Շուշանբանջար

Շուշանբանջար
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Տիպ Ծածկասերմեր Դաս Երկշաքիլավորներ Կարգ Հովանոցավորներ Ընտանիք Նեխուրազգիներ Ցեղ Շուշանբանջար
Լատիներեն անվանում
Chaerophyllum L.
Տիպիկ ներկայացուցիչներ
Chaerophyllum crinitum L. — Շուշանբանջար երկարամազ
Տեսակներ
Տես տեքստը
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում

Շուշանբանջար (ղմի, քեղակարոս) (լատ.՝ Chaerophýllum), նեխուրազգիների (հովանոցավորներ) ընտանիքի բազմամյա կամ երկամյա, հազվադեպ՝ միամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 40 տեսակ։

Կենսաբանական նկարագիր

Բուսաբանական նկարազարդումը Շտուրմանի «Deutschlands Flora in Abbildungen» գրքի, 1796

Ցողունն ուղղաձիգ է (բարձրությունը՝ 20-160 սմ), ճյուղավորվող, ստորին մասում՝ փշանման մազմզուկներով պատված։ Տերևները փետրաձև կտրտված են։ Ծաղկաբույլը բարդ հովանոց է, ծաղիկները մանր, սպիտակ (հազվադեպ՝ վառ կարմիր), վարդագույն կամ այլ երանգի են։ Ծաղկում է հունիս-հուլիսին։ Պտուղը երկբաժան հատիկ է, որի մասերը կախված են պտղակրից։

Տարածում

Տարածված Եվրոպայում, Ասիայում, Ամերիկայում։ ՀՀ-ում հանդիպում է շուշանբանջարի 5 տեսակ՝ ոսկեզօծ, վարդագույն, խոշորապտուղ, երկարամազ, սոխուկավոր (պալարակիր) կամ մանդակ՝ տարածված Արագածոտնի, Շիրակի, Լոռու, Տավուշի և այլ մարզերի անտառներում, բացատներում, անտառեզրերին, լեռների խոտածածկ լանջերին, թփուտներում։

Հայաստանում

ՀՀ-ում՝ 5 տեսակ՝

• Շուշանբանջար ոսկեզօծ (C. aureum),
• Շուշանբանջարվարդագույն (C. roseum),
• Շուշանբանջար խոշորապտուղ (C. macrospermum),
• Շուշանբանջար սոխուկավոր (C. bulbosum)
• Շուշանբանջար երկարամազ (C. crinitum)։

Տարածված է Արագածոտնի, Շիրակի, Լոռու, Տավուշի և այլ մարզերում։ Աճում է անտառներում, անտառեզրերին, բացատներում, թփուտներում, լեռների խոտածածկ լանջերին։

Նշանակություն

Դեղաբույս է. պարունակում է եթերայուղեր, ալկալոիդներ։ Արմատների թուրմն օգտագործում են ստամոքսի հիվանդությունների ժամանակ։ Որոշ տեսակների մատղաշ ցողուններից ու արմատներից պատրաստում են աղցան և այլ կերակուրներ, թթու դնում։ Մի քանիսը մոլախոտեր են. աղբոտում են հացահատիկի ցանքերը։ Որոշ տեսակների արմատներն ու մատղաշ ցողուններն ուտելի են։

Տեսակներ

Որոշ տեսակներ.

Chaerophyllum acuminatum Lindl. Chaerophyllum aromaticum L. Chaerophyllum astrantiae Boiss. & Bal. Chaerophyllum atlanticum Coss. ex Batt. Chaerophyllum aureum L. Chaerophyllum azoricum Trel. Chaerophyllum bulbosum L. Chaerophyllum caucasicum (Fisch. ex Hoffm.) Schischk. Chaerophyllum crinitum Boiss Chaerophyllum dasycarpum (Hook. ex S.Wats.) Nutt. ex Small Chaerophyllum elegans Gaudich. Chaerophyllum hakkiaricum Hedge & Lamond Chaerophyllum hirsutum L. Chaerophyllum humile Stev. Chaerophyllum khorossanicum Czerniak. Chaerophyllum libanoticum Boiss. & Kotschy

Chaerophyllum macropodum Boiss. Chaerophyllum macrospermum (Willd. ex Spreng.) Fisch. & C.A.Mey. Chaerophyllum magellense Ten. Chaerophyllum meyeri Boiss. & Buhse Chaerophyllum nivale Hedge & Lamond Chaerophyllum nodosum Crantz Chaerophyllum prescottii DC. Chaerophyllum procumbens (L.) Crantz Chaerophyllum reflexum Lindl. Chaerophyllum roseum M.Bieb. Chaerophyllum rubellum Albov Chaerophyllum tainturieri Hook. Chaerophyllum temulum L. Chaerophyllum villarsii W.D.J.Koch Chaerophyllum villosum Wall. ex DC.

Ձախից աջ. Ծաղկաբույլ Chaerophyllum temulum, տերևները և պալարներ

Գրականություն

• She Menglan, Mark F. Watson։ Apiaceae. In։ Wu Zheng-yi & Peter H.Raven (Hrsg.)։ Flora of China. Volume 14, Science Press u.a., Beijing u.a., ISBN 0-915279-24-X, Chaerophyllum, S. 25 (Abschnitt Beschreibung, textgleich mit gedrucktem Werk, Online).
• John Francis Michael Cannon։ Chaerophyllum In։ T. G. Tutin, V. H. Heywood, N. A. Burges, D. M. Moore, D. H. Valentine, S. M. Walters, D. A. Webb (Hrsg.)։ Flora Europaea. Volume 2։ Rosaceae to Umbelliferae, Cambridge University Press, Cambridge 1968, ISBN 0-521-06662-X, S. 324–326 (aus dem unveränderten Nachdruck von 2010 (ISBN 978-0-521-15367-6), eingeschränkte Vorschau in der Google-Buchsuche).

Արտաքին Հղումներ

• Հայկական Հանրագիտարան

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։