Սիա Ճըցին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սիա Ճըցին
Դիմանկար
Ծնվել էփետրվարի 18, 1921(1921-02-18)[1]
ԾննդավայրPudong, Շանհայ, Ցզյանսու, Beiyang Government
Մահացել էդեկտեմբերի 29, 2013(2013-12-29)[1] (92 տարեկան)
Մահվան վայրՆյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[2]
Քաղաքացիություն Չինաստան[3]
ԿրթությունUniversity of Shanghai? և Եյլի համալսարան
Մասնագիտությունպատմաբան, չինագետ, բանասեր, գրական քննադատ, համալսարանի դասախոս, թարգմանիչ, գրող և պրոֆեսոր
ԱշխատավայրՄիչիգանի համալսարան, Փիթսբուրգի համալսարան և Կոլումբիայի համալսարան[4]
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունAcademia Sinica

Սիա Ճըցին (չինարեն՝ 夏志清,փետրվարի 18, 1921(1921-02-18)[1], Pudong, Շանհայ, Ցզյանսու, Beiyang Government - դեկտեմբերի 29, 2013(2013-12-29)[1], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[2]), չինացի պատմաբան և գրականության տեսաբան։ Նպաստել է ժամանակակից չինական գրականության ներկայացմանը արևմտյան աշխարհ՝ տարածելով 1960-ականներին մեծ ճանաչում չունեցող գրողների ստեղծագործությունները։ Այսօր Սիա Ճըցինը համարվում է չինական գրականության կարևորագույն գրաքննադատներից մեկը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիա Ճըցինը ծնվել է 1921 թվականին Շանհայում։ Հայրը բանկի աշխատող էր, մինչ 1949 թվականին Կոմունիստները եկան իշխանության։ 1942 թվականին ավարտել է Խուծիան (Hujiang) համալսարանի անգլիական գրականության բաժինը։ 1946 թվականին Պեկինի համալսարանում դասավանդելուց հետո, 1947 թվականին տեղափոխվում է ԱՄՆ, որտեղ գլխավորել է Յելի համալսարանի անգլերենի բաժանմունքը։ Նա գրել է իր ատենախոսությունը ռեալիստ պոետ Ջորջ Քրաբի մասին, իսկ դոկտորի աստիճանը ստացել է 1951 թվականին։ 1961 թվականին միացել է Կոլումբիայի համալսարանին և այնտեղ դասավանդե չինական գրականություն մինչև իր թոշակի անցնելը (1991 թվական)։ Նրա աշխատանքի շնորհիվ Կոլումբիայի համալսարանը դարձել է «արևմտյան ակադեմիայի չինական գրականության լավագույն հաստատություններից մեկը»[5]։ 2006թ.-ին ընդունվել է Չինական ակադեմիա (Academia Sinica) 85 տարեկան հասակում՝ դառնալով հաստատության ամենատարեց աշխատակիցը։ Սիան կատակով ասել է, որ այս փորձառությունն իրեն ստիպել է զգալ այն, ինչ զգում է «նորահարսը»[6][7]։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիա Ճըցին 1969 թվականին ամուսնացել է Դելա Ուանի (Della Wang) հետ։ Ունեցել է երկու աղջիկ (Ջոյս Մքքլեյն և Նատալի Սիա), մի տղա (Մին Սիա), չորս թոռ[8]։

Սիա Ճըցինն ունեցել է եղբայր (Tsi-an Hsia), ով չին գրաքննադատ էր և Չինաստանի կոմունիստական կուսակցության պատմության գիտնական[9]։ Ունեցել է նաև քույր (Yu-ying Hsia)։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիա Ճըցինը մահացել է 2013 թվականի դեկտեմբերի 29-ին Նյու Յորքում, 92 տարեկանում[10][11], սակայն հոգեհանգիստը կազմակերպվել է 2014 թվականի հունվարի 18-ին[12]։

Կրթություն և ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից չինական գրականության ներկայացուցիչը անգլիախոս աշխարհում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիա Ճըցինը համարվում է «1960-ականներից ի վեր չինական գեղարվեստական գրականության ամենաազդեցիկ քննադատը», նրա աշխատությունները դարձել են չինական գրականության ուսումնասիրության կարևոր մասը[13]։ 1961 թվականին «Ժամանակակից չինական գեղարվեստական գրականության պատմությունը» հրատարակելով՝ Սիա Ճըցինը ներկայացրել է ժամանակակից չինական գրականությունը Արևմուտքին՝ «վերլուծելով և ի ցույց դնելով առաջին անգլերեն թարգմանություններն այն գրողների, ովքեր այժմ լայնորեն ճանաչված են»[14], սրանով իսկ հիմք դնելով «ժամանակակից չինական գրականությունը որպես ակադեմիական առարկա անգլիախոս աշխարհում[15]։

