Վ. Ա. Դերկաչի անվան պատմագավառագիտական թանգարան
Վ. Ա. Դերկաչի անվան պատմագավառագիտական թանգարան | |
|---|---|
 | |
| Երկիր |  Մոլդովա |
| Հիմնադրվել է | 1999 |
 | |
 | |
Վ. Ա. Դերկաչի անվան պատմաերկրագիտական թանգարան, պետական թանգարանային հաստատություն Մոլդովայի Հանրապետության Գագաուզիայի ինքնավար տարածքային կազմավորման Չիշմիկիոյ գյուղում։ Պաշտոնական բացման ամսաթիվը 1999 թվականի մայիսի 5-ն է՝ ի պատիվ հիմնադիր Վ. Ա. Դերկաչի։ Թանգարանի գործունեության հիմնական ուղղությունը համարվում է գագաուզների նյութական և հոգևոր մշակույթի առարկաների հավաքումը, ուսումնասիրությունը, պահպանումը, մասսայականացումն ու ցուցադրությունը։ Վ. Ա. Դերկաչի անվան պատմաերկրագիտական թանգարանը գտնվում է գյուղի կենտրոնում՝ մշակույթի տան շենքի երկրորդ հարկում։ Թանգարանն ունի 5 սրահ, ընդհանուր մակերեսը 92 քառակուսի մետր է։ 2023 թվականի սկզբին թանգարանային ֆոնդը կազմել է 2200 ցուցանմուշ։
Թանգարանի պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չիշմիկիոյ գյուղում Վ. Ա. Դերկաչի անվան երկրագիտական թանգարանի գոյության մասին առաջին հիշատակումը վերաբերում է 1988 թվականին։ Այն հիմնադրվել է Չիշմիկիոյի միջնակարգ դպրոցի թանգարանի (այժմ՝ Չիշմիկիոյ գյուղի Տեսական լիցեյ հանրային հաստատության) բազայի վրա[1])։ 1964 թվականին թանգարան հիմնելու առաջարկով հանդես է եկել միջնակարգ դպրոցի պատմության ուսուցիչ Գ. Ստ․ Շորնիկովը, այդ նախաձեռնությունը շարունակել է Վ. Դերկաչը, ով համարվում է թանգարանի հիմնադիրը։
Դպրոցական թանգարանն ուներ հետևյալ բաժինները․
- Անցյալի առարկաներ (հետևյալ բաժիններով՝ հեռավոր հնություն, կենցաղային իրեր, 19-րդ դարի տնային հագուստ և կոշիկ, ձեռագործ իրեր՝ «արման տաշի», «դյուվեն»[2], 19-րդ դարի կերամիկական զարդեր՝ ձուլածո մոնիստա, ապարանջան, զարդանախշեր, մետաղադրամներ),
- Գյուղը մեր օրերում,
- Մեր դպրոցը անցյալում և հիմա,
- Մեր գյուղի լավագույն մարդիկ,
Թանգարանի պաշտոնական բացման ամսաթիվը համարվում է 1999 թվականի մայիսի 5-ը, այն բացվել է Վուլկանեշտի շրջանի մշակույթի բաժնի վարիչ Կամբուր Դմիտրի Անդրեևիչի աջակցությամբ[3], երբ ցուցանմուշները տեղափոխվել էին տեղի մշակույթի տուն։ Թանգարանային հաստատությունը սկսել է գործել 1999 թվականի նոյեմբերի 5-ից։ Թանգարանում հավաքվել և ցուցադրվել էր 502 ցուցանմուշ։ Տնօրեն էր նշանակվել Նադեժդա Գեորգիևնա Ռիշիլյանը (1999 թվականից մինչև 2022 թվականի ապրիլը)։ Ելենա Սեմյոնովնա Կասապը, Իվաննա Դմիտրիևնա Կասապը, Լիդիա Գեորգիևնա Բոևան երկար տարիներ աշխատել են որպես թանգարանի էքսկուրսավարներ։
2018 թվականին իրականացվել է մշակույթի տան[4], այդ թվում՝ թանգարանի կապիտալ նորոգում։ 2022 թվականին թանգարանի ղեկավար է նշանակվել Նատալյա Ստեպանովնա Մուտաֆը։
Թանգարանային հավաքածուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չիշմիկիոյ գյուղի Վ. Ա. Դերկաչի անվան պատմաերկրագիտական թանգարանի ցուցանմուշներն ու հավաքածուները գտնվում են 5 ցուցասրահներում։ 2023 թվականի սկզբին թանգարանային ֆոնդը կազմել է ավելի քան 2200 ցուցանմուշ և դրանք անընդհատ համալրվում են։
Թանգարանի ֆոնդերում պահվում են հետևյալ հավաքածուները․
- Հնագիտական,
- Կիրառական արվեստ,
- Սրբանկարչություն,
- Կերամիկա, ճենապակյա և ապակի,
- Գրքի տպագրություն,
- Ժողովրդական արվեստ,
- Ժողովրդական հագուստ,
- Դրամագիտական,
- Զենքեր,
- Գրավոր աղբյուրներ,
- Կիրառական արվեստ,
- Ֆոտո-փաստագրական աղբյուրներ,
- Ազգագրություն։
Թանգարանի հիմնական ֆոնդը ներառում է հուշեր, փաստաթղթեր և լուսանկարներ գյուղի նշանավոր մարդկանց կյանքից, ազգային և միջազգային նշանակության իրադարձություններին առնչվող առարկաներ, գագաուզյան հնություններ (գորգեր, ազգային հագուստներ[5], սրբիչներ, հնագույն սնդուկներ, շրջանակներով ասեղնագործություններ)։
