Պլինինյան ժայթքում
Պլինինյան ժայթքում, հրաբխի ժայթքման տեսակ, որի ժամանակ նկատվում է լավայի պայթուցիկ արտանետումներ, որոնք ուղեկցվում են մոխրի զանգվածային նստվածքներով։
Անունը գալիս է հռոմեացի գիտնական՝ Պլինիոս Ավագի անունից, ով մահացել էր Վեզուվի[1] ժայթքումը դիտելու ժամանակ։
Նրա զարմիկ Պլինիոս Կրտսերը նկարագրել է Վեզուվի ժայթքումը, Պոմպեյի և Հերկուլանումի անկումը 79 թվականին հռոմեացի պատմաբան Պուբլիոս Կոռնելիոս Տակիտոսի երկու նամակներում։
Պլինինյան ժայթքման ժամանակ մի քանի ժամվա ընթացքում կարող են հրաբխային ուղիներով դուրս արտանետվել մի քանի խորանարդ կիլոմետր մագմա և լցվել մակերեսին։ Հսկայական ճնշումը և արտանետվող գազերը ներթափանցում են հրաբուխը խցանած շերտերի մնացորդների մեջ, խառնարանային պատերից տաք լավա և քարե բլոկներ նետում օդ։ Լավայի հոսքը մի քանի հարյուր մետր վայրկյան արագությամբ մակերևույթ է արձակում և ժայթքող սյուն (ժայթքող; լատ.՝ eruptio «ժայթքում») է կազմում խառնարանի վրա, մի քանի տասնյակ կիլոմետր բարձրության վրա, ապա հասնում է քարոլորտ։ Եթե փոշու և մոխրի ամպը սկսում է հարթվել, դա պիրոկլաստիկ հոսքի աղբյուր է։ Փլուզված խառնարանը կոչվում է կալդերա։
Պլինինի ժայթքումը բնորոշ է այսպես կոչված վերահսկիչ հրաբուխներին` հարթ հրաբուխներ մագմայով հսկայական տարածությունների վրա, ինչպիսիք են Ելոուսթոունի կալդերան, ինչպես նաև այն ստրատոհրաբուխները, որոնք, ի թիվս այլ բաների, ձևավորում են Խաղաղ օվկիանոսի հրաբխային հրե օղակը։ Այս ժայթքումի դրսևորումը ցուցադրվում է, օրինակ, Սենթ Հելենսի (այս օղակի հրաբուխներից մեկը) և իտալական Վեզուվի կողմից։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ name="Krugosvet"
|