Ավանդ դասական չինական գեղարվեստական գրականության ուսումնասիրության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լինելով գրականագետ Սիա Ճըցինը մեծ դեր է ունեցել դասական չինական գեղարվեստական գրականության ժամանակակից ըմբռնման ձևավորման գործում։ «Դասական չինական վեպը», որն առաջին անգամ հրատարակվել է 1968 թվականին և մի քանի անգամ վերահրատարակվել, ներածություն է արևմտյան ընթերցողների համար ծանոթանալու Մին և Ցին դինաստիաների վեց վեպերի հետ, որոնք Սիան համարում էր ամենաբարձր արժեք (Romance of the Three Kingdoms; Water Margin; Journey to the West; Jin Ping Mei (Golden Lotus); The Scholars; and Dream of the Red Chamber)։ Այս վեց վեպերի իր վերլուծության միջոցով Սիան բացահայտում է չինական գեղարվեստական գրականության «մեծ ավանդույթի» էությունը[16]

Ավելի քան վեց վեպերի մեկնաբանություն է, որն արժանի է հիացմունքի։ Այն ինական արժեքների ուսումնասիրություն է, որը պետք է հայտնվի ամենաընտիր ընթերցանության ցուցակի վերին շարքում»։
- Սիրիլ Բիրչ

Քննադատ Էնդրյու Հ. Պլաքսն ասում է, որ «վեց դասական վեպեր» տերմինը «20-րդ դարի նորագիտություն» է, որը կարծես թե ընդհանուր կիրառություն է ստացել Սիա Ճըցինի քննադատական գրությունների շնորհիվ[17][18]։

Նորովի բացահայտում և ցուցադրում ոչ հայտնի ժամանակակից չինացի գրողներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիան հատկապես հմուտ էր ոչ հայտնի գրողներին (Shen Congwen, Qian Zhongshu, or Eileen Chang) վերագտնելու և ցուցադրելու մեջ։ Ճան Այլինի մասին գրում է. «Ժամանակակից չինական գրականության մեջ Ճան Այլինը ոչ միայն չինական լավագույն և ամենակարևոր դեմքերից է, այլ նաև նրա կարճ պատմվածքները վավերական համեմատություններ են և որոշ առումներով գերազանցում են անգլերեն լեզվով գրող ժամանակակից շատ հայտնի կին գրողների աշխատանքներին (Katherine Mansfield, Katherine Anne Porter, Eudora Welty, Carson McCullers)։ Թեև Ճան Այլինի հաջողությունն անմիջապես եղավ չինալեզու աշխարհում, միայն 1960-ականներին և «Չինական ժամանակակից գեղարվեստական գրականության պատմության» հրապարակումից հետո նա հայտնի դարձավ արևմտյան աշխարհում[15][19][20]։

Սիա Ճըցին և Ճան Այլին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիան ուսումնասիրել է բազում չինացի հեղինակների, բայց հատկապես հավանել է Այլին Ճանի ստեղծագործությունները։ 1957 թվականին հրապարակել է Այլին Ճանի ամբողջական ուսումնասիրությունը թայվանական գրական ամսագրում, որը խմբագրել էր Սիայի եղբայրը, այսպես էլ սկսվել է Ճանի ուսումնասիրությունը։ 1981թվականին Սիայի առաջարկով Ճան Այլինը ցանկություն է հայտնել թարգմանելու Հան Բանգկինի «Շանհայի երգող աղջիկները» երգը, որը պետք է հրատարակվեր Կոլումբիայի համալսարանի հրատարակչության կողմից։ Չնայած մեկ տարի անց Ճանը մտափոխվեց, այս թարգմանությունը ի վերջո հրատարակվեց 2005 թվականին՝ շնորհիվ Սիայի և Ջոզեֆ Լաուի։ 1998 թվականին Սիան հրապարակել է իր նամակագրությունը Ճան Այլինի հետ՝ նպաստելով Ճան Այլինի անվան հայտնիությանը։ Բնօրինակ նամակներն այժմ Հարավային Կալիֆորնիայի համալսարանում են[21][22][23][24]։