Թանգարանում կա գագաուզական ազգային գորգերի[6] մեծ հավաքածու ձեռագործ բնական նյութերից՝ տարբեր նախշերով, որը բաղկացած է ավելի քան 100 գորգից։ Դրանցից ամենաարժեքավորներն են 1913 թվականի և 1928 թվականի գորգերը։
№ 1 սրահի պատերին կախված են ավելի քան 180 շրջանակով ասեղնագործություններ, որոնց մեծ մասը ստեղծվել է 1953 թվականից առաջ։
Ասեղնագործված կամ հյուսված նախշերով տնայնագործական սրբիչների և ցամքոցների հավաքածուն բաղկացած է ավելի քան 60 ցուցանմուշներից։ Հնագույն սնդուկների ցուցանմուշները[7] բաղկացած են մոտավորապես 50 սնդուկներից, որոնցում իրենց օժիտը հավաքել են Չիշմիկիոյ գյուղի հարսները։
Ցուցադրությունը ներառում է ռետրո զգեստների հավաքածու[8], որը բաղկացած է հարսանյաց զգեստներից և առօրյա հագուստի մոդելներից, որոնք կրել են Չիշմիկիոյի կանայք։ Հավաքածուում կա 28 զգեստ, իսկ ամենահինը 1934 թվականի է։
2022 թվականին թանգարանային հավաքածուն համալրվել է հնաոճ կարի մեքենաների նոր հավաքածուով[9]։ Հավաքածուն ներառում է 20 կարի մեքենա, որոնցից 11-ը սեղանի փոքր, իսկ 8-ը՝ մեծ։ Դրանցից ամենահինը 1930 թվականի է։
Թանգարանի գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վ. Ա. Դերկաչի անվան պատմաերկրագիտական թանգարանի գործունեության հիմնական ուղղությունը գագաուզների մշակութային արժեքների հավաքածուի հավաքումն է, պահպանումը, մասսայականացումը և ցուցադրությունը։ Հաստատության հիմնական խնդիրն է ստեղծել գյուղի պատմության հավաստի պատկեր և պահպանել հայրենի երկրամասի պատմությունը։
Լուսավորչական և գիտահետազոտական աշխատանքները բացահայտում են գագաուզների մշակույթն ու դրա նշանակությունը։ Թանգարանում պարբերաբար անցկացվում են միջոցառումներ, շնորհանդեսներ և ցուցահանդեսներ, ինչպես նաև կազմակերպվում են հանդիպումներ տարբեր մարդկանց հետ։ Թանգարանի աշխատակազմն ակտիվորեն համագործակցում է գյուղի բոլոր մշակութային և կրթական հաստատությունների հետ և աշխատում է հայրենակիցների հիշատակի պահպանման ուղղությամբ։ Նյութերը ցուցադրվում են ստենդների վրա և հավաքվում ալբոմներում և թղթապանակներում։ Թանգարանը էքսկուրսիաներ է կազմակերպում լիցեյի ուսանողների և հյուրերի համար՝ «Մեր հայրենի երկրամասի պատմությունը», «Թանգարանի ստեղծման պատմությունը», «Չիշմիկիոյ գյուղի պատմությունը», «Մեր գյուղի անցյալը» թեմաներով։
Թանգարանային ցուցանմուշները տրամադրվում են շրջանային և տարածաշրջանային մասշտաբի տարբեր ցուցահանդեսների համար այնպիսի տոների համար, ինչպիսիք են՝ Խեդերլեզը (Սուրբ Գեորգիի օր), Կասիմը (Դմիտրիի օր), Գորգերի փառատոնը, Գինու փառատոնը, Ազգային հագուստի փառատոնը, իսկ գյուղական մակարդակով կազմակերպվում են բաց դասեր և պարապմունքներ։
Թանգարանում կատարվում են գիտահետազոտական աշխատանքներ։ Մ. Մարունևիչի անվան հետազոտական կենտրոնի հետ համագործակցությամբ 2018-2019 թվականներին կատարվել է գյուղի ճարտարապետական օբյեկտների ուսումնասիրություն, որոնք ներառվել են «Գագաուզների ավանդական կացարանի ճարտարապետությունը 18-րդ դարի վերջին 21-րդ դարի սկիզում» գրքում։
2019-2023 թվականներին լիցեյի ուսանողների հետ աշխատակիցները ուսումնասիրել են հետևյալ թեմաները՝ Ekmek dünna temeli, Gagauz halk kilimneri, Իմ հայրենի գյուղը՝ Չիշմիկիոյ և այլն։
Թանգարանում անցկացվում են վարպետության դասեր՝
- Ավանդական գագաուզական խմորեղենի պատրաստման վերաբերյալ,
- Տակառների, աթոռակների արտադրության վերաբերյալ,
- Ավանդական գագաուզական հագուստ (կեպտար և գլխարկ) կարելու մասին,
- «çarık» կաշվե կոշիկ կարելու համար։
