Նախկին Հարավսլավիայի հարցերով միջազգային քրեական տրիբունալ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նախկին Հարավսլավիայի հարցերով միջազգային քրեական տրիբունալի շենքը

Նախկին Հարավսլավիայի հարցերով միջազգային քրեական տրիբունալ (անգլ.՝ International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY)), ՄԱԿ-ի կառուցվածք, որը գոյություն է ունեցել 1993-2017 թվականներին։ Ստեղծման հայտարարված նպատակը 1991-2001 թվականներին Հարավսլավիայի պատերազմների ժամանակ իրականացված պատերազմական հանցագործությունների, մարդկության դեմ հանցագործությունների և ցեղասպանության զոհերի նկատմամբ արդարության վերականգնումն է, ինչպես նաև այդ հանցագործությունների մեղավորների հետագա պատիժը։ Գտնվում էր Հաագայում։ Ամբողջական անվանումը՝ «Միջազգային տրիբունալ՝ 1991 թվականից ի վեր նախկին Հարավսլավիայի տարածքում կատարված միջազգային մարդասիրական իրավունքի լուրջ խախտումների համար պատասխանատու անձանց դատական հետապնդման համար» (International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed in the Territory of the Former Yugoslavia since 1991)։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1992 թվականի հոկտեմբերին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը ստեղծեց փորձագետների հանձնաժողով՝ նախկին Հարավսլավիայի տարածքում Ժնևի կոնվենցիաների և միջազգային իրավունքի այլ նորմերի խախտումների վերաբերյալ տեղեկատվության հետաքննության և վերլուծության համար։ Մեկ տարվա ընթացքում մասնագետները հետազոտել են տարբեր աղբյուրներից ստացված 65 հազար նյութեր, իրականացրել 32 հետազոտական առաքելություն։ Համաշխարհային կազմակերպությունը պետք է անհապաղ ստեղծի դատական մարմին՝ պատերազմական հանցագործությունները հետաքննելու և պատժելու համար։

1993 թվականի մայիսին ստեղծվեց «Նախկին Հարավսլավիայի հարցերով միջազգային քրեական տրիբունալը»՝ հետապնդելու այն անձանց, ովքեր պատասխանատու են նախկին Հարավսլավիայի տարածքում մարդասիրական իրավունքի խախտումների համար 1991 թվականի հունվարի 1-ից մինչև այն ամսաթիվը, որը ԱԽ-ն կորոշի խաղաղության վերականգնումից հետո (808 և 827 բանաձևեր)։ Տրիբունալի ստեղծման մասին բանաձևն ընդունվել է միաձայն[1]։

1993 թվականի մայիսի 25-ին ԱԽ նիստը նախագահող Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Յուլիուս Վորոնցովը հայտարարել է. «զանգվածային հանցագործությունների..., պատերազմի օրենքների և սովորույթների խախտումների, ցեղասպանության, ինչպես նաև մարդկության դեմ հանցագործությունների մեղավորները պետք է արժանի պատիժ կրեն։ Հատկապես կարևոր է այն փաստը, որ պատմության մեջ առաջին անգամ ոչ թե հաղթողն է դատում պարտվողին, այլ ողջ միջազգային հանրությունը՝ ի դեմս տրիբունալի, իր վճիռը կկայացնի նրանց, ովքեր կոպտորեն ոտնահարում են ոչ միայն միջազգային իրավունքի նորմերը, այլև պարզապես մարդկային պատկերացումները բարոյականության և մարդասիրության մասին»[2]։

2017 թվականի դեկտեմբերի 21-ին տրիբունալը հայտարարել է իր գործունեության դադարեցման մասին, մնացած չբողոքարկվող բողոքարկումները կքննարկեն միջազգային մնացորդային մեխանիզմ քրեական տրիբունալների[3]։

Լիազորություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիբունալն ուներ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մանդատ՝ 827 բանաձև, որն ընդունվել է 1993 թվականի մայիսի 25-ին։ Դրանով այն տարբերվում է դասական միջազգային դատարաններից, որոնք ստեղծվում են միջազգային պայմանագրով։

