Ջոն Նյուբերի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ջոն Նյուբերի
անգլ.՝ John Newbery
Ջոն Նյուբերիի մասին Շիրլի Գրանահանի «Մանկական գրականության հայր» գրքի կազմը
Ծնվել էհուլիս 1713[1]
ԾննդավայրԲերկշիր, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն
Վախճանվել էդեկտեմբերի 22, 1767(1767-12-22)[2][3] (54 տարեկան)
Վախճանի վայրԼոնդոն, Միացյալ Թագավորություն
ԳերեզմանՈւոլտհեմ Սեն Լոուրենս
Մասնագիտությունհրատարակիչ և գրող
Լեզուանգլերեն
Քաղաքացիություն Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն
Ուշագրավ աշխատանքներՓոքրիկ Գուդի երկու կոշիկների պատմությունը, A Little Pretty Pocket-Book? և MOTHER GOOSE'S MELODY?
ԱշխատավայրWilliam Carnan?
ԶավակներՖրանսիզ Նյուբերի
ԱզգականներՖրանսիզ Նյուբերի և Thomas Carnan?
 John Newbery Վիքիպահեստում

Ջոն Նյուբերի (անգլ.՝ John Newbery, հուլիս 1713[1], Բերկշիր, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն - դեկտեմբերի 22, 1767(1767-12-22)[2][3], Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն), անգլիացի հրատարակիչ, անգլո-սաքսոնական երկրներում մանկական գրականության հրատարակության հիմնադիր, «մանկական գրականության հայր»։ Նա մանկական գրքերի հրատարակությունը դարձրել է կայուն և շահութաբեր։ Հովանավորել է այնպիսի գրողների, ինչպիսիք են Քրիստոֆեր Սմարթը, Օլիվեր Գոլդսմիթը և Սեմյուել Ջոնսոնը։ 1922 թվականին Ամերիկյան գրադարանների միությունը նրա պատվին սահմանել է պարգև՝ Ջոն Նյուբերի անվան մեդալ[4], որն ամեն տարի շնորհվում է ամերիկյան հեղինակների կողմից անգլալեզու գրված մանկական գրքի հեղինակին։

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջոն Նյուբերին ծնվել է 1713 թվականին ֆերմեր Ռոբերտ Նյուբերի ընտանիքում[5], Անգլիայի Ուոլտհեմ Սեն Լոուրենս գյուղում, որը գտնվում էր Բերքշիրի կոմսության[Ն 1] տարածքում։ Ստացել է ինքնուրույն կրթություն, տասնվեց տարեկանում որպես աշակերտ ընդունվել է տեղի մասնավոր տպարանում, որը շուտով վաճառվել է, և որի սեփականատեր է դարձել Վիլյամ Քերնենը։ 1737 թվականին վերջինս մահացել է, և այդ բիզնեսը թողել է իր եղբայր Չարլզին ու Ջոն Նյուբերիին։ Երկու տարի անց Նյուբերին ամուսնացել է Վիլյամի այրու հետ, ով արդեն երեք երեխաների մայր էր[6]։ Այս ամուսնությունից Նյուբերին ունեցել է երեք երեխա՝ Մերին (ծնվել է 1740 թվականին), Ջոնը (ծնվել է 1741 թվականին և մահացել է տասնմեկ տարեկանում) և Ֆրենսիսը (ծնվել է 1743 թվականին)[5]։

Գրահրատարակչական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1740 թվականին Ջոն Նյուբերին հիմնել է իր հրատարակչական բիզնեսը Ռեդինգում, Բերքշիրի կոմսությունում։ Նրա հրատարակած առաջին գրքերն էին Ռիչարդ Օլեստրիի The Whole Duty of Man և Miscellaneous Works Serious and Humerous [sic] In Verse and Prose գրքերը։ 1743 թվականին Նյուբերին հեռացել է Ռեդինգից՝ հրատարակչական գործունեությունը վստահելով իր խորթ որդուն՝ Ջոն Քերնենին, և Լոնդոնում բացել է գրախանութ։ Ընդլայնելով գրահրատարակչական իր գործունեությունը՝ Նյուբերին հետաքրքրություն է դրսևորել մանկական գրքերի նկատմամբ և 1744 թվականի հուլիսի տասնութին հրատարակել է առաջին գիրքը՝ հասցեագրելով երեխաներին և վերնագրելով «Մի փոքրիկ սիրունիկ գրպանի գրքույկ» (անգլ.՝ A Little Pretty Pocket-Book)[5]։