Այցելություն թանգարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2023 թվականի դրությամբ թանգարանը մեծ ժողովրդականություն է վայելում Գագաուզիայի թանգարանների շրջանում։ Ամեն տարի թանգարան է այցելում մոտ 2000 մարդ։ Թանգարանը պարբերաբար էքսկուրսիաներ է անցկացնում գյուղի բնակիչների և հյուրերի, այլ երկրներից ժամանած զբոսաշրջիկների համար։ Թանգարանը ընդունում է հյուրեր Թուրքիայից[10], Ռուսաստանից, Բուլղարիայից, Ուկրաինայից, Իսրայելից, ԱՄՆ-ից, Ռումինիայից, Նորվեգիայից, Անգլիայից, Ադրբեջանից, Իտալիայից, Իսպանիայից, Ֆրանսիայից, Դանիայից։
Համագործակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իր գործունեության շրջանակներում թանգարանը համագործակցում է․
- Մանկական ստեղծագործության տան հետ,
- «Renastere» հասարակական միավորման հետ
- Չիշմիկիոյ գյուղի գրադարանի հետ,
- Չիսմիկիոյ գյուղի Տեսական լիցեյ հանրային հաստատության հետ,
- «Dostluk» մանկապարտեզի հետ,
- Չիշմիկիոյ գյուղի երաժշտական դպրոցի հետ։
Թանգարանի հիմնադիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վասիլի Ալեքսեևիչ Դերկաչը ծնվել է 1927 թվականին, եղել է պատմության և հասարակագիտության ուսուցիչ։ Վասիլի Ալեքսեևիչը աշխատել է որպես մեքենատրակտորային կայանի ղեկավար, Չիշմիկոյ գյուղի միջնակարգ դպրոցի տնօրեն և կոլտնտեսության նախագահ։ Նրա ղեկավարությամբ են հավաքվել թանգարանի առաջին ցուցանմուշները։ Օրեցօր թանգարանի հավաքածուն ավելանում է՝ համագյուղացիների ջանքերով։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «ПУ Теоретический лицей с.Чишмикиой - Официальный сайт учебного заведения». ПУ Теоретический лицей с.Чишмикиой (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ «ПУ Теоретический лицей с.Чишмикиой - Официальный сайт учебного заведения». ПУ Теоретический лицей с.Чишмикиой (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ Дима (2019 թ․ հուլիսի 10). «(ФОТО/ВИДЕО) Дмитрий Камбур – человек-эпоха». CESMA.MD (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ yuliana (2019 թ․ սեպտեմբերի 26). «(ФОТО) «СЕГОДНЯ НЕ СТЫДНО ПРИВОДИТЬ ГОСТЕЙ»: ПЕТР МАДЖАР О РЕКОНСТРУКЦИИ МЕСТНОГО ДОМА КУЛЬТУРЫ». Cesmakuu.md (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ Дима (2022 թ․ հունիսի 24). «ФОТО. Чишмикиойский музей им. Деркача организовал фотосессию в старинной традиционной одежде гагаузов». CESMA.MD (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ «Гран-при на Фестивале ковров Гагаузии получил ковер, сотканный в Чишмикиое - CESMA.MD». cesma.md. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «Храмовый праздник в селе Чишмикиой отметили выставкой старинных сундуков и концертами». Примэрия Чишмикиой (ռուսերեն). 2022 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «ВИДЕО/ФОТО История в платьях - CESMA.MD». cesma.md. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ «В Чишмикиойе прошел праздничный концерт гагаузского ансамбля народных песен и танцев «Кадынжа»». Примэрия Чишмикиой (ռուսերեն). 2023 թ․ մարտի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
- ↑ «Официальный визит делегации из Турции. Город-побратим Гёльбашы побывал в Чишмикиое». Примэрия Чишмикиой (ռուսերեն). 2020 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Карамиля Мария, Сильвиу Орган Чишмикёй: Материалы по истории села (1809—2009) — Кишинёв «Seria» SRL, 2009. — 478—480 с.
- Ирина Константинова, Степан Булгар, Андрей Муткогло «Архитектура традиционного жилища гагаузов в конце XVIII — начале XXI вв.» — Comrat: Centrul de Cercetări Științifice al Găgăuziei, 2021. — 232c.