Նարին (Ղրղզստան)
| Բնակավայր | |||
|---|---|---|---|
| Նարին | |||
| |||
 | |||
| Երկիր |  Ղրղզստան | ||
| Մակերես | 84 կմ² | ||
| ԲԾՄ | 2044±1 մետր | ||
| Բնակչություն | ▲41 419 մարդ (2022) | ||
| Ժամային գոտի | UTC+6 | ||
| Հեռախոսային կոդ | 722600 | ||
| Փոստային դասիչ | 722600 | ||
| |||
Նարին (ղրղզ.՝ Нарын), քաղաք Ղրղզստանում, Նարինի շրջանի և Նարինի մարզ վարչական կենտրոնը։
Բնակչությունը՝ 38 800 մարդ (2017 թ.)։ Քաղաքի տարածքը 40,5 կմ² է։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քաղաքը գտնվում է Նարինի խոռոչում՝ Նարին-Տու լեռնաշղթայի ստորոտին, ծովի մակարդակից 2000 մ բարձրության վրա, Նարին գետի ափին, Բիշքեկ-Տորուգարտ մայրուղու խաչմերուկում։
Բալիկչի երկաթուղային կայարանը գտնվում է քաղաքից 180 կմ հյուսիս՝ Իսիկ-Կուլ լճի ափին։ Հեռավորությունը Չինաստանի հետ սահմանին Նարինից հարավ գտնվող «Տորուգարտ» սահմանային անցակետից՝ 186 կմ[1]։
Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կլիման կտրուկ ցամաքային է՝ ցուրտ, ձյունառատ ձմեռներով և շատ տաք ամառներով։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +25°C է, հունվարինը՝ -8°C։ Տեղումների միջին քանակը 281 մմ է։
| Նարին(1991–2020)ի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 5.3 (41.5) |
9.1 (48.4) |
20.5 (68.9) |
29.5 (85.1) |
29.6 (85.3) |
33.1 (91.6) |
36.9 (98.4) |
36.0 (96.8) |
31.4 (88.5) |
26.6 (79.9) |
19.0 (66.2) |
7.7 (45.9) |
36.9 (98.4) |
| Միջին բարձր °C (°F) | −8.7 (16.3) |
−5.0 (23) |
4.4 (39.9) |
14.4 (57.9) |
18.7 (65.7) |
22.0 (71.6) |
25.3 (77.5) |
25.4 (77.7) |
21.5 (70.7) |
13.6 (56.5) |
4.8 (40.6) |
−5.7 (21.7) |
10.89 (51.59) |
| Միջին օրական °C (°F) | −14.8 (5.4) |
−11.0 (12.2) |
−1.1 (30) |
8.1 (46.6) |
12.1 (53.8) |
15.2 (59.4) |
17.8 (64) |
17.7 (63.9) |
13.8 (56.8) |
6.4 (43.5) |
−1.5 (29.3) |
−11.4 (11.5) |
4.28 (39.7) |
| Միջին ցածր °C (°F) | −19.4 (−2.9) |
−15.9 (3.4) |
−5.9 (21.4) |
2.3 (36.1) |
6.1 (43) |
8.8 (47.8) |
10.6 (51.1) |
10.3 (50.5) |
6.5 (43.7) |
0.8 (33.4) |
−5.9 (21.4) |
−15.7 (3.7) |
−1.45 (29.38) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −37.9 (−36.2) |
−38.0 (−36.4) |
−27.6 (−17.7) |
−15.5 (4.1) |
−5.7 (21.7) |
−1.0 (30.2) |
0.6 (33.1) |
0.6 (33.1) |
−7.4 (18.7) |
−14.9 (5.2) |
−29.2 (−20.6) |
−35.4 (−31.7) |
−38.0 (−36.4) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 9 (0.35) |
15 (0.59) |
22 (0.87) |
35 (1.38) |
65 (2.56) |
66 (2.6) |
44 (1.73) |
24 (0.94) |
14 (0.55) |
17 (0.67) |
16 (0.63) |
13 (0.51) |
340 (13.38) |
| Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1.0 mm) | 3.1 | 5.8 | 5.6 | 6.8 | 9.4 | 10.0 | 7.2 | 4.4 | 3.3 | 3.3 | 3.3 | 2.7 | 62.9 |
| % խոնավություն | 76 | 74 | 71 | 60 | 54 | 57 | 55 | 50 | 45 | 52 | 63 | 74 | 61 |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 135 | 145 | 178 | 210 | 246 | 292 | 320 | 316 | 274 | 218 | 156 | 122 | 2612 |
| Աղբյուր #1: Pogoda.ru.net[2] | |||||||||||||
| Աղբյուր #2: Deutscher Wetterdienst (humidity 1961–1990)[3] NOAA (precipitation days and sun 1961–1990)[4] | |||||||||||||
