Սմախ (բույս)
Սմախ (Rhus), աղտոր, աղտորագգիների ընտանիքի մշտադալար կամ տերևաթափ ծառերի, թփերի, կիսաթփերի, հազվադեպ ծառանման լիանների ցեղ։ Միատուն կամ երկտուն, 0,5-12 (մինչև 20) մ բարձրությամբ բույսեր են։ Տերևները հերթադիր են, եռամաս կամ կենտ փետրաձև։
Դաբաղային սմախ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծաղիկները մանր են, բազմաթիվ, միակամ երկսեռ ծաղկաբույլերով։ Պսակաթերթիկները և բաժակաթերթիկները 5-ական են, պտուղը ոչ մեծ կորիզապտուղ է։ Հայտնի է սմախի 60 տեսակ՝ տարածված գլխավորապես Հյուսիսային Ամերիկայում, Առաջավոր և Արևելյան Ասիայում, Աֆրիկայում, Եվրոպայում։ Հայաստանի անտառային շրջաններում (վայրի վիճակում) աճում է դաբաղային սմախ (Rhus coriarria), իսկ բուսաբանական այգիներում, դենդրոպարկերում և կանաչ գոտիներում՝ նաև բուրավետ սմախ (Rhus aromatica) և թավամազ սմախ (Rhus typnina)։ Դաբաղային կամ սովորական սմախ մինչև 3 մ բարձրությամբ, թավոտ ընձյուղներով և ճյուղերով ծառ կամ թուփ է։ Տերևները պարունակում են դաբաղանյութեր (մինչև 13 %)։ Գինեթթու պարունակող պտուղներն օգտագործվում են բժշկության մեջ, պտղապատյանը որպես համեմունք, տերևներն ու ընձյուղները՝ կաշվի դաբաղման և ներկերի ստացման համար։ Առաջացնում է խիտ արմատային մացառներ, երաշտակայուն է և պիտանի էռոզացված քարքարոտ զառիթափների ու ձորերի անտառապատման համար։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 10, էջ 451)։ |