Կանոնադրության երկրորդ հոդվածը խոսում է 1949 թվականի օգոստոսի 12-ի Ժնևյան կոնվենցիաների լուրջ խախտումներ կատարելու մասին հրաման արձակող կամ հրաման արձակող անձանց նկատմամբ դատական հետապնդում իրականացնելու տրիբունալի իրավասության մասին, այն է՝ հետևյալ գործողությունները, որոնք ուղղված են Ժնևյան կոնվենցիայի պաշտպանությունից օգտվող անձանց կամ գույքի դեմ․ 1) դիտավորյալ սպանություն, 2) խոշտանգումներ և անմարդկային վերաբերմունք, ներառյալ կենսաբանական փորձերը, 3) դիտավորությամբ ծանր տառապանք կամ խեղում պատճառելը կամ առողջությանը վնաս պատճառելը, 4) ապօրինի, կամայական և մեծ մասշտաբով իրականացվող գույքի ոչնչացում և յուրացում, որը չի հարուցվում ռազմական անհրաժեշտությամբ, 5) ռազմագերու կամ քաղաքացիական անձի կողմից թշնամական տերության զինված ուժերում ծառայելուն հարկադրելը, 6) ռազմագերու կամ քաղաքացիական անձի՝ անկողմնակալ և բնականոն դատավարության իրավունքներից դիտավորությամբ զրկելը, 7) քաղաքացիական անձին ապօրինի արտաքսելը, տեղափոխելը կամ կալանավորելը, 8) քաղաքացիական անձանց որպես պատանդ վերցնելը։

Կառույցը դիտարկել է 1991 թվականից Հարավսլավիայի տարածքում կատարված ռազմական հանցագործությունները, որոնք կապված են Ժնևի կոնվենցիայի խախտումների, պատերազմի կանոնների խախտման և ցեղասպանության հետ։

Տրիբունալի գործունեությունը սահմանափակված է ժամանակային և աշխարհագրական շրջանակներով։ Կանոնադրության համաձայն՝ տրիբունալի տարածքային իրավասությունը տարածվում է նախկին Հարավսլավիայի տարածքի վրա (բացառությամբ Սլովենիայի), իսկ վերջին դատավարության ավարտը նշանակում է բուն դատարանի վերացում։

Տրիբունալը նախատեսում էր ավարտել բոլոր առկա գործերի քննությունը մինչև 2009 թվականը, իսկ մինչև 2010 թվականը՝ բոլոր բողոքարկումները։ Այնուամենայնիվ, 2014 թվականի դեկտեմբերին տրիբունալի քննությանը մնացին Գորան Հաջիչի, Ռատկո Մլադիչի, Ռադովան Կարաջիչի, Վոիսլավ Շեշելի գործերը, Յադրանկո Պրլիչի գործով բողոքարկումը և մի շարք այլ գործեր։ Այս կապակցությամբ միջազգային տրիբունալի մշտական դատավորների և դատավորների լիազորությունները երկարաձգվել են մինչև 2015 թվականի դեկտեմբերի 31-ը կամ մինչև նրանց հանձնարարված գործերի ավարտը, եթե դա տեղի ունենա ավելի վաղ։ Անվտանգության խորհուրդը որոշել է Սերժ Բրամմերցին կրկին նշանակել տրիբունալի մեղադրող։ Նախագահ Թեոդոր Մերոնը կարծում էր, որ այդ գործերը կավարտվեն 2017 թվականին[4][5][6]։

Կազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիբունալը բաղկացած էր հետևյալ մասերից՝ դատական մարմին, որը բաղկացած էր երեք դատական պալատներից և մեկ վերաքննիչ պալատից, մեղադրողի գրասենյակից և քարտուղարությունից։

Տրիբունալը բաղկացած էր 27 դատավորներից՝ 15 մշտական դատավոր, ինչպես նաև 12 ad litem դատավոր[7]։

Գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր գործունեության ընթացքում տրիբունալը հիմնականում առաջնորդվում էր համատեղ հանցավոր գործողությունների դոկտրինով, որի համաձայն կազմակերպված խմբի յուրաքանչյուր անդամ անհատական պատասխանատվություն է կրում խմբի կողմից կատարված հանցագործությունների համար՝ որպես ընդհանուր ծրագրի կամ դրա կողմից սահմանված նպատակների մաս։ Ընդհանուր առմամբ տրիբունալի գոյության ընթացքում անցկացվել է 142 դատավարություն (այդ թվում՝ 92-ը սերբերի դեմ, 33-ը՝ խորվաթների, 8-ը՝ Կոսովոյի ալբանացիների, 7-ը՝ բոսնիացի մուսուլմանների և 2-ը՝ մակեդոնացիների դեմ)։ Հաագայի տրիբունալի մեղադրանքներն առաջադրվել են բոսնիացի սերբերի առաջնորդներ Ռատկո Մլադիչի և Ռադովան Կարաջիչի դեմ։ Հաագայի դատավարության ընթացքում մեղադրյալը նաև Հարավսլավիայի նախկին նախագահ Սլոբոդան Միլոշևիչն էր, ով մահացել է Տրիբունալի բանտում։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիբունալը Նյուրնբերգյան տրիբունալից և Հեռավոր Արևելքի համար Միջազգային ռազմական տրիբունալից հետո առաջին միջազգային մարմինն էր ռազմական հանցագործությունների, մարդկության դեմ հանցագործությունների և ցեղասպանության գործերը քննելու համար։ Այնուամենայնիվ, կարևոր տարբերությունն այն է, որ Նյուրնբերգում և Տոկիոյում հաղթողները դատում էին պարտվածներին, իսկ տրիբունալը միջազգային հանրության մարմին է, որը քննում է հանցագործությունների գործերը՝ անկախ նրանից, թե որ կողմում են եղել դրանք կատարողները։

Այնուամենայնիվ, տրիբունալը հաճախ քննադատության է ենթարկվում, հատկապես սերբական և ռուսական իշխանությունների կողմից, իր աշխատանքում առկա կողմնակալության համար, որը հանգեցնում է շատ ավելի մեծ թվով դատապարտված սերբերի և նրանց նկատմամբ ավելի խիստ դատավճիռների, քան խորվաթների, բոսնիացի մուսուլմանների և կոսովցի ալբանացիների նկատմամբ[8][9][10][11][12]։

Այսպես, ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը 2008 թվականի հունիսի 4-ին հայտարարել էր. «Տրիբունալից ակնկալում ենք մանրամասն հաշվետվություն այն միջոցների վերաբերյալ, որոնք ձեռնարկվել են տրիբունալի նախկին դատախազ Կառլա դել Պոնտեի բացահայտումների վերաբերյալ փաստերի առկայությամբ, որոնք մինչ վերջերս լռում էին տրիբունալի կողմից։ Տպավորություն է ստեղծվում, որ լուրջ մեղադրանքները, ինչպիսիք են մարդկային օրգանների զանգվածային բռնի հեռացումը, պարզապես անտեսվում են»[13]։

2012 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստում ելույթ ունենալով տրիբունալի հասցեին քննադատությամբ՝ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել է, որ հարավսլավական տրիբունալի արդարացման դատավճիռները «վարկաբեկում են միջազգային քրեական արդարադատության գաղափարը»։ Իր աշխատանքում միջազգային տրիբունալը «ցույց չի տալիս ոչ արդարություն, ոչ արդյունավետություն։ Ակնհայտ է միայն ուռճացված ինքնագնահատականը»։ Նա հավելել է, որ «հարցը, թե ով է մեղավոր հարյուրավոր սպանվածների և նրանց բնակության վայրերից քառորդ միլիոն սերբերի արտաքսման համար, բաց է մնում», և հայտնել Է իր պատվիրակության մտադրության մասին՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 1966 բանաձևով սահմանված ժամկետներում հասնել տրիբունալի գործունեության ավարտին։ Ընդ որում, նա պահանջել է, որպեսզի հաջորդ կիսամյակային հաշվետվության համար տրիբունալի ղեկավարությունը տրամադրի յուրաքանչյուր գործով դատավարության մանրամասն ժամանակացույցեր՝ ըստ օրերի դասավորության[14]։

Բացի այդ, քննադատություն է առաջացնում այն հանգամանքը, որ տրիբունալը ստեղծվել է ոչ թե միջազգային պայմանագրով, այլ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևով։ Որոշ իրավաբաններ կարծում են, որ Անվտանգության խորհուրդը մասնավոր անձանց հետապնդելու և, համապատասխանաբար, դատական մարմիններ ստեղծելու իրավասություն չունի[15]։