«Մի փոքրիկ սիրունիկ գրպանի գրքույկ» գիրքն անգլիական գրահրատարակչության պատմության մեջ դարձել է միանգամայն նոր երևույթ։ Նյուբերիի հրատարակած գրքերի նմանատիպ շարքը խաղալիք-գրքերի (անգլ.՝ Toy book) նախակարապետն էր՝ արտակարգ ժողովրդականություն ձեռք բերելով Վիկտորյական դարաշրջանում[7]։ Գիրքը եղել է փոքր, գրպանի չափով, երեխային հարմար, վառ շապիկով։ Այդ գիրքը Նյուբերիի խանութում արժեցել է վեց պենս[Ն 2], բայց երկու նմուշ գնելու դեպքում գնորդը որպես նվեր ստացել է քորոցների բարձիկ՝ սև ու կարմիր գլխիկներով[8]։ Դա եղել է գնորդին գրավելու արտասովոր եղանակ, ինչն էլ արտահայտել է Նյուբերիի աշխարհայացքը։ Ջոն Լոքի նման՝ Նյուբերին կարծել է, որ երեխայի համար խաղը ավելի ազդեցիկ է, քանի ֆիզիկական ճնշումը կամ համոզելը[9], և երեխան, ստանալով քորոցների բարձիկը, կկարողանա քորոցը խրել բարձիկի կարմիր կողմում, եթե դրևորել է լավ վարքագիծ, և հակառակը՝ քորոցը կխրի բարձիկի սև կողմում, եթե իրեն վատ է դրսևորել։

«Մի փոքրիկ սիրունիկ գրպանի գրքույկ» գիրքն ունի հետևյալ խրատական հանձնարարականը՝ Ինչպես Թոմիին դարձնել լավ տղա և Պոլիին՝ լավ աղջիկ[10]։ Այն պարունակում է նաև բանաստեղծություններ, առածներ և այբուբենի յուրացման համար երգեր։

Շարունակելով մանկական գրքերի հրատակությունը՝ Նյուբերին օգտագործել է իր հրատարակած գրքերի ժողովրդականությունը բարձրացնող նոր մեթոդներ, օրինակ՝ գրքերը հրատակել է հոլանդական գունավոր թղթերով և գովազդել է իր գրքերը սեփական պատմություններով[11]։ Դրա շնորհիվ Նյուբերին հաջողությամբ զարգացրել է իր բիզնեսը, և շուկայում նրա հրատարակած մանկական գրականությունը դարձել է իշխող[12]։

1745 թվականին Նյուբերին իր գրախանութը տեղափոխել է Լոնդոնի մի նոր, ավելի բանուկ տեղ՝ St. Paul’s Churchyard 65 հասցե և շարունակել է ծավալել երեխաների և մեծահասակների համար գրքերի հրատարակությունը։ Իր հաջողակ բիզնեսի շնորհիվ Նյուբերին ունեցել է անհրաժեշտ միջոցներ, որպեսզի իր որդուն՝ Ֆրենսիսին, կրթության տա Քեմբրիջի և Օքսֆորդի համալսարաններում[5]։ Գրահրատարակության իր գործունեության ընթացքում Նյուբերին հրատարակել է մոտ 500 անուն գիրք, որոնց մեկ հինգերորդ մասը կազմել է մանկական գրականությունը՝ ներառյալ այբուբենի դասագրքերը, երեխաների համար գրքերը և մանկական ամսագրերը[13]։ Նյուբերին հրատարակել է նաև այնպիսի գրքեր, որոնց հեղինակներին էին Սեմյուել Ջոնսոնը և Օլիվեր Գոլդսմիթը։ Նյուբերիի հրատարակած «Փոքրիկ Գուդի երկու կոշիկների պատմությունը» (անգլ.՝ The History of Little Goody Two-Shoes) գրքի հեղինակի անունը մինչև հիմա վիճելի է (գիրքը մեծ ժողովրդականություն է վայելել․ 1765 թվականից մինչև 1800 թվականը հրապարակվել է 29 անգամ), քանի որ որոշ հրատարակիչներ այն կարծիքին են, որ հեղինակը Օլիվեր Գոլդսմիթն է[13][14]։

Նյուբերին միաժամանակ հրապարակել է գիտահանրամատչելի գրքերի շարք, որը վերնագրված է «Հեռադիտակ Թոմը», և 1761 թվականից մինչև 1787 թվականը հրատարակվել է 7 անգամ[13]։ Այդ շարքի գրքերը արտացոլում են ժամանակի գիտական պատկերացումները․ առավել հետաքրքրական է «Նյուտոնի փիլիսոփայական համակարգը՝ հարմարեցված շնորհալի երիտասարդների ու աղջիկների համար» (անգլ.՝ The Newtonian System of Philosophy Adapted to the Capacities of Young Gentlemen and Ladies) շարքը։

Գործարարական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հրատարակչական բիզնեսին զուգահեռ՝ Ջոն Նյուբերին հաջողակ էր նաև առևտրի մեջ[15]։ Նա հասույթ է ունեցել թոքերի բժիշկ Ռոբերտ Ջեյմսի բժշկական փոշու վաճառքից։ Այս դեղամիջոցը, ինչպես հետագայում հաստատվել է, բուժել է նաև խոշոր եղջերավոր անասունների հոդատապը, ռևմատիզմը, գեղձախտը, լնդախտը և բոր հիվանդությունը[6]։ Ջեյմսի փոշին մեծ տարածում է գտել Նյուբերիի հրատարակած գրքերում տեղ գտած գովազդներով, ինչպես օրինակ՝ «Փոքրիկ Գուդի երկու կոշիկների պատմությունը» գրքում հերոսուհու հայրը հիվանդանում է թոքախտով այնտեղ, որտեղ բժիշկ Ջեյմսի փոշին չկար[16]։