Տպագրված աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր երկու հիմնական աշխատություններից բացի («Ժամանակակից չինական գեղարվեստական գրականության պատմությունը» և «Դասական չինական վեպը»), Սիան նաև հրապարակել է բազմաթիվ հոդվածներ՝ սկսած XIX դարի գրական մշակույթի և վեպերի («Ծաղիկները հայելու մեջ») ժամանակակից քննադատությամբ, ընտանեկան սիրավեպի (端木 蕻良), կրքի և կյանքի երկխոսության (牡丹 亭) բացահայտմամբ[15]։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած չինական գրականության վերաբերյալ իր աշխատանքներին, Սիան հաճախ քննադատվում էր իր «արևմտամետ, հակակոմունիստական դիրքորոշման, ինչպես նաև իր նոր քննադատական չափանիշների համար»[25]։ Սիան չէր կիսում չեխ գրաքննադատ Յարոսլավ Պրուսեկի կարծիքը Լու Սյունի վերաբերյալ, ինչպես նաև չինական գրականագիտության մեթոդոլոգիայի և գաղափարախոսության շուրջ[25]։ Լեո Օու-ֆան Լին պնդում էր, որ Պրուսեկի «Ժամանակակից չինական գեղարվեստական գրականության պատմության» ակնարկը և Սիայի արձագանքը «կարելի է դիտարկել որպես կարգապահության մեթոդաբանական հիմք»։ Պրուսեկը մեղադրում է Սիային «քաղաքական կողմնակալության և «օբյեկտիվ ճշմարտության» ըմբռնման ձախողման համար, ինչը ևս արվում է ի օգուտ «գիտական շահերի»։ Սիայի «հերքումը» ուղղակիորեն վիճարկում է Պրուսեկի «գիտական» մեթոդաբանությունը, որտեղ նա Սիային մեղադրում է «դիտավորյալ մոլորության» մեջ, այսինքն՝ հեղինակի մտադրությունը շփոթում է տեքստի բովանդակության հետ[26][27][28]։

Ավելի քիչ տեսական աշխատանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեյվիդ Դեր-Վեյ Վանգի Սիայի «Ժամանակակից չինական գեղարվեստական գրականության պատմություն» գրքի երրորդ հրատարակության ներածությունը մեկնաբանում է Սիայի մոտեցումը գրական քննադատությանը։ «Ժամանակակից չինական գեղարվեստական գրականության պատմություն» գրքի դեպքում Վանգը պնդում է, որ այս ծավալուն աշխատությունը մնում է արդիական, թեև այն շատ ավելի քիչ տեսական է, քան արևմտյան գրական տեքստերի իր գործընկերներինը։ Վանգը նկատում է, որ Սիայի գրաքննադատությունը վիճահարույց էր մայրցամաքային Չինաստանում՝ արևմտյան գրականության հանդեպ թշնամանքի պատճառով[29][30][31]։

Ազգայնական չինացիների կողմից դիտված ոչ հայրենասիրական գրական քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիայն իր «Հիացմունք Չինաստանով» էսսեում գրում է՝ «արևմտյան ժամանակակից հեղինակները գրական տեխնիկա են օգտագործում արդիականությունը քննադատելու համար՝ առաջ բերելով հավաքական հիասթափություն։ Այնուամենայնիվ, ժամանակակից չին հեղինակները աշխատում են պատմականորեն պարտադրված սահմանափակումների պայմաններում, քանի որ նրանք սահմանափակվում են չինական հասարակությամբ, ոչ թե մարդկային հասարակությամբ առհասարակ»։ Լեո Ու-Ֆան Լին բացատրում է, որ շատ ազգայնական չինացիներ այս տեսակետը համարում են ոչ հայրենասիրական[32]։

Աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 鸡窗集 (Աքաղաղը պատուհանի մոտ) (1964)[33],
  • 中国现代小说史 (Չին ժամանակակից գեղարվեստական գրականության պատմություն) (1961)[34],
  • 中国古典小说 (Դասական չինական վեպ. քննադատություն) (1968)[35],
  • 爱情社会小说 (Սեր, հասարակություն ու վեպ) (1970)[36],
  • 二十世纪中国小说选 (20-րդ դարի չինական պատմվածքներ) (1971)[37],
  • 文学的前途 (Գրականության ապագան) (1974)[38],
  • 夏济安日记 (Սիա Ճըցինի օրագիրը (1946)), հրատարակված՝ 1975 թվականին[39],
  • 人的文学 (Մարդկային գրականություն) (1977)[40],
  • 新文学的传统 (Չինական գրականություն։ Նոր ավանդույթ) (1979)[41],
  • 中国现代中短篇小说 (Ժամանակակից չինական պատմվածքներ և վեպեր, 1919–1949) (1981)[42],
  • 印象的组合 (Տպավորությունների համակարգ) (1982)[43]։