Մեղադրյալների 60 %-ը սերբեր և չեռնոգորացիներ են, Հաագայի բանտում է հայտնվել Սերբիայի գրեթե բոլոր ռազմական և քաղաքացիական հրամանատարությունը։ Խորվաթները կազմում էին բոլոր մեղադրյալների միայն 18 %-ը[16]։ Արդյունքում, դատավորների վարկածով, քառամյա պատերազմի ընթացքում հանցագործությունները կատարել են բացառապես սերբերը, ինչը հակամարտությունը վերածում է «բարու և չարի պայքարի»[16]։ Խորվաթների ռազմական հանցագործությունների արդարացումը ուժեղ հարված է հասցրել սերբերի ինքնագիտակցությանը[17]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Результаты голосования по резолюции ООН № 827». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 29-ին.
  2. ↑ Team, ODS. «ODS HOME PAGE» (PDF). documents-dds-ny.un.org. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  3. ↑ «Закрытие Гаагского трибунала: миссия выполнена». Газета.ру. 2017 թ․ դեկտեմբերի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  4. ↑ «Совбез ООН продлил полномочия судей МТБЮ, Россия решение не поддержала». ՌԻԱ Նովոստի. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 10-ին.
  5. ↑ «Международный трибунал по бывшей Югославии завершит работу не ранее 2017 года». ИТАР-ТАСС. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 10-ին.
  6. ↑ «Россия воздержалась при голосовании по резолюции Совбеза по продлению сроков полномочий судей и прокурора МТБЮ». Центр новостей ООН. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 10-ին.
  7. ↑ «Международный трибунал по бывшей Югославии» (ռուսերեն). www.un.org. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
  8. ↑ «Русская линия / Новости: Гаагское «правосудие»». rusk.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  9. ↑ «Антисербский крен Гаагского трибунала». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 1-ին.
  10. ↑ Известия. Ру: Бывший прокурор Гаагского трибунала Карла дель Понте: «Косовары потрошили сербов на органы»
  11. ↑ «МИД РФ: трибунал по Югославии предвзят, его нужно закрыть». srpska.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  12. ↑ «РФ выступает за закрытие трибунала по бывшей Югославии — Лавров». geoclab.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 26-ին.
  13. ↑ «Россия выдвинула тяжкие обвинения Гаагскому трибуналу — Новости Политики. Новости@Mail.ru». web.archive.org. 11 янв. 2012 г. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  14. ↑ Представитель России - недавние оправдательные приговоры МТБЮ «дискредитируют идею международного уголовного правосудия» // Центр новостей ООН. — 6 декабря 2012 года.
  15. ↑ «Доклад главы КС РФ Валерия Зорькина на конференции Межпарламентской ассамблеи СНГ, посвященной 65-летию Нюрнбергского процесса — Валерий Зорькин — Российская газета». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 10-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 «Как Гаагский трибунал притворился Нюрнбергским». republic.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 10-ին.
  17. ↑ «Reagovanja: Sramna presuda hrvatskim generalima | Vesti | Tanjug». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 20-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Международный трибунал по бывшей Югославии: Деятельность, результаты, эффективность / Отв. ред. Е. Ю. Гуськова. — М.: Индрик, 2012. — 544 с. — ISBN 978-5-91674-167-4
  • Михайлов Н. Г. Международный уголовный трибунал по бывшей Югославии: компетенция, источники права, основные принципы деятельности. — М.: Изд. Дом Шумиловой И. И., 2006. — 267 с. — ISBN 5-89784-106-3
  • Шарый А. В. Трибунал. Хроника неоконченной войны. — М.: Права человека, 2003. — 220 с. — ISBN 5-7712-0279-7
  • Локленд, Джон Пародия на правосудие. Гаагский трибунал против Слободана Милошевича (пер. с англ. С. А. Минина). — Москва: Русская панорама, 2009. — 182 с. — ISBN 978-5-93165-240-5

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նախկին Հարավսլավիայի հարցերով միջազգային քրեական տրիբունալ» հոդվածին։
Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նախկին_Հարավսլավիայի_հարցերով_միջազգային_քրեական_տրիբունալ&oldid=9523461» էջից