Մարդասիրական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյուբերին հանդես է եկել նաև որպես մարդասեր՝ ցուցաբերելով ֆինանսական օգնություն որոշ գրողների, մասնավորապես Ս․ Ջոնսոնին, ով Նյուբերիին անվանել է «Ջեկ-Պտուտան»՝ նկատի ունենալով նրա մշտական ակտիվությունը և շարժունությունը, ինչպես նաև՝ Գոլդսմիթի նկատմամբ, ով Նյուբերիին իր (The Vicar of Wakefield) գրքում մարմնավորել է սուրբ Չարլզ Պրիմրոզի կերպարում՝ անվանելով «ամբողջ մարդկության բարեկամ»[17]։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջոն Նյուբերին մահացել է 1767 թվականին Լոնդոնում և հուղարկավորվել է իր հայրենի գյուղում՝ Ուոլտհեմ Սեն Լոուրենսում[5]։

Նյուբերի մեդալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Մի փոքրիկ սիրունիկ գրպանի գրքույկ»
անգլ.՝ A Little Pretty Pocket-Book, 1744

1922 թվականին Ամերիկյան գրադարանների միությունը Նյուբերիի պատվին սահմանել է Ջոն Նյուբերի անվան մեդալ, որն ամեն տարի շնորհվում է «Ամերիկյան մանկական գրականության ամենահայտնի ներդրման համար»[18]։

Ջոն Նյուբերիի հրատարակած առավել հայտնի գրքերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն «Անգլիական գրականության Քեմբրիջի նոր մատենագրություն» (NCBEL 2, 120) տեղեկագրքի՝ Նյուբերին գրել է ամբողջական կամ մասամբ և խմբագրել է կամ էապես ազդել է հետևյալ հրատարակությունների վրա․

  • 1791 թվականին՝ Mother Goose's Melody, (A. H. Bullen’s 1904 facsimile) Isaiah Thomas, և William Henry Whitmore հետ
  • 1744 թվականին՝ A Little Pretty Pocket-Book, M. F. Thwaite -ի հետ
  • 1761 թվականին՝ The Newtonian System of Philosophy, համահեղինակներ՝ Թոմ Տելեսկոպ և Օ․ Գոլդսմիթ
  • 1764 թվականին՝ The Renowned History of Giles Gingerbread
  • 1765 թվականին՝ The History of Little Goody Two-Shoes[19] (որոշ հրատարակիչներ համարում են, որ գրվել է Օլիվեր Գոլդսմիթի հետ)
  • The Entertaining History of Tommy Gingerbread a Little Boy who Lived Upon Learning

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ Maxted, Ian. «John Newbery». Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press. Retrieved 2 January 2010.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Marks, Diana F. Children's book award handbook. — Westport, Conn: Libraries Unlimited, 2006.
  6. ↑ 6,0 6,1 Rose, p. 216
  7. ↑ «The Library Quarterly» (անգլերեն). 2020 թ․ մարտի 17. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  8. ↑ Townsend, John Rowe. Written for Children. (1976). London: Pelican, p. 31 and The Oxford Companion to Children’s Literature (1984). Oxford: O.U.P. Carpenter, Humphrey,. The Oxford companion to Children's Literature. Oxford [Oxfordshire]. էջ 375. ISBN 0-19-211582-0. OCLC 9827643.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  9. ↑ Townsend, John Rowe. Written for Children. (1990). New York: HarperCollins. ISBN 0-06-446125-4, pp. 15-16.
  10. ↑ «The Newbery Companion». Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  11. ↑ Rose, p. 218.
  12. ↑ Gillespie, John Thomas; Naden, Corinne J. (2001). «The Newbery Companion: Booktalk and Related Materials for Newbery Medal and Honor Books» (անգլերեն). Libraries Unlimited. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Rose, p. 219.
  14. ↑ Arbuthnot, May Hill Children and Books. — Scott Foresman, 1964.
  15. ↑ Buck, John Dawson Carl The Motives of Puffing: John Newbery's Advertisements 1742–1767(անգլ.) // Studies in Bibliography : journal. — 1997. — Т. 30. — С. 196.
  16. ↑ Quoted in Rose, p. 219.
  17. ↑ Gillespie, John Thomas The Newbery Companion: Booktalk and Related Materials for Newbery Medal and Honor Books. — Libraries Unlimited.
  18. ↑ «Newbery Awards». Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 15-ին.
  19. ↑ «Goody Two-Shoes : Free Download, Borrow, and Streaming». Internet Archive (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Կոմսություն – վարչական տարածքային միավոր Անգլիայում։
  2. ↑ Պենս - անգլիական մետաղադրամ, որը հավասար է շիլինգի կամ ֆունտի։

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջոն Նյուբերի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ջոն_Նյուբերի&oldid=9773414» էջից