Անգլերեն հոդվածներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • "To What Fyn Lyve I Thus? – Society and Self in Chinese Short Story" (1962)[44]
  • "Comparative Approaches to Water Margin" (1962)[45]
  • "Residual Feminity: Women in Chinese Communist Fiction" (1963)[46]
  • "Love and Compassion in Dream of the Red Chamber" (1963)[47]
  • ——— (1963), «On the 'Scientific' Study of Modern Chinese Literature: A Reply to Professor Prusek», T'oung Pao, 50: 428–, doi:10.1163/156853263X00038

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #123709709 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  3. ↑ LIBRIS — 2015.
  4. ↑ https://www.nybooks.com/articles/1969/12/18/opera-lover/
  5. ↑ Wang, David Der-wei. "In Memory of C. T. Hsia." Chinese Literature Today, 4:1(2014.), 110. https://doi.org/10.1080/21514399.2014.11834037
  6. ↑ Lee, Coral; Scott Williams (2006 թ․ օգոստոս). «Academica Sinica Meeting Focuses on Academic Competitiveness». Taiwan Panorama. էջ 50. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 17-ին.
  7. ↑ 夏志清：中国文人应酬太多. Xinhua News (Chinese). 2007 թ․ հունվարի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 17-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  8. ↑ Yardley, William (2014 թ․ հունվարի 9). «C. T. Hsia, Who Brought Chinese Literature to the West, Dies at 92». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 23-ին.
  9. ↑ 臺灣大百科全書. 1998. "夏濟安." Last modified September 9, 1998. http://nrch.culture.tw/twpedia.aspx?id=7668
  10. ↑ «Renowned literary critic Hsia Chih-tsing dies at 92». WantChinaTimes.com. 2014 թ․ հունվարի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 1-ին.
  11. ↑ Yardley, William (2014 թ․ հունվարի 9). «C. T. Hsia, Who Brought Chinese Literature to the West, Dies at 92». The New York Times.
  12. ↑ «Welcome to nginx». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 22-ին.
  13. ↑ Starr, Chloë. "C. T. Hsia on Chinese Literature. By C. T. Hsia." The China Quarterly 179 (September 2004), Cambridge, 826.
  14. ↑ Yardley, William. "Hsia, 92, Scholar of Chinese Modern Literature." The New York Times (obituary), January 11, 2013.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Wang, David Der-wei. "In Memory of C. T. Hsia." Chinese Literature Today, 4:1(2014.), 110. https://doi.org/10.1080/21514399.2014.11834037
  16. ↑ Birch, Cyril. "The Classic Chinese Novel: A Critical Introduction. By C. T. Hsia." Journal of the American Orient Society, Vol. 91, No. 2 (April–June 1971), 359.
  17. ↑ Birch, Cyril. "The Classic Chinese Novel: A Critical Introduction. By C. T. Hsia." Journal of the American Orient Society, Vol. 91, No. 2 (April–June 1971), 361.
  18. ↑ Andrew H. Plaks, The Four Masterworks of the Ming Novel: Ssu Ta Ch'i-Shu (Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1987), p. 4
  19. ↑ Hsia, C. T. A History of Modern Chinese Fiction, 1917–1957. New Haven: Yale University Press, 1961, 389.
  20. ↑ Kingsbury, Karen S. "Introduction," in Eileen Chang. Love in a Fallen City. Translated by Karen S. Kingsbury and Eileen Chang. New York: New York Review Books, 2007, p. xiv.
  21. ↑ Wang, David Der-Wei. "Foreword," in Han Bangqing. The Sing-Song girls of Shanghai. Translated by Eileen Chang; Revised by Eva Hung. New York: Columbia University Press, 2005, xviii.
  22. ↑ Wang, David Der-Wei. "Foreword," in Han Bangqing. The Sing-Song girls of Shanghai. Translated by Eileen Chang; Revised by Eva Hung. New York: Columbia University Press, 2005, xix.