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինչպես Կենտրոնական Ասիայի շատ այլ քաղաքներ, Նարինը հայտնվեց որպես փոքր ամրություն առևտրային ճանապարհների վրա, որոնք տանում էին Արևելյան Թուրքեստանից (Քաշգարիա) դեպի Կենտրոնական Ասիա՝ պաշտպանելու նրանց ավազակներից։ Մինչև 19-րդ դարի կեսերը այս տարածքում քաղաք, որպես այդպիսին, չկար։
1868 թվականին Միջին Ասիայի միացումը Ռուսական կայսրությանը այստեղ տեղադրվեց ռուսական կայազոր (Նարինի ամրացում), հետագայում հայտնվեց Նարին բնակավայրը, և այդ պահից սկսվեց քաղաքի կառուցումը[12]։
Սեմիրեչյեի հետ Նարինի ամրության միջոցով մշտապես գործում էր Կաշգարիայում Ռուսաստանի հյուպատոսության փոստային ծառայությունը։
1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Նարինն ընկավ Կարմիր բանակի վերահսկողության տակ, սակայն 1920 թվականին բախում տեղի ունեցավ ԽՍՀՄ Զինված ուժերի և Սպիտակ շարժման միջև։ Արյունալի մարտերից հետո քաղաքը վերագրավվեց, այստեղ հաստատվեց խորհրդային իշխանություն։ 1927 թվականին Նարինը դարձավ այն ժամանակ ստեղծված Նարին շրջանի վարչական կենտրոնը[13]։
Քաղաքի անվան ստուգաբանությունը լիովին հասկանալի չէ։ Նախկինում քաղաքը կրել է Ջունգար խանության ազդեցությունը, իսկ քաղաքի անունը Ջունգարիայի բնակիչների կալմիկերեն (օիրատ) լեզվով հնչում է որպես «Նուռն» և թարգմանվում է որպես «նեղ»։
Նեղ գետի «Նուռն» անունից՝ նեղ, որը հնչում է որպես «Նարին»։ Կարծիք կա նաև, որ «Նարին/նաարին»-ը Կենտրոնական Ասիայում ձիու թակած մսից պատրաստված ուտեստի նշանակում է։ Թերևս այս վայրերում այն հիանալի էին պատրաստում, հատկապես, որ ձիու միսը Ղրղզստանում ազգային արտադրանք է։
Այսօր Նարինը Նարինի մարզի մշակութային և վարչական կենտրոնն է և գտնվում է «Նարին» ազատ տնտեսական գոտում։ Այստեղ են գտնվում քաղաքային և մարզային ենթակայության պետական, մասնավոր և հասարակական կազմակերպությունների գլխամասային գրասենյակները, Ղրղզստանի արտաքին գործերի նախարարության հյուպատոսական վարչությունը, «Տորուգարտ» մաքսային վարչությունը[1]։
Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մշակութային և կրթական օբյեկտներից ամենահետաքրքիրն են պետական համալսարանը, երկրագիտական թանգարանը, երաժշտության և դրամատիկական թատրոնը և Մանաս Ռուհու ազգային թատրոնը։
Բայց, իհարկե, տեղական տեսարժան վայրերը զբոսաշրջիկների հիմնական հետաքրքրությունն են։ Ընդհանրապես, Նարինը և հարակից շրջանը զբոսաշրջության հսկայական ներուժ ունեն, քանի որ տեղի տարածքների 70%-ը լեռներ են, ուստի գեղատեսիլ լեռնանցքներ, փոթորկոտ լեռնային գետեր, խորը կիրճեր, հավերժական ձյուներ և սառցադաշտեր, ցնցող լճեր և ջրվեժներ, ինչպես նաև հնագույն յուրահատուկ մշակույթ - այս վայրերը կատարյալ դարձրեք յուրահատուկ։
Նարինը մեկնարկային կետն է Տյան Շան լեռներով անցնող բազմաթիվ զբոսաշրջային երթուղիների համար։ Այստեղից գնացեք լեռնային քարայծերի և արգալի Մարկո Պոլոյի որսորդական շրջագայություններ, ինչպես նաև բազմօրյա արշավներ և ձիարշավներ դեպի գագաթներ։
