 ռեգիստր, որոնք բաժանված են երեք մանուալի, և ոտնակ։ Գերմանական ռոմանտիզմի երգեհոնագործության արժեքավոր նմուշ է։
Ֆ․ ֆոն Տիզենհաուզենի կոթող (1806 թվական)
Իվան Կրուզենշտեռնի և նրա կնոջ դամբարան (հյուսիսային նավի հատված, հեղինակ՝ Էքսներ), Սամուել Գրեգի դամբարան (հյուսիսային նավի հատված, հեղինակ՝ Ջակոմո Կվարենգի), Պոնտուս դե լա Գարդիի և նրա կնոջ դամբարան (խորանից աջ, հեղինակ՝ Ա․ Պասեր)
Ամենահին տապանաքարը՝ Վոլդեմար Սորսևար (հյուսիսային նավի հատված, 1370)
107 զինանշանային մակագրություններ՝ հիմնականում բարոկկո ոճով
Քրիստոսի պատկեր («Արի՛ ինձ մոտ»)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 https://eelk.ee/contact/congregations/
↑ ^2,0 ^2,1 http://toomkirik.ee
↑ ^3,0 ^3,1 Էստոնիայի մշակութային հուշարձանների ազգային գրանցամատյան — 1994.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Белоруссия, Литва, Латвия, Эстония: справочник-путеводитель. (Памятники искусства Советского Союза) / Чантурия В.А. и др.. — 2-е, испр., доп.. — Москва-Лейпциг: Искусство-Эдицион, 1986. — С. 474. — 522 с.
↑ «Онлайн-путеводитель по Эстонии».

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Таллин. Краткий энциклопедический справочник. — Таллин: Валгус, 1980.
Собор Девы Марии. Виллем Раам, Каур Алттоа. Брошюра эстонского прихода церкви Девы Марии ЭЕЛЦ.
Tallinna toomkiriku vappepitaafid. Jüri Kuuskemaa. Tallinna Kulturiväärtuste Amet, 2002. EELK Tallinna Püha Neitsi Maarja Piiskoplik Toomkogudus Tallinna Kulturiväärtuste Ameti rahalisel toetusel.
Мяэвяли С. Историко-архитектурные памятники Таллина / Перевод с эст. Т. Верхнеустинской, Е. Ракеевой. Худ.-оформ. Т. Тали. — Таллин: Периодика, 1981. — 96 с.
Лив Л. О чём рассказывают дома и улицы Старого Таллинна. — Таллинн: PtP International, 1996. — 216 с.
Лившиц Л. Из истории улиц Таллинна. — Таллинн: КПД, 2014. — 416 с. — ISBN 978-9949-545-02-5

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տալլինի մայր տաճար» հոդվածին։

[_64e80398213d527b-1] 1,0 ^1,1 https://eelk.ee/contact/congregations/

[_89a40c77e1adffdb-2] 2,0 ^2,1 http://toomkirik.ee

[_e7d7b436820b98a2-3] 3,0 ^3,1 Էստոնիայի մշակութային հուշարձանների ազգային գրանցամատյան — 1994.

[автоссылка1-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Белоруссия, Литва, Латвия, Эстония: справочник-путеводитель. (Памятники искусства Советского Союза) / Чантурия В.А. и др.. — 2-е, испр., доп.. — Москва-Лейпциг: Искусство-Эдицион, 1986. — С. 474. — 522 с.

[5] «Онлайн-путеводитель по Эстонии».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]