Չար ոգիների ուժը
Չար ոգիների ուժը (նաև` չար ոգիներ, անմահ[1], անմաքուր[2] ), սլավոնները ունեն հանդերձյալ աշխարհի ուժի և էակների հավաքական անուն։ Ոգիներ, չորտ, չար ոգի, դարձվոր և չարքեր, դաշտային, ջրային, անտառային, ջրահարս, կիկիմորի և այլն[3][4]։ Նրանք բոլորն էլ հակված են «անմաքուր», «անհարգալից», «անվստահ» լինելու հեղինակությանը, հանդերձյալ աշխարհը և մարդկանց նկատմամբ նրանց չարամիտ վարքը[3]։
Հնում չար ուժի հետ կապերի մեջ կասկածում էին` հովիվներին, ջրաղացպաններին, դարբիններին, վհուկներին և կախարդներին[5]։
Ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քրիստոնեության մեջ չար ոգիները համարվում են ընկած հրեշտակներ։ Համաձայն ապոկրիֆ քրիստոնեական գաղափարի չար ոգիները ստեղծել են մասամբ` Աստծո, մասամբ՝ Սատանայի կողմից։ Դրա այլ տեսակներ ի հայտ են գալիս այսպես կոչված «հիփոթեքային մեռելներից», չմկրտված երեխաներից, ինքնասպանություններից կամ այլ անբնական մահերից (օրինակ՝ խեղդված)։ Չար ոգու ուժեր ունեցող մարդիկ (դիակներ, ջրի շշեր, կոտրիչ) և երեխաներ, անիծված ծնողներ կարող են վերածվել անմաքրության։ Երեխան, ով սովոր է չար ոգիներին, նույնպես կարող է անմաքուր դառնալ[3]։
«Տանտերերը» ներկայացնում են որոշակի տեղանքներ՝ տնային, ջրային, անտառային, դաշտային (դաշտային տնակ), ճահճային ոգիներ — խառնված «սատանայի» կերպարին, «քայլող» մեռելներին (մահացածների հոգիները)։ Լ. Վինոգրադովան կարծում է, որ տարբեր անունների տակ հայտնվում են մեկ կերպարի ուրվագիծը, իսկ անունները փոխվում են՝ կախված նրա հետ հանդիպման վայրից։ Նման ընդհանրացնող կերպարը, որն ընդգրկում է արական սատանայական պատկերների գրեթե ողջ բազմազանությունը, սատանան է Պոլեզիայում,որպես բոլոր չար ոգիների գլխավոր մարմնավորում[6]։
Ռուսական դիցաբանության մեջ չար ոգիների ծագումը (տնային, անտառի ոգի և այլն), որը ծագում է Ադամի և Եվայի երեխաների մասին ապոկրիֆային լեգենդին, որոնք ծնվել են մեղքից հետո և թաքնված են Աստծուց։ «Ադամի համար ամոթալի էր նրանց բոլորին ցույց տալ Աստծո լույսի ներքո և հետևաբար, նա թաքցրեց նրանց խրճիթներում, բաղնիքներում, գոմերում, անտառներում և ջրում, և Աստված այս գաղտնիության համար այնպես արեց, որ նախահայրերի զավակները հավերժ մնան թաքնված վայրերում, որտեղ նրանք ապրում են՝ մարդկանց պես բազմանալով»[7][8]։
Օլոնեցկոմ երկրամասում. «Ատչավո, անտառները չորացե՞լ են, ջրային, դաշտային, տնային։ Սա Ադամի որդիների մոտ է, որ նա ամաչում էր Աստծուն ցույց տալ ձեր հետևում, что яго жонка целую араву нарадила»[8]։
Սմոլենսկի նահանգում ասում էին, որ Եվան Ադամին խորհուրդ է տվել Աստծու մոտ գնալուց առաջ երեխաներից մի քանիսին թաքցնել եղեգների մեջ։ «Քանի որ Ադամը քայլում էր Աստծո մոտ, մտածելով` «թույլ տվեք գալ, ես իմ երեխաներին կվերցնեմ եղեգներից»[9]։
«Ադամի զավակներ» վերնագրում կանոնական գրքեր պատմվածքի ժողովրդական վերաիմաստավորումը զուգորդվում էր գյուղացիների պատկերացումների հետ անմաքուր մարդկանց հյուրընկալության մասին (շականագույն, թեփուկներ, բաննիկներ) որպես հատուկ, «թաքնված մարդիկ», նախնիներ, դիակներ։ Դրանք կապված են տարբեր (հարազատական, պայմանագրային և այլն) հարաբերություններով այն գերբնական ուժերի և էակների հետ, որոնք, ըստ նախաքրիստոնեական հավատալիքների, լցնում են ամբողջ աշխարհը, երկիրը, ջուրը, անտառները։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Толстая, 2002, էջ 321
- ↑ Никифоровский, 1907
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Толстая, 1990, էջ 388
- ↑ Даль, 1880—1882, էջ 533
- ↑ Виноградова, 2000, էջ 33
- ↑ Виноградова, 2001, էջ 22–23
- ↑ Королев К. «Энциклопедия сверхъестественных существ» — М.: «Эксмо»; СПб.: Мидгард, 2005
- ↑ 8,0 8,1 Власова М. «Новая Абевега русских суеверий» — СПб.: Северо-Запад, 1995
- ↑ Власова М. «Энциклопедия русских суеверий» — СПб.: Азбука, 2008
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Виноградова Л. Н. Кто вселяется в бесноватого? // Миф в культуре: человек — не-человек / Ред. Л. А. Сафронова, Л. Н. Титова. — М.: Индрик, 2000. — С. 33–46. — ISBN 5-85759-106-6.
- Виноградова Л. Н. Полесская народная демонология на фоне восточнославянских данных // Восточнославянский этнолингвистический сборник. Исследования и материалы / Отв. ред. А. А. Плотникова;. —М., 2001. — С. 10–49. — ISBN 5-85759-159-2.
- Черт // Мудрова И. А. Словарь славянской мифологии. — 2010. — ISBN 978-5-9524-4541-3.
- Внешность мифологических существ: славянские параллелиԱրխիվացված 2019-08-03 Wayback Machine // Studia mythologica slavica XII — 2009, 15
- Строганов М. В. Былички о нечистой силе: типология персонажей как типология места // Демонология и народные верования: Сборник научных статей / Сост. А. Б. Ипполитова. — М.: ГРЦРФ, 2016 — С. 375–405
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Нечистая Сила // Словарь Дома Сварога (pagan.ru)
- Демоны и НечистьԱրխիվացված 2013-08-06 Wayback Machine // Энциклопедия мифологии (godsbay.ru)
- [dic.academic.ru/dic.nsf/kuznetsov/29522/%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%8C Нечисть] // Толковый словарь русского языка Кузнецова (dic.academic.ru)