Թերևս Նարին գետը քաղաքի գլխավոր զբոսաշրջային գրավչությունն է, և բանը նույնիսկ ափամերձ լանդշաֆտների առասպելական գեղեցկությունը չէ։ Հանգիստ ու անշտապ հարթավայրում, լեռներում նա կարծես խենթանում է։ Հորդառատ ու կատաղի, նա անզուսպ սպիտակ փրփուր առվակ է տանում լեռների կիրճերով՝ իր մռնչյունով թնդելով ողջ տարածքը։ Գետը նրանց բաղձալի երազանքն է, ում մարմինը ադրենալինի մշտական պոռթկումների կարիք ունի։ Դժվարության բոլոր կատեգորիաների ռաֆթինգը գրավում է էքստրեմալ սիրահարներին ամբողջ երկրից և հարևան երկրներից։
Ռաֆթինգի սեզոնը այս չընդհատվող գետի վրա տևում է ապրիլից նոյեմբեր, և դժվարության մակարդակը փոխվում է՝ կախված սեզոնից։ Մասնագետները խորհուրդ են տալիս այստեղ ռաֆթինգի գնալ ամեն «կայուն» ջրի վրա՝ օգոստոսի վերջին և սեպտեմբերին։
Նարինի շրջակայքում էկոտուրիզմի սիրահարների համար իսկական դրախտ[1]։
Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1994 թվականին Նարինում բացվեց տրոլեյբուսային ծառայություն։ Նարինը տրոլեյբուս ունեցող աշխարհի ամենափոքր քաղաքներից է։
2015 թվականի հունվարից Նարինի ավտոկայանից ամեն օր հեռանում են միկրոավտոբուսները դեպի Բալիկչի, Բիշքեկ և Կարակոլ, ինչպես նաև սովորական ավտոբուսներ։
Օրական 1-2 ուղևորություն Բալիկչի (կախված ուղևորների քանակից), ուղեվարձը 300 սոմ է մեկ անձի համար։
Ուղևորի խնդրանքով Բիշքեկ՝ միկրոավտոբուսով կամ տաքսիով, ամբողջ օրը։ Միկրոավտոբուսի արժեքը 350 սոմ է, տաքսու համար՝ 500 սոմ մինիվեն, 600 սոմ մեքենայի համար։ Դեպի Կարակոլ երկուշաբթի օրերին միայն միկրոավտոբուսով։
Նաև ցանկացողների դեպքում կարելի է երթուղային տաքսի ձևավորել դեպի Ատ-Բաշի գյուղ, բայց վճարները կարող են տևել մինչև 2-3 ժամ։
Ատ-Բաշի գյուղ կարող եք հասնել տաքսիով, մեկ ճանապարհի արժեքը 100 սոմ է, այնտեղ և հետ 200 սոմ մեկ անձի համար։
Ուսումնական հաստատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Նարինի անվան պետական համալսարան Ս. Նաամատովա[14]
- Կենտրոնական Ասիայի համալսարան[15]
- Նարինի բժշկական դպրոց
- Նարինի անվան մանկավարժական դպրոց
- ՂՊԻՀ քոլեջ
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Нарын». Asia Travel. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 4-ին.
- ↑ «Климат Нарын» (ռուսերեն). Weather and Climate (Погода и климат). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
- ↑ «Klimatafel von Naryn (Narynskoje) / Kirgisistan» (PDF). Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world (գերմաներեն). Deutscher Wetterdienst. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 18-ին.
- ↑ «Naryn (MTN STN) Climate Normals 1961–1990». National Oceanic and Atmospheric Administration. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
- ↑ 1939 Soviet census
- ↑ 1959 Soviet census
- ↑ 1970 Soviet census
- ↑ Перепись населения СССР (1979)
- ↑ Перепись населения СССР (1989)
- ↑ 1999 census of Kyrgyzstan
- ↑ census of Kyrgyzstan 2009
- ↑ «Нарынское укрепление». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «Нарын, Кыргызстан». Advantour.
- ↑ «Нарынский государственный университет им. С.Нааматова». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
- ↑ University of Central Asia
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նարին (Ղրղզստան)» հոդվածին։ |
| ||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 204)։ 
|