  23. ↑ Hsia, Chih-Tsing. "Zhang Ailing geiwo de xinjian" (Eileen Chang's correspondence with me), Lianhe wenxue (Unitas) 14, no. II (1998)
  24. ↑ Ailing Zhang (Eileen Chang) Papers, 1919–1994, University of Southern California Digital Library. http://digitallibrary.usc.edu/cdm/search/collection/p15799coll92/searchterm/Correspondence/field/parta/mode/exact
  25. ↑ 25,0 25,1 Wang, David Der-wei. "In Memory of C. T. Hsia." Chinese Literature Today, 4:1(2014.), 111. https://doi.org/10.1080/21514399.2014.11834037
  26. ↑ Jaroslav Prusek, "Basic Problems of the History of Modern Chinese Literature and C. T. Hsia, History of Modern Chinese Fiction," T'oung-pao 49.4 (1961): 357–404. http://www.jstor.org/stable/4527525
  27. ↑ Hsia (1963).
  28. ↑ Lee, Leo Ou-fan (2017), «The Legacies of Jaroslav Průšek and C. T. Hsia», in Wang, David Der-wei (ed.), A New Literary History of Modern China, Cambridge, MA: Harvard University Press, էջեր 644–650, doi:10.2307/j.ctv253f82s.112, ISBN 9780674967915, JSTOR j.ctv253f82s.112
  29. ↑ C T Hsia 1999, A History of Modern Chinese Fiction; Third Edition: p. vii to xxxv.
  30. ↑ C T Hsia op. cit., p. vii.
  31. ↑ C T Hsia op. cit., xiv.
  32. ↑ Lee, Leo Ou-fan (2014). «C. T. Hsia and Western Literature: Memorial for a Century». Chinese Literature Today. 4 (1): 116. doi:10.1080/21514399.2014.11834040. S2CID 165732809.
  33. ↑ Hsia, Chih-tsing. 1964. Ji Chuang Ji (Rooster by the Window). Taipei: Jiu Ge Chu Ban She You Xian Gong Si. http://www.worldcat.org/oclc/99887812
  34. ↑ Hsia, C. T. 1974. A History of Modern Chinese Fiction. New Haven: Yale University Press. http://www.worldcat.org/oclc/489894266
  35. ↑ Xia, Zhijing. 1968. The Classic Chinese Novel: a Critical Introduction = Zhong Guo Gu Dian Xiao Shuo. New York: Columbia University.http://www.worldcat.org/oclc/803306430
  36. ↑ Sha, Zi-qing. 1979. Love, Society, and the Novel. Taipei: Pure Literature Pub. Co.http://www.worldcat.org/oclc/907526955
  37. ↑ Xia, Zhiqing. 1971. Twentieth Century Chinese Stories. New York: Columbia University Press. http://www.worldcat.org/oclc/632309005
  38. ↑ Hsia, Chih-tsing.1974. The Future of Literature. Tapei: Chun-wen-hsueh Chu-pan-she.
  39. ↑ Xia, Jian, and Xia, Zhiqing. 1975. The Diary of Hsia Tai-An. Taipei: Shi Bao Wen Hua Chu Ban. http://www.worldcat.org/oclc/848433919
  40. ↑ Hsia, Chih-tsing. 1977. Ren Di Wen Xue Chu Ben She. Taipei: Shun Wen Xue Chu Ben She. http://www.worldcat.org/oclc/320996700
  41. ↑ Xia, Zhiqing. 1979. Xin Wen Xue De Chuan Tong. Taipei: Shi Bao. http://www.worldcat.org/oclc/813746099
  42. ↑ Lau, S. M., Lee, Leo Ou-fan and Hsia, C.T. 1981. Modern Chinese stories and novellas 1919–1949. New York: Columbia University Press.http://www.worldcat.org/oclc/924926668
  43. ↑ Hsia.C. 1982. A System of Impression. Hong Kong: Hongkong Wen-hsueh Yen-Chiu-She.   
  44. ↑ Hsia, C. T. 1962. "To What Fyn lyve I Thus?: Society and Self in the Chinese Short Story." The Kenyon Review 24 (3): 519–41.
  45. ↑ Hsia, C. T.1963."Comparative Approaches to Water Margin." Year of Comparative and General Literature (11).
  46. ↑ Hsia, C. T. 1963 ."Residual Feminity: Women in Chinese Communist Fiction." The China Quarterly (13).
  47. ↑ HSIA, C. T. 1963. "Love and compassion in 'dream of the red chamber'". Criticism 5 (3): 261–71.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սիա_Ճըցին&oldid=9868006» էջից